حمله به سوریه و جنگ جهانی سوم؟

این روزها که سخن از حمله احتمالی آمریکاییها و برخی متحدان غربی آن به سوریه به گوش می رسد، این سوال به ذهن متبادر می شود که هدف از این جنگ، راهبرد اتخاذی احتمالی و نتایج و تبعات آن چیست؟

اگرچه در روزهای اخیر پس از ایجاد موج رسانه ای درباره حملات شیمیایی در نزدیکی دمشق سخن از لزوم واکنش سریع غربی ها به ویژه آمریکا و انگلیس در میان بود اما اکنون این حمله با اما و اگرهایی همراه شده است. شب گذشته اوباما از تصمیم خود برای حمله به سوریه خبر داد اما آن را به تصویب کنگره مشروط کرد. کنگره نیز تا چند روز آینده جلسه نخواهد داشت. این فرصت چند روزه در واقع برای اوباما زمان خوبی برای تصمیم نهایی در چند و چون حمله و رایزنی ها است. کنگره آمریکا با توجه به روحیه دست راستی و تند خود احتمالا- بر فرض ثبات شرایط فعلی- با این تصمیم موافقت می کند. تصمیمی که بر خلاف مجلس بریتانیا خواهد بود که به مشارکت انگلیس در جنگ احتمالی رای منفی داد. در واقع جنگی که احتمال وقوع آن در دو سه روز اخیر می رفت به عقب تر افتاده و هم چنان بحثهای سیاسی درباره آن ادامه خواهد یافت. البته اوباما شب گذشته راهبرد اصلی جنگ سوریه را دریایی و موشکی داانست و اعلام کرد آمریکا وارد جنگ زمینی نخواهد شد. سوال اصلی اینجا است که چرا علی رغم فضای سیاسی شدیدی که برای جنگ تمام عیار با سوریه آغاز شده بود، اکنون آمریکا با تمرکز بر جنگ هوایی و با تاخیر می خواهد وارد عمل شود؟ و آمریکا آیا می تواند به محدود بودن این جنگ در صورت هوایی و موشکی بودن آن اطمینان داشته باشد؟ برای تحلیل این موضوع باید به سه نکته اشاره کرد.

1-  شکست نسبی غرب و عربستان در تطمیع روسیه

شرایط فعلی سوریه و مسیری که در حال طی شدن است نشان می دهد که طراحی این حمله احتمالی اتفاقی و تصادفی نبوده است. بر خلاف لیبی که مخالفان نظامی توانسته بودند به شکل موثری ارتش و حامیان قذافی را زمین گیر کنند و حمایت هوایی ناتو برای تصرف طرابلس کفایت می کرد، در سوریه شبه نظامیان شورشی عملا نتوانستند موازنه را به نفع خود تغییر دهند.

پیروزی القیصر که با همکاری ارتش سوریه و حزب الله ممکن شد و پیش رویها در محورهای حمص و حلب، عربستان سعودی –رقیب اصلی منطقه ایران و حامی مالی و نظامی شبه نظامیان تندروی سلفی در سوریه- را بر آن داشت که موازنه دیپلماتیک به نفع سوریه را به هم بزند. لذا به سراغ دیگر متحد سوریه یعنی روسیه رفت تا با تطمیع و رایزنی، امکان حمایت دیپلماتیک از سوریه در حالت فشار بین المللی را بگیرند. اگرچه تا کنون روسیه نشان داده در مواقع بحرانی و حساس متحدین خود را در ازای منافع سیاسی و اقتصادی تنها می گذارد، اما فعلا تلاشهای بندر بن سلطان سعودی در اقناع پوتین موفق نبوده است. پوتین روز کذشته اتهام انجام عملیات شیمیایی توسط ارتش سوریه را دروغ و یاوه سرایی خوانده بود. لذا پروژه اجماع در شورای امنیت تا کنون پیشرفت جدی نداشته است.

2-  واکنش سوریه چیست؟ مساله اینجاست!

سوریه تا کنون در طی رویارویی با شورشیان با مساله حملات گاه به گاه جنگنده های اسراییلی هم همراه بوده است. جنگنده هایی که برخی پایگاهها و مناطق حساس نظامی سوریه را بمباران کرده اند. اما اسد با احتیاط به مساله واکنش نظامی به این حملات واکنش نشان داده و عملا پاسخی به تجاوزهای ارتش رژیم صهیونیستی نداده است. شاید یکی از مهمترین دلایل اسد این بوده که وقتی در نبرد حیاتی با شورشیان حضور دارد باز کردن جبهه دومی چندان عاقلانه نیست. اما واقعیت اینجاست که وقتی غربی ها سخن از حمله به سوریه به میان آوردند، دیگر مساله غافلگیری راهبردی مد نظر نبود. چه بسا تنبیه سوریه و از کار انداختن توانایی راهبردی شیمیایی این کشور به زعم غربی ها، نیازی به سر و صدای رسانه ای نداشت. در واقع می شد که با پرواز چند جنگنده و بمباران برخی مناطق حساس به شکل غافلگیر کننده ، مساله را طوری نمایش داد که توانایی اسد کاهش یافته است. اما واقعیت اینجا بود که غربی ها برای راه اندازی جنگی تمام عیار نیاز به موج رسانه ای شدید داشتند و هدف اصلی اجرای مدل عراق و نه لیبی است. در واقع حملات هوایی احتمالی آمریکا و متحدانش با پیشروی زمینی شورشیان همراه خواهد بود. در واقع کارشناسان خریدن زمان توسط اوباما برای بحث کنگره را برای ایجاد هماهنگی میان برخی گروههای شورشی و ارتش آمریکا ارزیابی می کنند. لذا به نظر می رسد این بار دولت سوریه که موجودیت سیاسی خود را در خطر می بیند، به شکل جدی پاسخ گوی حملات باشد.

توانایی موشکی رژیم صدام حسین در سال 2003 پس از بازرسیها و تحریمهای مداوم از میان رفته بود و امکان واکنش فعال موشکی علیه منافع آمریکا در منطقه وجود نداشت. اما دولت سوریه با حفظ زراد خانه موشکی خود، احتمالا به دنبال پاسخگویی جدی به حملات غربیها خواهد بود. مناطقی مانند برخی نقاط حساس در فلسطین اشغالی، پایگاههای نظامی آمریکا در ترکیه ، مدیترانه و یا کشورهای خلیج فارس می تواند از گزینه های احتمالی سوریه باشد.

3-  احتمال ورود  منطقه به جنگ بزرگ

تمام برنامه و تلاش غربی ها در روزهای باقی مانده ،جلوگیری از ضربه دوم یا متقابل سوری ها است. در واقع ضربه دوم ، واکنش کشوری است که مورد حمله قرار گرفته است. در ادبیات راهبردی و نظامی جهان به ویژه جنگ سرد مساله اصلی این بود که در صورت یک حمله اتمی از طرف یک قدرت به ابرقدرت دیگر نباید امکان واکنش به طرف مقابل داد. در واقع موج حمله اولیه این قدر باید قوی و گسترده باشد که امکان هیچ واکنش دفاعی به طرف دوم داده نشود.

اگر غربی ها بتوانند به شکل موثری راهکاری برای ضربه دوم سوریها پیدا کنند و اعمال نمایند، از انجام حمله دریغ نخواهند کرد. اما با توجه به واقعیتهای منطقه ای کنترل صد در صد واکنش سوریه بسیار دشوار است. واکنش صریح روسیه و ایران و حزب الله نشان داده است که سوریه در این مقطع تنها نیست و محور حامیان سوریه فعال می باشند. از سوی دیگر ترکیه هم از آمادگی خود برای پیوستن به هر ائتلاف ضد سوری سخن گفته است. اسراییل هم به شکل عملی وارد این ماجا خواهد شد، همانگونه که بیشترین تجاوزها را در این ایام علیه سوریه داشته است. لذا می توان به واکنش سوریه به این دو کشور فکر کرد. حتی سیستمهای دفاع ضد موشکی ناتو و اسراییل هم کاملا نمی توانند جلوی حملات موشکی سوریه را بگیرد. در صورت احتمال واکنش دوم سوریه ، و شاید حزب الله ، احتمالا اهدافی نفتی در خلیج فارس، پایگاههایی در خاک اسراییل، پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه به ویژه اینجرلیک در ترکیه، ناوهای غربی در مدیترانه می توانند هدف قرار گیرند. اسد که موجودیت خود را در معرض خطر ببیند درباره اقدام نظامی گسترده تعلل نخواهد کرد و تعدد بازیگران منطقه ای فعال احتمال ایجاد جنگ منطقه با ابعاد جهانی را به وجود خواهد آورد. این مساله که همان جرقه به انبار باروت خواهد بود که از مهمترین مسائل و دغدغه های صلح و امنیت بین المللی است.