مسئولیت والدین در نماز خواندن فرزندان

اهمیت دادن والدین به نماز اول وقت باعث می شود كه روح معنوی نماز در بین فرزندان به رشد و شكوفایی برسد و پدر و مادر نمازخوان الگوی مناسب و به جایی برای فرزندان در خواندن نماز هستند.

یكی از مکانهای مهم جامعه كه اسلام به آن توجه زیادی کرده "خانه" است، چرا كه اکثر فضایل اخلاقی و رذایل اخلاقی از همین محیط به وجود می آید.

محیط خانه مكانی است مقدس و اعضای این خانه را پدر و مادر و فرزندان تشكیل می دهند و احترام هر كدام واجب است و هر كدام از اینها مسئولیت خاصی نسبت به همدیگر دارند.

برای سالم ماندن خانه و آرامش افراد آن، بایستی روح معنویت و یاد خدا به وسیله نماز و ذكر او در فضای آن ایجاد شود و فضایل اخلاقی در هر كدام از اعضا خانواده ایجاد شود و رذایل اخلاقی از روح تك تك افراد آن زدوده شود، چرا كه در غیر این صورت، هم اهل خانه نابود می شوند و هم اعمال آنها از قبیل نماز و غیره را از بین می برد.

نیازهای معنوی خانه و ایجاد فضایل اخلاقی و پاك نمودن روح از رذایل اخلاقی است و اگر معنویت در خانه نباشد، آن خانه به گفته قرآن مجید "تاریك" است.

یكی از عوامل به وجود آورنده معنویت، نماز است. نمازی كه جزو برنامه های دینی تمام پیامبران الهی و در تمام ادیان و شریعتهای آسمانی وارد شده است و پیامبران الهی به انجام آن ماموریت داشته اند و نخستین سفارش خداوند به حضرت عیسی(علیه السلام) درباره نماز در سوره مریم، آیه 31 بود: خداوند مرا مادام كه زنده ام به نماز و زكات توصیه نموده است.

مصادیق و جلوه های رفتار های مذهبی را به زیبایی نشان دهیم

اصولاً روان شناسی را علم رفتار می دانند ، رفتار به یک معنا در روان شناسی یعنی مجموعه ی گویش ها ، عادت ها ، عملکردها ، باورها و به یک معنا همه ی آنچه از انسان سر بزند ، نسبتا پایدار است چون پایدار است قابل مشاهد ه است . چون قابل مشاهده است ، قابل ارزیابی است ، قابل سنجش است ، قابل ارائه ی آمار است و بالطبع چون می توانیم بسنجیم ، می توانیم پیش بینی هم بکنیم ؛ به این می گویند رفتار .

این رفتار می تواند شغلی باشد ، تحصیلی باشد ، حرفه ای باشد ، اجتماعی باشد و می تواند به معنای « رفتای مذهبی » باشد.

جلوه های رفتار مذهبی می تواند نماز باشد ، حجاب باشد ، تقدم در سلام باشد ، روزه باشد ، ایثار باشد ، خویشتن داری باشد، صداقت باشد ، رفتن به جهاد باشد ، رفتن به نماز جمعه باشد، حضور در مسجد و در مجامع مذهبی که همه ی اینها رفتارهای مذهبی است ....

بچه ها که به دنیا می آیند ذهنشان کاملا آماده است تا بر اساس دریافت های حسی یاد بگیرند این دریافت های حسی کودکان و نوجوانان با یک احساس توأم است . وقتی می گوییم احساس مراد ما آن بعد خوشایندی یا ناخوشایندی است اگر مثلا یک میوه را برای من نام می برند یا یک فرد خاصی را نام می برند و یا از شهر و مکان خاصی صحبت می کنند یا خوشم می آید یا بدم می آید . چه زمانی این خوشایندی یا ناخوشایندی برای من پیش می آید؟

وقتی که آن مکان ، آن رفتار و یا آن شیء به گونه به من ارائه شده که من راضی بودم ، لذت بردم ، آرامش به من داده و شرایطی بوده که برای من خوشایند بوده من آن وقت خوشم می آید و شدت و حدتش هم فرق می کند ؛ به عنوان مثال وقتی که بچه ها با پدر و مادرشان آشنا می شوند شناخت بیشتری به پدر و مادر پیدا می کنند . محبت از پدر و مادر می بینند بالطبع به رفتارهای پدر و مادر بیشتر کنجکاو می شوند ، بیشتر از آنها می آموزند و برای این که پدر و مادری توجه بچه اش را به خودش جلب کند به طور غیر مستقیم تا او یاد بگیرد و یک یادگیری پایدار پیدا کند لازمه اش این است که به او محبت بیشتری بکند ؛ زیرا بچه ها از هر کس محبت ببینند به او بیشتر توجه می کنند و به هرکس بیشتر توجه کردند از او بیشتر یاد می گیرند از او بیشتر تقلید می کنند با او بیشتر همانند سازی می کنند . به همین جهت همه ی رفتارها را بچه ها یاد می گیرند و رفتارهایی که مستعد آن هستند در آنها ظاهر می شوند. زمانی که شاهد جلوه های رفتارهای مذهبی در پدر و مادر هستند این رفتارهای مذهبی تداعی می شود با بهترین احساسات ، این قسمت را با مثال بیان می کنم :

اگر بچه ها می بینند بهترین اوقات پدر و مادرشان زمانی است که آنها به نماز ایستاده اند ، اگر چیزی می خواهند به پدر بگویند یا چیزی از مادر می خواهند صبر می کنند وقت نماز برسد ؛ زیرا می بینند که آرام ترین ، راحت ترین شرایط و هیأت پدر و مادر زمانی است که وقت اذان است ، زمانی است که به اذان گوش می دهند ، زمانی که می خواهند برای نماز آماده شوند . می بینند زیباترین جامه ، خوشبو ترین و معطر ترین لباس در تن پدر و مادر زمانی است که می خواهند نماز بخوانند و از نظر اخلاقی خوش اخلاق ترین زمان عمرشان است ، آن وقت می بینیم این نماز تداعی می شود با بهترین احساسات و برای بچه می ماند . این نقشی است که خانواده در ظهور رفتار مذهبی دارد و بچه همان موقع بدون این که پدر و مادر بخواهند شروع می کند به نماز خواندن ، به نماز علاقه مند می شود ؛ و زیباترین ، دوست داشتنی ترین شرایط و اوقات برای بچه ها زمانی است که پدر و مادر نماز می خوانند .

اما اگر خدای ناکرده شرایط نماز را برای بچه ها سخت بکنیم در بدترین شرایط روانی بخواهیم نماز بخوانیم بچه ها یواش یواش احساس می کنند که نماز یک چیز کاملاً خشن و سخت است . یعنی بابا وقتی نماز می خواند همه باید ساکت باشند ، کسی جلویش نرود که مبادا حواسش پرت شود و بچه ها در یک تنش خاصی باید به سر ببرند ، در این صورت ما احساس بچه ها را آزرده می کنیم .

نسبت به مسجد هم همین طور است ، کارگزاران مسجد به خصوص امام جماعت یا خادم مسجد وقتی بچه ی خردسال 3 یا 4 ساله که با پدر یا مادرش به مسجد می رود ، وقتی فضای مسجد را باز و آرام می بیند می خواهد بدود اگر خدای ناکرده به او اخم و تندی بشود ، آزردگی روانی و عاطفی پیدا بکند یواش یواش با مسجد قهر می کند.

الگوی عملی بودن برای فرزندان نسبت به نماز

اهمیت دادن والدین به نماز اول وقت باعث می شود كه روح معنوی نماز در بین فرزندان به رشد و شكوفایی برسد. پدر و مادر در نماز خواندن الگوی مناسب و به جایی هستند و والدینی كه نماز نخوانند چگونه می توانند به فرزندشان بگویند نماز بخوان و وقتی فرزندانی بی نماز شدند و فردا سر از گمراهی بر داشتند، چه می كنند؟ قطعا كسی كه نماز نخواند ، خداوند دست عنایت خود را از او برداشته و به گمراهی های عجیبی می رسند.

والدین باید خود اهل نماز باشند و با شیوه های مختلف فرزندان خود را تمرین نماز دهند، آن هم از كوچكی، دستور از ائمه رسیده كه به بچه از هفت سالگی تمرین نماز یاد بدهیم. فرزند از هفت سالگی می تواند به نماز عادت كند، چه پسر و چه دختر. یعنی همان اولی كه بچه به دبستان می رود، باید نماز را در دبستان به او یاد بدهند و در خانواده هم به او بیاموزند.

امام صادق می فرمایند:«... ، در پایان 7 سالگی شستن دست ها و صورت را یادش دهید و به او بگویید که نماز بخواند.»(عزیزی،1379،ج 2،ص 120)

این را باید توجه داشته باشیم كه یاد دادن و وادار كردن با زور هیچ نتیجه ای ندارد و كوشش نماییم كه فرزندمان از اول به نماز خواندن رغبت داشته باشد و به این كار تشویق بشود. به هر شكلی كه می توانیم موجبات تشویق فرزندمان را فراهم كنیم كه با ذوق و شوق نماز بخواند، زیاد به او "بارك الله" بگوییم، جایزه بدهیم، اظهار محبت كنیم كه بفهمد وقتی نماز می خواند بر محبت ما نسبت به او افزوده می شود.

دیگر این كه بچه را باید در محیط مشوق نماز خواندن برد. به تجربه ثابت شده كه اگرفرزندمان به مسجد نرود، اگر در جمع نباشد و نماز خواندن جمع را نبیند به این كار تشویق نخواهد شد. چون حضور در جمع مشوق انسان است، آدم بزرگ هم وقتی خودش را در جمع اهل عبادت می بیند روح عبادت بیشتری پیدا می كند.

متاسفانه كم رفتن ما به مساجد و مجالس دینی و این كه فرزندمان كمتر در مجالس مذهبی شركت داشته باشد سبب می شود كه اینها از ابتدا رغبت به عبادت پیدا نكنند، ولی برای ما وظیفه است. اما اسلام به ما امر می كند كه فرزندمان را به نماز خواندن تشویق و ترغیب كنیم. یكی از راههای تشویق در حال حاضر برای دختران همین جشن عبادت است كه این مشوق برای آنها است و چه خوب است در این مواقع عكس و هدیه گرفته شود .

ما باید با فرزندانمان برنامه رفتن به مسجد را داشته باشیم تا آنها به مساجد و مجالس مذهبی از این طریق آشنا بشوند. در نتیجه ما وظیفه داریم دین خود را بشناسیم و نماز بخوانیم و وظیفه داریم كه خاندان خودمان را هم نمازخوان بكنیم، به شكلی كه به نماز راغب و تشویق بشوند. قواعد و خاصیت نماز خواندن، و در حدودی كه می توانیم،فلسفه نمازخواندن را برای فرزندان بگوییم. بنابراین ما مسئول نماز خواندن خود و خاندان خود،یعنی همسر و فرزندان خود هستیم.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

1- نمازپیوند خلق و خالق ، سومین سمینار نماز ، ص 35 - 43 ، سخنرانی جناب آقای دکتر افروز .

2- کتاب دانستنی های لازم از نماز

3- مقاله محمد وحیدی در سایت حوزه

4- مکارم الاخلاق و وسایل الشیعه ، میزان الحکمه