نقش ریزمغذی فسفر در بدن

در بدن حدود 800 گرم فسفر وجود دارد که حدود 85 درصد آن در استخوان‌ها و دندان‌ها به صورت فسفات کلسیم یا به طور دقیق‌تر به صورت مشتق فسفات کلسیم یعنی کلسیم هیدروکسی آپاتیت یافت می‌شود و بقیه آن در بافت‌های نرم مانند ماهیچه‌ها و سایر اندام‌های داخلی است. مقدار فسفری که در استخوان‌ها یا دندان‌ها موجود نیست در تمامی محلول‌ها و مایعات بدن پخش شده است. این مقاله به اختصار به معرفی و نقش عنصر فسفر در سلامت بدن می‌پردازد.

توصیه‌های تغذیه‌ای برای دریافت فسفر

بسیاری از غذاها به ویژه غذاهای پر پروتئین مانند شیر، انواع گوشت و تخم‌مرغ حاوی فسفر (عمدتاً به صورت فسفات) می‌باشند که میزان دریافت توصیه‌شده آن 700 میلی‌گرم در روز است. فسفر در صنایع غذایی در بسیاری از غذاهای فرآیند شده به عنوان یک افزودنی استفاده می‌شود. به طور مثال در نوشابه‌های گازدار مقدار زیادی اسید فسفریک وجود دارد که با مصرف آن‌ها دریافت فسفر هم افزایش می‌یابد. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که مصرف زیاد نوشابه‌های گازدار تا حد زیادی به واسطه داشتن همین ترکیبات سبب بروز اختلال در متابولیسم بافت استخوانی شده که به دنبال خود افزایش پوکی و شکستگی استخوان را به همراه دارد.

سه عامل مختلف را می‌توان دلیل بروز این مشکل ناشی از مصرف بی‌رویه نوشابه‌های گازدار دانست: مصرف زیاد نوشابه‌های گازدار می‌تواند جایگزین نوشیدنی‌هایی با کلسیم زیاد مثل شیر شود که سبب کاهش دریافت کلسیم می‌شود. خواص اسیدی به میزان زیاد اسید فسفریک در نوشابه‌ها، باعث برداشت کلسیم از استخوان‌ها (به منظور خنثی کردن خاصیت اسیدی ایجاد شده) می‌گردد. کافئین موجود در نوشابه‌ها، اتلاف کلسیم از ادرار را افزایش می‌دهد. بنا به توصیه متخصصین تغذیه برای دریافت کافی فسفر، رعایت یک رژیم غذایی متنوع و متعادل کافی است و دیگر نیازی به افزایش دریافت آن از منابع دیگر نمی‌باشد. بنابراین از مصرف مقادیر زیاد فسفر (که در گوشت قرمز، غذاهای فرآوری شده و نوشیدنی‌های کولا) یافت می‌شود خودداری نمایید زیرا مقدار زیاد فسفر در رژیم غذایی، از دست رفتن مواد معدنی را از سیستم اسکلتی تسریع می‌کند.

نکته مهم

برای جذب بهتر کلسیم، برقراری نسبت متعادل میان این عنصر و فسفر دریافتی ضروری است. به طور مثال شیر مادر بهترین نسبت را از این نظر داشته و به همین دلیل نیز کلسیم شیر مادر بالاترین جذب را برای شیرخوار دارا می‌باشد. همچنین توصیه سنتی وجود داشته «که پنیر (منبع غنی از کلسیم و ضعیف از فسفر) همراه گردو (منبع غنی از فسفر و ضعیف از کلسیم) مصرف شود.» شاید توجیه توصیه تا حد زیادی به برقراری نسبت مناسب بین کلسیم و فسفر دریافتی مربوط بوده است.

مقدار فسفر در بعضی از مواد غذایی

در جدول زیر برخی مواد غذایی که حاوی فسفر می‌باشند بیان شده است:

منبع غذایی حاوی فسفر                        (میلی‌گرم)

مغز دانه آفتاب‌گردان(30 گرم)                    350

جگر گاو پخته(30 گرم)                              30

شیر کم چربی(یک لیوان)                         275

گوشت کم چربی پخته(100 گرم)              285

عدس پخته(نصف لیوان)                            160

عملکرد فسفر در بدن

فسفر علاوه بر شرکت در فیزیولوژی استخوان، در تشکیل آدنوزین ‌تری فسفات (ATP) نقش داشته و همچنین در اسیدهای نوکلئیک یافت می‌شود که جزئی از سلول‌ها را تشکیل می‌دهند و با ساخت پروتئین‌های بدن و انتقال خصوصیات ارثی ارتباط دارند. آدنوزین تری فسفات (ATP) یک نقش کلیدی در فرآیندهای پیچیده‌ای که توسط آن‌ها، بدن با اکسیداسیون مواد غذایی انرژی کسب می‌کند به عهده دارد.

فسفر در متابولیسم چربی‌ها و پروتئین یک جزء ضروری محسوب شده و یون‌های فسفر موجود در خون به حفظ ثبات PH در حدود 4/7 کمک می‌کنند. بنابراین به طور اجمال برخی از نقش‌های فسفر در بدن شامل موارد زیر می‌باشد: تنظیم اسیدیته خون، ذخیره و انتقال انرژِی، تقسیم سلولی و تولید مثل، موجود در پروتئین‌های بدن، جزئی از ساختمان مولکول‌های وراثتی موجود در سلول‌های بدن (RNA و DNA).

عوارض کمبود فسفر

مغز و سیستم عصبی از نظر فسفر غنی بوده و هیچ‌گونه خطری از جهت کمبود فسفر برای بدن وجود ندارد (مگر در شرایط قحطی‌زدگی). از جمله عوارض کمبود فسفر در بدن شامل نارسایی تنفسی، عدم توانایی تشکیل ATP و نارسایی رشد می‌باشد.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: دنیای سلامت - مهندس مسعود خبازی

مطالب مرتبط:

فسفر