مهمترین اقدام در شرایط سخت اقتصادی
با نگاهى گذرا به آیات قرآن كریم، كه به انسان اجازه مىدهد تا از نعمتها و روزىهاى پاكیزه الهى بهره جوید، مىتوان دریافت كه در كنار این اذن و دستور الهى، شرط هایى نیز آمده است.
این آیات را مىتوان به دو دسته تقسیم كرد:
دسته اول، آیاتى است كه شرط هاى مثبت را بیان مىكند، و دسته دوم، آیاتى است كه به شرط هاى منفى مىپردازد.

شرط هاى مثبت، عبارت است از شكرگزارى، تقوا، اطعام فقیران و نیازمندان، انجام دادن عمل صالح، نیكوكارى و یاد خدا و رستاخیز.
شرط هاى منفى، عبارت است از فساد و طغیان نكردن، در پى شیطان نرفتن و دورى از اسراف و تبذیر.
اینك به آیاتى كه لفظ كلوا (بخورید) در آن ها ذكر شده است، مىنگریم و شرط هاى مذكور را از نظر مىگذرانیم:
آیات دسته اول
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُلُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُواْ لِلّهِ إِن كُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ ؛
اى كسانى كه ایمان آوردهاید، از نعمتهاى پاكیزهاى كه روزى شما كردهایم، بخورید و خدا را شكر كنید اگر تنها او را مىپرستید.
وَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ حَلاَلاً طَیِّبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ ؛
و از آنچه خداوند روزىِ شما گردانیده، حلال و پاكیزه را بخورید
فَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ حَلالاً طَیِّبًا وَاشْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ إِن كُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ
پس از آنچه خدا شما را روزى كرده استحلال [و] پاكیزه بخورید و نعمتخدا را اگر تنها او را مىپرستید شكر گزارید.
فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ ؛
پس، از آنها بخورید و به درمانده مستمند بخورانید.
فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ :
از آنها بخورید و به تنگدست [سائل] و به بینوا [ى غیر سائل] بخورانید.
أَیُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا :
اى پیامبران، از چیزهاى پاكیزه بخورید و كار شایسته كنید.
كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ :
از روزىِ پروردگارتان بخورید و او را شكر كنید.
وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَیْهِ النُّشُورُ :
و از روزى او بخورید و [بدانید كه] برانگیختن- در روز رستاخیز- به سوى اوست.
آیات دسته دوم
كُلُواْ وَاشْرَبُواْ مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ :
از روزى خدا بخورید و بیاشامید، و [لى] در زمین سر به فساد برمدارید.
یَا أَیُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِی الأَرْضِ حَلاَلاً طَیِّباً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ:
اى مردم، از آنچه در زمین است حلال و پاكیزه را بخورید، و از گامهاى شیطان پیروى مكنید كه او دشمن آشكار شماست.
كُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ :
از میوه آن- چون ثمر داد- بخورید، و حق [بینوایان از] آن را روز بهرهبردارى از آن بدهید، و [لى] زیادهروى مكنید كه او اسرافكاران را دوست ندارد.
كُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ
از آنچه خدا روزیتان كرده است بخورید، و از پى گامهاى شیطان مروید
وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ
و بخورید و بیاشامید و [لى] زیادهروى مكنید.
كُلُوا مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِیهِ ؛
از خوراكیهاى پاكیزهاى كه روزى شما كردیم، بخورید و [لى] در آن زیادهروى مكنید .
قرآن تاكید دارد كه انسانها روزی بخش خود را تنها خدا بدانند و از غیر او تقاضا نكنند، و به دنبال این ایمان و توكل بر نیرو و تلاش و سعى خود متكى باشند .در آیه 3 فاطر آمده است:
هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالْأَرْضِ ؛
آیا غیر از خدا آفریدگارى است كه شما را از آسمان و زمین روزى دهد؟
و در آیه 17 عنكبوت مىخوانیم:فَابْتَغُوا عِندَ اللَّهِ الرِّزْقَ ؛
پس روزى را پیش خدا بجویید .
در کنار این اعتقاد باید بدانند که چگونه از نعمات او بهره برده و چه وظایفی بر عهده ایشان است.نتیجه :
با توجه به این دو دسته آیات، مىتوان به یك دستور عمومى مصرف روزى و نعمت رسید و آن، اعتدال و میانهروى در مصرف است.
در مصرف روزى، هم باید جنبههاى مثبت شكرگزارى، تقوا، اطعام، انفاق، عمل صالح، یاد خدا، بازگشت به سوى او را مورد توجه قرار داد و هم جنبههاى منفى فساد، طغیان، پیروى از شیطان و اسراف را. رعایت این دو جنبه، در ایجاد تعادل و میانهروى نقشى بس سترگ دارد.
از مهمترین جلوههاى نظم، رعایت میانهروى در مصارف مالى است. مدیر اقتصادى، لازم است تناسب دخل و خرج در نظر گیرد و از افراط و تفریط پرهیز كند و روشى معتدل در پیش گیرد و با نظم و انضباط از سختگیرى و زیادهروى بگریزد.
هر کس در خانواده وظیفه دارد تا حد توان خویش به مصرف بهینه از نعمات الهی بپردازد. انسان عاقل میداند کی و چه میزان از نعمتهایی که در اختیار دارد بهره گیرد.
استفاده بیرویه از داشتهها ـ ولو اینکه زیاد نیز باشند ـ جدای از اینکه مورد پسند اسلام و تعالیم قرآنی نیست، عاقلانه نیز نمیباشد.
یکی از مهمترین اقداماتی که میتواند در شرایط سخت اقتصادی به خانوادهها در جهت زندگی راحتتر کمک نماید ، برنامهریزی مناسب در جهت استفاده است ؛ استفادهای به دور از اسراف و تبذیر.
در خانوادههای ایرانی عموماً مدیریت اقتصادی خانواده بر دوش مادران و خانمها است و آنان نقشی بسیار محوری در نوع خرج کردن اعضای خانواده ایفا مینمایند و میتوانند درآمد خانواده را در بهترین راه خرج کنند ؛ به طوری که نیازهای اعضای خانواده برطرف شود بیآنکه اندکی بیجهت مصرف شود.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش قرآن تبیان
منبع:
نظم و انضباط، مۆ لف: مركز پژوهش هاى اسلامى صدا و سیما گروه معارف.