حفاظت در برابر مواد پرتوزا

پرتو انتقال دهنده انرژی از راه تابش است. هنگامی ‌كه پرتوی انرژی خود را از دست بدهد، دیگر پرتو نیست. پرتو می‌تواند وارد اتم بشود و با برخورد به الكترونها و یا هسته اتم را از حالت عادی و طبیعی خارج كند.

اصول كلی حفاظت در برابر پرتوزاها

پرتو در هر برخورد بخشی از انرژی خود را از دست می‌دهد و در نهایت متوقف می‌شود. برای مثال پرتوهای آلفا پس از متوقف شدن از حالت پرتوی خارج شده و به هسته اتمی ‌تبدیل می‌گردند. پرتوها می‌توانند ذره یا امواج الكترومغناطیسی باشند. پرتوگیری بدن از مواد رادیواكتیو می‌تواند منبع داخلی و یا خارجی داشته باشد، ولی برای حفاظت از پرتوها باید به حفاظت از بدن در برابر ورود مواد پرتوزا به بدن توجه كرد و این مستلزم این است كه محیط اطراف از مواد پرتوزا عاری باشد و در صورت آلودگی محیط باید راه‌های ورود آلودگی به بدن مسدود شود.

مواد پرتوزا می‌توانند از راه تنفسی ، خوردن و آشامیدن مایعات و مواد غذایی آلوده و یا از راه پوست جذب شوند. خطر آلودگی شیمیایی یك ماده به مراتب كمتر از خطر آلودگی پرتوی همان ماده پرتوزا است. لذا تكنیك كنترل آلودگی محیط به مواد پرتوزا به مراتب مهمتر از كنترل تركیبات شیمیایی غیرفعال است.

حداكثر مقادیر مجاز آلودگی

باید توجه داشت كه هر مقدار آلودگی ، حتی اگر به مراتب كمتر از حداكثر میزان آلودگی مجاز باشد، باز هم كاملا بی‌خطر و بدون عارضه نمی‌باشد. برای آب و هوا حدود آلودگی مجازی كه بدن انسان می‌تواند تحمل كند و برای بدن عارضه‌ای پیش نیاید، تعیین شده است.

نكات اساسی در تعیین مقادیر مجاز آلودگی

- تمام محاسبات ، با منظور كردن خصوصیات اندامهای یك انسان با هیكل استاندارد (70 كیلوگرم وزن و 170سانتیمتر قد) انجام می‌شود.

- برای تعیین حداكثر آلودگی مجاز در آب ، محاسبات بر اساس میزان مصرف و دفع روزانه آب از بدن انجام می‌شود.

- حداكثر آلودگی مجاز در هوا بر اساس میزان استنشاق هوا در محیط كار حساب می‌شود.

- طرز توزیع ماده پرتوزا در اندام ، در مجموع پرتوزاهایی كه می‌توانند در اندام خاصی جایگزین شوند، منظور می‌گردد.

- نوع و همچنین نیم عمر فیزیكی و نیم عمر بیولوژیكی و بالاخره نیم عمر موثر ماده پرتوزا در نظر گرفته می‌شود.

- كلیه محاسبات بر اساس حداكثر مجاز پرتوگیری بدن انجام می‌شود.

پرتوزاهای آلوده كننده محیط

مواد پرتوزای آلوده كننده محیط زیست به دو دسته "طبیعی" و "مصنوعی" تقسیم می‌شوند. آلوده كننده‌های طبیعی همان مواد رادیواكتیو موجود در طبیعت هستند و آلوده كننده‌های مصنوعی خود به سه گروه تقسیم می‌شوند. اول پرتوهای ناشی از انفجارهای هسته‌ای ، دوم ، زباله‌ها و پسماندهای اتمی ‌و سوم ، پرتوزاهایی كه در راكتورهای هسته‌ای و شتاب‌دهنده‌ها تولید می‌گردند.

كنترل آلودگی هوا

مواد پرتوزا به دلیل تنفس هوای آلوده ، خوردن مواد آلوده و یا به علت آلوده شدن پوسته به مواد رادیواكتیو ، وارد بدن شده و موجب پرتوگیری آن می‌گردند. می‌توان از ورود مواد پرتوزا از راه‌های بلع و آلودگی پوستی ممانعت كرد، ولی برای جلوگیری از ورود این مواد به بدن از راه استنشاق ، بهترین راه جلوگیری از آلوده شدن هوای مورد استنشاق است، كه انجام آن در محیطهای كار الزامی ‌و اجتناب‌ناپذیر است. در محلهای محدود و سربسته‌ای كه احتمال آلودگی هوا وجود دارد، الزاما بایستی میزان آلودگی بطور مداوم تحت كنترل باشد.

موثرترین راه برای كاهش میزان آلودگی هوا در چنین محل‌هایی خارج كردن هوای آلوده و رقیق كردن و پخش كردن آنها در هوای آزاد است. در محلهایی كه از چشمه‌های بار پرتوزا استفاده می‌شود، بهترین راه برای جلوگیری از آلوده شدن هوای مورد استنشاق این است كه كلیه عملیات بر روی آنها در محفظه‌ای با فشار منفی (فشار كمتر از فشار محیط) انجام شود. برای این كار هوای داخل محفظه بوسیله هواكش مكیده می‌شود و پس از عبور از ورقه‌های صافی به خارج فرستاده می‌شود. برای جلوگیری از ورود مجدد آن به محل اولیه و یا به محلهای مجاور ، عمل تخلیه هوا در ارتفاع مناسبی قرار می‌گیرد.

قسمت هواكش دستگاه در انتهای آن قرار داده می‌شود تا در صورت وجود منفذ یا سوراخ هوای آلوده نتواند به خارج سرایت كند. در صورتی‌كه تخلیه هوای آلوده به خارج از محیط كار ممكن نباشد، با گذراندن هوای آلوده از صافی‌های مناسب و مطمئن ، آلودگی از هوا گرفته می‌شود و هوای نسبتا پاك مجددا به همان محل اولیه برمی‌گردد. در صورتی‌كه در هوای آلوده گاز رادیواكتیوی وجود داشته باشد، نظر به اینكه جذب آن بوسیله صافیهای معمولی امكان‌پذیر نیست، بایستی نخست هوا از روی مواد جاذب گاز عبور داده شود و سپس بوسیله سیستم تهویه مناسب ، در هوای باز تخلیه گردد.

اصول حفاظت فردی

پس از اینكه تمام اقدامات لازم جهت كنترل آلودگی هوا به مواد پرتوزا انجام شد، باز لازم است كه هر فرد جهت رعایت بهداشت و حفظ سلامتی خود از روشها و وسایل خاص استفاده كند و از ورود مواد پرتوزا به بدنش جلوگیری كند.

همچنین توصیه شده كه در محلهای آلوده باید از انجام هر عملی كه احتمالا موجب انتقال آلودگی به دهان می‌شود، مانند سیگار كشیدن و حتی استفاده از تلفن در محل كار خودداری شود.

برای جلوگیری از جذب مواد پرتوزا به بدن از راه پوست از دستكش‌های نازك پلاستیكی یكبار مصرف ، روپوش ، كلاه و كفش نایلونی یكبار مصرف یا پارچه‌های قابل شستشو و همچنین از كرم‌های ساده جهت پوشش دادن قسمت باز و بدون حفاظ سطح بدن استفاده كرد. استفاده از این وسایل هنگام كار و استحمام پس از انجام كار بخش مهمی ‌از حفاظت فرد را تامین می‌كند. پس از ورود مواد پرتوزا به بدن و جایگزین شدن آن در اندامی‌ از بدن جلوگیری از اثر بیولوژیكی آن محدود به دفع سریع این مواد از بدن است كه این كار تقریبا غیر ممكن است.

تهیه کننده: مژده اصولی