تبیان، دستیار زندگی
داستان پرسش و پاسخ مرغان با هدهد در بخش پنجم منطق الطیر تا آنجا پیش رفت که طاووس هم از هدهد سوال هایی پرسید و عذری آورد و هدهد به او پاسخ داد. مرغ بعدی که پس از طاووس برای هدهد عذر و بهانه می آورد، بط است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حکایت بط و پرسش از هدهد

منطق الطیر/ بخش ششم


داستان پرسش و پاسخ مرغان با هدهد در "بخش پنجم" منطق الطیر تا آنجا پیش رفت که طاووس هم از هدهد سوال هایی پرسید و عذری آورد و هدهد به او پاسخ داد. مرغ بعدی که پس از طاووس برای هدهد عذر و بهانه می آورد، بط است.

حکایت بط و پرسش از هدهد

حکایت بط و پرسش او از هدهد:

بط به صد پاکی برون آمد ز آب                                           در میان جمع با خیر الثّیاب

گفت در هر دو جهان ندهد خبر                                  کس ز من یک پاکرو یک پاک تر

کرده ام هر لحظه غسلی بر صواب                               پس سجاده باز افکنده بر آب

همچو من بر آب چون استد یکی                              نیست باقی در کراماتم شکی

زاهد مرغان منم با رای پاک                                   دایمم هم جامه و هم جای پاک

چون مرا با آب افتاده است کار                                         از میان آب چون گیرم کنار؟

من ره وادی کجا دانم برید                                              زانکه با سیمرغ نتوانم پرید

آنکه باشد قله ای آبش تمام                                   کی تواند یافت از سیمرغ کام؟

بط به میان جمع می‌آید در حالی که پاک‌ترین جامه‌ها را بر تن کرده است، خود را اینگونه معرفی می کند که من هر لحظه غسلی انجام می دهم و سر به سجاده دارم، خود را زاهد مرغان معرفی می‌کند که در کراماتش شکی نیست. نهایت آرزوی او  همه چیز را در آب می‌بیند، خود را در حد سیمرغ نمی‌بیند و خود را زنده با بودن آب می‌بیند.

بط، زاهد مرغان و در اینجا نماد زاهدان صاحب کرامتی است که در طهارت وسواس دارند.

پاسخ هدهد به بط:

هدهدش گفت ای به آبی خوش شده                         گردِ جانت آب چون آتش شده

در میان آب خوش خوابت ببرد                                        قطره ای آب آمد و آبت ببرد

آب هست از بهر هر ناشسته روی                     گر تو بس ناشسته رویی آب جوی

چند باشد همچو آب روشنت                                روی هر ناشسته رویی دیدنت؟

هدهد به بط می‌گوید که تنها با آب دل خوش کرده‌ای و همین اب آتش جان تو شده است، با قطره‌ای آب، آبرویت را برده‌ای و خود را به آن قانع کرده‌ای. تا کی می خواهی این آب همدم تو باشد؟

همای مغرور و جاه طلب است، او نماد افرادی است که می خواهند بر شاهان و صاحبان قدرت نفوذ داشته باشند و تنها به خاطر مال و حکام دنیا عبادت می کنند

مرغ بعدی که به میان جمع آمده و با هدهد گفتگو می کند، کبک است.

حکایت کبک و پرسش او از هدهد:

کبک بس خرّم خرامان در رسید                            سرکش و سر مست از کان در رسید

سرخ منقار وشی پوش آمده                                          خون او از دیده در جوش آمده

گاه می برید، بی تیغی، کمر                                              گاه می لنجید پیش تیغ در

گفت من پیوسته در کان گشته ام                                 بر سرِ گوهر فراوان گشته ام

بوده ام پیوسته با تیغ و کمر                                                تا توانم بود سرهنگ گهر

عشق گوهر آتشی زد در دلم                                   بس بود این آتش خوش حاصلم

در میان سنگ و آتش مانده ام                                 هم معطّل هم مشوّش مانده ام

من عیار کوهم و مردِ گوهر                                        نیستم یک لحظه بی تیغ و کمر

چون رهِ سیمرغ راهِ مشکل است                         پای من در سنگِ گوهر در گل است

من به سیمرغ قوی دل کی رسم                          دست بر سر، پای در گل کی رسم

کبک می‌گوید که پیوسته در میان کان و گوهر گشته است و عاشق گوهر است، در میان سنگ و آتش مانده‌ام و هیچ نمی‌خواهم به جز گوهر و مرد گوهرم و عیار کوه و یک لحظه بی‌تیغ و کمر نیستم و چون راه یافتن به بارگاه سیمرغ برای من دشوار است، چطور می‌توانم با پایی که در گلِ گوهر مانده به آن جایگه برسم؟

کبک سوداگر و زر اندوز است و نماد انسان های جواهر پرستی است که عمر خود را صرف جمع کردن جواهر و زر می کنند و مدام تشویش و استرس دارند که مبادا مال خود را از دست بدهند.

پاسخ هدهد به کبک:

هدهدش گفت ای چو گوهر جمله رنگ               چند لنگی، چندم آری عذر لنگ

پا و منقار تو پر خون جگر                                       تو به سنگی باز مانده بی گهر

اصل گوهر چیست؟ سنگی کرده رنگ              تو چنین آهن دل از سودای سنگ

گر نماند رنگ او سنگی بود                               هست بی سنگ، آنکه در رنگی بود

هر که را بویی ست او رنگی نخواست               زانکه مردِ گوهری سنگی نخواست

هدهد به کبک می‌گوید تو که مانند سنگ همه رنگی هستی، این عذرها چیست که می‌آوری؟

پا و منقار تو خون جگرت رنگی شده و تو تنها به سنگی قانع شده‌ای؟ فکرمی کنی که اصل سنگ چیست؟ تنها یک سنگ رنگ کرده است و تو اینگونه به عشق او سنگ دل شده ای. هر کسی که به دنبال گوهر حقیقی باشد، سنگ نمی‌خواهد.

حکایت همای و پرسش او از هدهد:

پیش جمع آمد همای سایه بخش                           خسروان را ظلّ او سرمایه بخش

زان همای بس همایون آمد او                                    کز همه در همّت افزون آمد او

گفت ای پرّندگان بحر و بر                                          من نیم مرغی چو مرغان دگر

همت عالیم در کار آمده ست                                  عزلت از خلقم پدیدار آمده ست

پادشاهان سایه پرورد من اند                                     هر گدای طبع نی مرد من اند

کی شود سیمرغ سرکش یار من                              بس بود خسرو نشانی کار من

همای هم به بهانه اینکه در حد و حدود سیمرغ نیست، و کارش خسرو نشانی است، عذری می‌آورد. او می گوید که من مثل سایر مرغان دریا و خشکی نیستم، من کسی هستم که جمشید و فریدون زیر سایه من به پادشاهی رسیده اند. تمام پادشاهان زیر سایه من هستند، کی سیمرغ می تواند یار و همراه من باشد، برای من همین بس که پادشاهان را انتخاب کنم.

همای مغرور و جاه طلب است، او نماد افرادی است که می خواهند بر شاهان و صاحبان قدرت نفوذ داشته باشند و تنها به خاطر مال و حکام دنیا عبادت می کنند.

پاسخ هدهد به همای:

هدهدش گفت ای غرورت کرده بند               سایه در چین بیش از این بر خود مخند

نیستت خسرونشانی این زمان                    همچو سگ با استخوانی این زمان

خسروان را کاشکی ننشانیی                      خویش را از استخوان برهانیی

من گرفتم خود که شاهان جهان                  جمله از ظلّ تو خیزند این زمان

لیک فردا در بلا عمر دراز                      جمله از شاهی خود مانند باز

سایه تو گر ندیدی شهریار                       در بلا کی ماندی روز شمار؟

هدهد جواب می‌دهد: ای کسی که غرورت بند و حجاب تو شده است، برای رسیدن به بارگاه سیمرغ، کاش که تو دست از کار خسرو نشانی برداری و خودت را رها کنی. فرض که شاهان به واسطه نظر و سایه تو بر تخت نشستند، فردای قیامت که گرفتار بلا می شوند آیا سایه تو به آنها کمکی می کند؟

     ادامه دارد.....

آسیه بیاتانی

بخش ادبیات تبیان


منابع:

منطق الطیر عطار، تصحیح شفیعی کدکنی

دیدار با سیمرغ، تقی پورنامداریان