بنیانگذار نخستین مركز پزشكی ایران

در میان پادشاهان ساسانی از زمان اردشیر بابکان و شاپور به بعد زمینه آشنایی ایرانیان با علوم مختلف بیشتر فراهم شد و در این دوره حتی کتاب های یونانی و پهلوی در کتابخانه ها یا آتشکده ها نگهداری می شده است.

در این دوره شهرهای بسیاری ساخته شد و یکی از این شهرهای مهم جندی شاپور یا گندی شاپور بود که در جنوب غربی ایران درخوزستان و نزدیک شوشتر واقع شده است که دراین شهر دانشگاهی نیز ساخته شد که می توان گفت در نوع خود از مهم ترین مراکز علمی و تحقیقی آن دوران بوده است.

این دانشگاه گرچه از زمان شاپور اول پایه ریزی شده بود، اما توسط انوشیروان گسترش یافت و تعداد زیادی دانشمند و پزشک در آن مشغول به تدریس، تحصیل و طبابت بودند.

در این مرکز علاوه بر کتب تالیف شده دانشمندان ایرانی بسیاری از کتاب های یونانی و هندی را به پهلوی ترجمه کرده و آنها را تعلیم می دادند.

به گفته مورخان در این دانشگاه همه گونه امکانات برای دانشمندان بدون توجه به عقاید و افکارشان فراهم بود، علمایی در طب، ریاضی، فلسفه، نجوم و فیزیک از نقاط مختلف به آنجا مهاجرت کردند.

پزشکان دوره ی ساسانی برای پرداختن به حرفه ی پزشکی بایستی دارای ویژگیهای علمی و اخالقی پیشرفتهای می بودند.طبیب دانا کسی بود که بتواند امراض را معاینه کند و کتاب بسیار خوانده باشد. بایستی اعضای بدن را بشناسدو اطلاعاتی نیز راجع به ادویه (داروها)داشته باشد، محبوب و شیرین سخن باشد و با بیماران از روی شکیبایی رفتار کند. افزون بر اینها پزشکان بایستی امتحانات الزام را در مهارت و زبردستی داده باشند. در عصر ساسانی پزشکان، درمانگربیماریهای روحی و جسمانی بوده و رئیس کل پزشکان درمانگربوده اند.

گردهمایی علمی پزشکان جندی شاپور

انوشیروان در گسترش شهر جندی شاپور کوشیده و به مدرسه ی پزشکی آن توجه ویژه ای مبذول داشته است. در سال بیستم فرمانروایی او (550 م)، گردهمایی علمی پزشکان جندی شاپوربه ریاست جبرئیل درستبد تشکیل شد وپزشکان به مذاکره و مشاوره در باره ی مباحث پزشکی پرداختند.

گیاه درمانی و موارد دارویی و خوراکی

در دوران ساسانیان که پزشکی در آن دوران درخشان تر از دوران پیش از خود بوده، افزون بر دانشهای پیشین دانستنی های بیشتری نیز بدان افزوده گردیده است.

چنین بر میاید که در دوران ساسانیان بررسیهای بیشتری درباره گیاهان انجام گرفته است و برای آزمایش گیاهان برزویه پزشک به هندوستان رفته است و پژوهش های گرانقدری انجام داده است.

در تاق بستان نقش درختی که شاخه هایش بر ستون پیچیده شده است و برگهای آن مانند برگ کنگر و در بالای آن به گل بسیار قشنگی ختم می گردد دیده می شود، چنین برمیاید که این گیاهان همان گوگرن باشد.

درمان با نباتات

شماره زیادی از نباتات برای درمان در آن دوران بوده که برخی از آنها را تا هفتاد شمار کرده اند.

همچنین از نباتات زهردار نیز سخن به میان آمده است، که در پزشکی از آنها سود برده میشده.

در تاق بستان نقش درختی دیده میشود که ممکن است همان درخت  ون یودیش Vun-I. Yudh-lesh  که درمان کننده هر بیماری در آن دوران بشمار می رفته باشد.

از ادویه و مواد خوراکی که در دوران ساسانیان بویژه در دستگاه شاهانه، چه از برای دارو و چه موارد دیگر؛ بهره مند میشده اند میتوان اینها را نام برد:

شکر، ( نی شکر که در خوزستان این درخت کشت میشده است)، زنجبیل ،  زعفران ( این زعفران از ناحیه قم و بوان بوده است)، گلاب، شاهسپرم بنفشه، نیلوفر، باقلای معطر، نرگس، گل سرخ، خیری   ، ترنج، فلفل، عود  ، شراب، انار و آب انار، نمک، عسل، شاهدانه، زیتون، بادام، گردو، جو(برای اسبان و چارپایان)، گونه های چربی ها، هلو، نارگیل، پسته، عدس، سرکه، اسپند، خرما، (از حیره) ، خردل، انقوزه، گوگرد، ترنجبین، کتیرا  ، نیل ، زیره، خرمل، کرچک، زاج، صبر زرد، لاجورد ، نوشادر و مواد خوشبو مانند عنبر اشهب و مشگ و کافور و صندل (این چهار ماده آخری بیشتر در کاخهای خسرو پرویز سوزانده میشد که کاخها را خوشبو سازد)، کندر ،دارچین اخته، بلسان ( بلسان مکی )  ، لادن ، مرکلی که برای درمان زخمها بسیار بکار می رفته است، تره (گندنا) ، کاسنی (هندباء) ، موم  وسیر.

در دوران ساسانیان در دانشکده پزشکی و بیمارستان جندی شاپور فزون بر پژوهش های پزشکی، درباره گیاهان نیز پژوهش هایی انجام میگرفته است و مسافرت بروزیه پزشک به هندوستان از سوی انوشیروان در پی پیدا کردن گیاههای پادزهری بوده است.

میگویند در بیماری سخت دختر ملکه چین که پزشکان چینی از درمان آن درمانده شده بودند،  پزشک ایرانی خرداد برزین( در دوران خسروپرویز) به چین رفت و بیماری او را بازشناسی کرد و برای تندی تپش قلب وی، کاسنی و آب انار و تره سفارش نمود.

منابع : 1- جام جم آنلاین / 2- وبلگ شکوه ایران / 3-مجله ی پزشکی فرهنگستان علوم پزشکی