ملایر؛ شهر مادها

ملایر یکی از شهرهای جنوبی استان همدان و قدیمی ترین شهر این استان است. شهری که تنها اثر دوره مادها یعنی تپه نوشیجان در آن قرار دارد. از همدان تا ملایر حدود 80 کیلومتر است. ورودی و خروجی ملایر بلواری است پهناور که چنارهای تنومند و کهن دو سوی آن را گرفته اند. این شهر، آرام و با آسمانی آبی است.

در مورد وجه تسمیه نام ملایر و اصل و ریشه آن قول‌های مختلفی ازجمله موارد ذیل ذکر شده‌است:

بعضی از پژوهشگران اظهار داشته‌اند که نام ملایر ترکیبی از دو واژه «مال» و «آیر» است. در زبان کردی واژه «مال» به معنی «خانه» و واژه «آیر» معرف «آگر» است که در زبان مادی به معنای آتش بوده‌است و هنوز در کردستان آتش را «آگر» می‌گویند. بنا بر این نظر «مال آیر» که در تلفظ ملایر آمده به معنای "سرزمین آتش" بوده‌است و هنوز بعد از هزاران سال بروی کوه‌های شهر در شبهای نوروز آگر (آتش) روشن می‌کنند.

«مل آگر» به معنی «تپه آتش» است؛ مادها با روشن کردن آتش بر روی تپه‌ها و کوه‌ها به انتقال پیام به مسافت‌های دور می‌پرداختند. برخی از مورخان بر این باورند که اعراب در زمان حمله به ایران به دلیل اینکه در این منطقه به آب دست نیافته بودند نام منطقه را "ماء لایری" گذاشتند که بعدها به صورت ملایر در آمد. در زمان قاجار به واسطه ساخت شهر به دست محمد علی میرزا دولتشاه، نخست به نام بانی آن «دولت‌آباد» نامیده شد و پس از آن دوباره به ملایر تغییر پیدا کرد.

تپه نوشیجان

تپه نوشیجان در حقیقت تنها اثر باقی مانده از دوران حکومت مادها در ایران است که در 20 کیلومتری شمال غرب ملایر قرار گرفته و اگر از همدان راهی این شهر شوید قبل از ورود به ملایر می توانید آن را ببینید. بررسی های باستانشناسی، زندگی در سه دوره مادی، هخامنشی و اشکانی ار در این منطقه نشان می دهد بطوری که زندگی در دوره مادی، از بقیه دوران شاخص تر بوده است. ارگ نوشیجان دارای معماری پیچیده و زیبایی است.

آثار معماری مادر در این منطقه عبارتند از بنای موسوم به اولین آتشکده محصور در فضای بسته که تاکنون کشف شده که در جبهه جنوبی محراب و آتشدان داشته، تالار ستوندار آپادانا، معبد مرکزی، اتاق ها و انبارها، تونل و حصار.

موزه ملایر

موزه ملایر در خیابان شهید مصطفی خمینی در خانه تاریخی مرتضی خان لطفعلیان بنا شده. این خانه در ابتدا به دستور محسن مصدقی معروف به مصدق الممالک در دوره فتحعلیشاه قاجار ساخته شده است و امروزه از آن به عنوان موزه مردم شناسی ملایر استفاده می شود و بخش هایی از آن نیز هنوز خالی است.

این خانه اندرونی و بیرونی، حسینیه و اصطبل دارد. بخش هایی از خانه و وسایل افراد خانواده لفعلیان در آن نگهداری می شود. سالنی نیز به وسایل اهدایی حاج محمد ملایری اختصاص دارد. زیربنای این موزه 1300 متر در زمینی به وسعت 4500 متر ساخته شده است.

بام ملایر

بام ملایر یکی از مکان های دیدنی این شهرستان است که با وسعت 460 در قسمت شرقی شهر ملایر قرار دارد در این مجموع که با بهره گیری از چشم اندازی وسیع به عنوان بزرگترین مجتمع توریستس غرب کشور دارد. وسعت این مجموعه زبیا460 هکتار بر وارد شده است. یکی از مهمترین قسمت های این مجموعه، بخش 48 هکتاری مینی بورد یا پنجره ای رو به جهان است. این طرح بزرگ برای نخستین بار در خاورمیانه پیاده سازی شده است و در آن 139 اثر منتخب از سراسر دنیا انتخاب و بازسازی شده است. از این 139 اثر 76 اثر متعلق به ایران است. بلندترین پرچم کشورمان به ارتفاع 50 متر بر بام ملایر برافراشته شده است. همچنین جاده سلامت، یادمان شهدا، پیست های پیاده روی، دوچرخه سواری، استادیوم، باغ موزه طبیعی برای این مجموعه پیش بینی و در حال تکمیل است.

یخچال میرفتاح

یخچال قدیمی دوقوزپله در خیابان عسگرخان و محله قدیمی به همین نام در کنار نهر کوچکی واقع شده است. این بنا از آثار باقیمانده دوره قاجاریه است که در اسفند 1379 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تا قبل از گسترش شهر ارومیه اهالی نه تنها از یخ آن استفاده می کردند، بلکه جهت انجام مراسم چهارشنبه سوری نیز به کنار نهر می آمدند و در کنار حوضچه آن که آب نهر بدان می ریخت و فاصله اش با یخچال به ارتفاع 40 متر بود، مراسم برگزار می کردند. یخچال دوقوزپله به علت فرم خاص معمارتی و نوع مصالح به کار رفته در آن، سالم مانده و صدمات جدی ندیده است.

پارک سیفیه

پارک سیفیه یکی از بزرگترین و زیباترین پارک های ملایر است که چنارهای تنومندی دارد. این پارک یکی از قدیمی ترین پارک های کشور است که در سال 1304 توسط عبدالمحمد میرزا سیف الدوله یکی از نوه های فتحعلی شاه که در آن زمان حاکم ولایت ملایر بود احداث شد. این پارک در شمال شرقی ملایر و در دامنه کوه گرمه ساخته شده و مساحت آن در حدود 10 هکتار است. این پارک را مهندسان ایتالیایی طراحی و ساختند. پارک سیفیه دارای دو استخر، یک مسجد و یک ساختمان که محل سکونت سیف الدوله بوده است. آب مورد نیاز آن از طریق احداث قناتی در هشت کیلومتری زرک توسط مقنیان یزدی از کوه های اطراف به محوطه پارک انتقال یافت. مجموعه پارک و مقبره سیف الدوله تحت عنوان باغ ایرانی در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده است.

مقبره سیف الدوله

این مقبره از نوع مقابر غیرمذهبی است و دارای پلان چهار ضلعی است. چهار ضلعی گنبد دارای پیشینه دوگانه است که یک بخش آن همان آتشکده ساسانیان و یا چهار تاق است و دیگری به دوره قاجاریه و حتی بعد از آن می رسد. در این مقبره علاوه بر قبر سیف الدوله قبر امیرالمۆید (حاکم ملایر) و نوه سیف الدوله و هفت قبر دیگر قرار دارد. این مقبره نزدیک پارک سیفیه است.

جهان مینیاتوری

به همت شهرداری ملایر قرار است نمونه کوچکی از نماد هر کشور در ملایر ساخته شود تا به این ترتیب بر جاذبه های گردشگری این شهر افزوده شود.

عملیات اجرایی این طرح از سال 87 آغاز شده و زیر ساخت های آن 100 درصد آماده شده است. این طرح در زمینی به مساحت 48 هکتار است. این طرح که چهارمین طرح جهان مینیاتوری در دنیاست تاکنون تنها در سه کشور چین، ژاپن و بلژیک احداث شده است. برای اجرای این طرح 138 اثر تاریخی مطرح جهان شناسایی شده و در مقیاس یک دهم در این طرح گردشگری احداث می شود که زیربنای این آثار 28 هزار متر مربع است. آثار تاریخی چون برج ایفل، اهرام ثلاثه، پرسپولیس، دروازه قرآن، تخت جمشید و سایر آثار مطرح جهان و ایران در طرح مینی ورد احداث می شود که بیش از 15 اثر آن مربوط به آثار تاریخی مطرح جهان و بقیه آثار ایرانی است.

چطور برویم؟

اگر از همدان بخواهید با تاکسی تا ملایر بروید باید 5500 تومان بپردازید. اتوبوس و مینی بوس هم دارد. ترمینال ملایر در محله ای به نام چراغ قرمز قرار دارد. اگر بخواهید با اتوبوس از تهران تا ملایر بروید باید به ترمینال جنوب در تهران بروید و 11 هزار و 500 تومان بلیت بخرید.

چی بخریم؟

ملایر زادگاه انگور و فرآورده های آن یعنی کشمش و شیره انگور است. همچنین نوعی شیرینی به نام باسلوق و شیره انگور می سازند که بسیار لذیذ است. به دلیل داشتن دشت های پهناور زنبورهای عسل این شهر هم عسل های خوشمزه ای تولید می کنند. گردو نیز دیگر سوغات ملایر است. همچون سایر شهرهای استان همدان.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از همشهری جوان، دانشنامه معماری ایران، شهرداری همدان