نماد مقاومت ایران در برابر استعمار
هیچ وقت فکر نمیکردم از دیدن کدخدای یک آبادی کوچک در کنار خلیج فارس این همه شادمان شوم. انگار به دیدار پادشاه سوئد نائل شدهام.
رفتار خالصانهای داشت و “زائر خضرخان” را بسیار محترم میشمرد. موهای براق و سیاه و صافش زیر کلاه عشایری جلوه خاصی داشت. چشمانش نه درشت و نه ریز ولی نافذ و مهربان بود. ابروان به هم نزدیک داشت. ته ریشی به صورت و سبیلی نه به پرپشتی سبیل خانهای ایل... از روز درگیری [با انگلیسیها] صحبت کرد. ”
متن بالا بخشی از خاطرات سرگرد “گوستاو نیلستروم” افسر سوئدی ژاندارمری ایران است که توسط آقای افشین پرتو ترجمه شده، وی در روز یکم اوت 1915 میلادی دیداری با رئیسعلی دلواری و دیگر سران و فرماندهان مقاومت در روستای “چاکوتاه” بوشهر داشته است.
رئیسعلی دلواری
دوازدهم شهریور ماه برابر با سوم سپتامبر سالروز شهادت رئیسعلی دلواری است. رییس علی در شبیخونی که شامگاه 12 شهریور 1294 شمسی علیه نیروهای انگلیسی زده بود، شهید شد. آن زمان بوشهر در اشغال نیروهای انگلیسی بود و پرچم بریتانیا بر فراز ادارات دولتی برافراشته بود. مبارزات مردم “تنگستان” با انگلیسیها تا زمان شهادت رییس علی دلواری، پیشینهای 80 ساله داشت. مردم بوشهر و تنگستان تقریباً 80 سال پیش از این واقعه در زمان سلطنت “محمد شاه” قاجار به رهبری “باقر خان تنگستانی” انگلیسیها را از بوشهر رانده بودند و 18 سال بعد از آن باز با رهبری “باقر خان”و این بار در زمان سلطنت “ناصرالدین شاه” و همزمان با محاصره هرات، به قوای انگلیسی اشغالگر، ضربات سختی وارد کرده بودند.
رئیسعلی فرزند رییس محمد، سال 1261 ش در دهستانی از توابع بوشهر به دنیا آمد. او در عصر مشروطیت، جوانی 24 ساله، بلند همت، شجاع، در صدق و صفا کم مانند و در حب وطن و توکل به خدا، ضربالمثل بود. اگرچه سواد و معلومات کافی نداشت، اما پاکی و سرشت و صفات حمیده او زبانزد اطرافیان بود. “رییس علی دلواری” فرزند حاکم دلوار بود و تا زمان شهادت به حکومت منطقهاش نرسید. او در حقیقت در گردش امور منطقه مشاور پدرش بود و با توجه به شهادتش در سنین جوانی، باید نام او را در زمره آزادیخواهان و سلحشوران ایران گذاشت و در زمره خوانین یا به تعبیری مالکان بزرگ و سرمایه داران ننهاد.
حماسهآفرینیهای این مرد بزرگ در حقیقت الهام گرفته از فتاوای مجتهدان بزرگ از جمله آیتالله محمدحسین مجاهد برازجانی بوده و رئیسعلی همواره در مبارزات خود با علما و مجتهدان همراه و همگام بوده است.
روز مبارزه با استعمار انگلیس
نصرالله شفیعی دبیر شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر و مدیر کل فرهنگ و ارشاد استان در سفر سوم بهمن 1388 دکتر سید محمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به بوشهر در اختتامیه جشنواره بینالمللی شعر فجر، مهندس شفقت استاندار بوشهر پیشنهاد نامگذاری و ثبت 12 شهریور روز شهادت رییس علی دلواری را در تقویم به عنوان روز مبارزه با استعمار انگلیس به وی ارائه میدهد.
با توجه به نقش ارزنده رئیسعلی دلواری در مبارزات ضد استعماری مردم جنوب به ویژه استان بوشهر امید میرود که این مصوبه سال 1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب نهایی رسید و از سال 1390 در تقویم نظام جمهوری اسلامی با عنوان روزه مبارزه با استعمار به ثبت رسیده است.
روستای دلوار
روستای دلوار بندر کوچکی است در پنجاه کیلومتری بوشهر که مرکز یکی از بخشهای ساحلی شهرستان تنگستان است. شغل مردم دلوار اغلب ماهیگیری و سفر به شیخ نشینها ست. موقعیت دلوار بگونه ای است که کشتیهای بزرگ میتوانند در ساحل آن پهلو بگیرند و به همین لحاظ در مقاطعی از تاریخ ایران نامی از آن ذکر شده است. بندر دلوار که جمعیت آن حدود 700 نفر بوده است، سال 1914 م. (1333 ه. ق) بزرگترین نقش را در دفاع از خاک ایران مقابل حمله دوم قوای انگلیس داشته است.
خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد
شرح واقعه دلوار
نیروهای انگلیسی همزمان با حمله به بوشهر قصد تصرف ناحیه دلوار را داشتند. دلوار محلی بود که پیش از آن چند بار سربازان انگلیسی به آن جا تجاوز کرده، اما طعم شکست را در این ناحیه چشیده بودند. رئیسعلی دلواری و شیخ حسین خان چاه کوتاهی و زایرخضرخان اهرمی از این وقایع آگاه و در مقام دفاع از وطن بر آمدند. قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران آغاز شد و نیروهای متجاوز انگلیسی که قریب به پنج هزار نفر بودند در دام دلیر مردان تنگستانی گرفتار آمدند و عده زیادی از متجاوزان انگلیسی در این حمله کشته شدند. عملیات چریکی پیروزمندانه رئیسعلی، سایر مبارزان تنگستان را تشویق به همراهی با او کرد. تا تابستان 1294 عملیات موفقی را بر علیه نیروی دریایی انگلیس رهبری کرد. انگلیسیها مجبور شدند نیروهای کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند و دلوار را به شدت بمباران کردند.
زمانی که مقامات انگلیسی تصمیم قطعی درباره اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز را داشتند به منظور تطمیع رئیسعلی، دو نفر از متابعان حیدرخان حیات داودی را به دلوار گسیل داشتند تا موافقت او را با پیاده شدن قوای انگلیس در کرانه خلیج فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان ضمن ملاقات با رئیسعلی متذکر شدند که چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف نظر کند، مقامات انگلیسی چهل هزار پوند به او خواهند پرداخت. رئیسعلی در پاسخ میگوید: «چگونه میتوانم بیطرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است؟»
پس از مراجعت نمایندگان حیدرخان، نامه تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیسعلی نگاشته شد مبنی بر این که: «چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ مینماییم، در این صورت خانههایتان ویران و نخلهایتان را قطع خواهیم کرد.» رئیسعلی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»
جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به طور پیاپی و پراکنده تا شهریور 1294 خورشیدی ادامه یافت و انگلیسیها نتوانستند بر رئیسعلی و یارانش برتری یابند. رئیسعلی در محلی به نام «تنگک صفر» هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیر شده، از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در سن 33 سالگی شهید شد و در دارالسلام نجف اشرف به خاک سپرده شد.
خواهرخواندگی دلوار و نجف اشرف
امام جمعه دلوار با اشاره به قرار گرفتن مزار رئیسعلی دلواری در شهر نجف اشرف، بیان داشت: با توجه به اینکه مزار رئیسعلی دلواری در نجف اشرف واقع است؛ بحث خواهرخواندگی دلوار و نجف اشرف مسئله مهمی است که انتظار داریم با پیگیری بیشتر و مۆثرتر محقق شود.
حجتالاسلام علی زاهددوست با بیان اینکه بزرگداشت رئیسعلی دلواری در واقع بزرگداشت یک فرد نیست بلکه بزرگداشت ارزشهای دینی و معنوی است، ادامه داد: نامگذاری استادیوم جدید بوشهر به نام رئیسعلی دلواری از مسایل مهمی است که انتظار داریم با پیگیری معاون سیاسی استاندار محقق شود.
سامیه امینی