گذشت مرحوم آخوند

انسان به مقتضای ثنویت در خلقت خود و برخورداری از امیال متضادی كه خداوند در درون او بودیعت نهاده است، همواره در معرض خطا و اشتباه بوده و شاید كمتر كسی را بتوان یافت كه از عیب پاك بوده و از لغزش مصون باشد. چرا كه كشمكش های درونی و تمایلات نفسانی وی، زمینه هایی از خطا و عصیان را در زندگی فرد مهیا می كنند، و اصلا برخی از صفات ذاتی انسان، این مسئله را تشدید می کند که به خطا و گناه بیفتد از جمله صفت جهول (احزاب/ 72) و عجول (اسراء/11) و مانند آن موجب می شود که انسان به ظلم دچار شود.

با توجه به همین ویژگی های انسان است كه قرآن كریم، با هدف مدیریت متناسب روابط فردی و اجتماعی، بر مساله گذشت و عفو تاكید بسیار نموده است: «الذین ینفقون فى السراء و الضراء و الكاظمین الغیظ و العافین عن الناس‏» (آل عمران/134) ; كسانى كه از مال خود به فقرا در حال وسعت و تنگدستى انفاق كنند و خشم و غضب فرو نشانند و از بدى مردم درگذرند.»

امیر المومنین علی (ع) این فضیلت اخلاقی را تاجی زینت بخش بر سر همه فضائل می دانند : « العفوُ تاجُ المكارِمِِ؛(1) گذشت زینت بزرگواریهاست.» خود این بزرگواران نیز در سیره عملی خود، انسان های باگذشت و بزرگواری بودند، چنان كه نقل شده امام صادق (ع) فرمود: «اِنّا اَهْلَ بَیْت، مُرُوَّتُنا الْعَفْوُ عَمَّن ظَلَمَنا؛(2) ما خاندانی هستیم كه، جوانمردی مان گذشت از كسی است كه بر ما ستم كرده است.»

آنچه كه مهم است اینكه، وجود عنصر عفو و گذشت در روابط اجتماعی می تواند موجی از عواطف و احساسات انسان دوستانه را در دلها ایجاد كرده و كینه ها و دشمنی ها را از صحنه اجتماع حذف كرده و محبت را پایه ارتباطات اجتماعی قرار می دهد. جلب محبت مردم و افزایش انسجام و وحدت اجتماعی از كاركردهای مهم این ارزش اخلاقی است. گذشت از خطاها و لغزش های مردم، موجب می شود که دل ها به سوی گذشت کننده جلب و جذب گردد و در یک فرآیندی وحدت و انسجام اجتماعی تقویت گردد. از این رو خداوند عفو و گذشت در برابر بدیها را بستری برای ایجاد دوستی ها و پیوندهای محکم می داند. (فصلت/34)

عزیز كردن و آبرو بخشی به انسان(3)، سلامت روح وآرامش جان و طول عمر(4)، رفع ناهنجاریها ،خشونتها ، جنایتها وکینه توزیها(5)، بقای نظامات اجتماعی و حكومتها(6)، از دیگر منافع نهادینه شدن این فضیلت اخلاقی در جامعه می باشند. همین فوائد و منافع بیشمار موجب گردیده است كه بزرگان و رهبران دینی و مذهبی جامعه اسلامی خود در تثبیت این فضیلت در میان اقشار جامعه اسلامی پیشقدم و پیشتاز باشند.

به عنوان مشتی از خروار، « در جریان وقایع مشروطه كه بین علماء و طلاب دو دستگى ایجاد شده بود، یكی از بزرگترین بدگویان مرحوم آخوند خراسانى كه دائما و در همه جا پشت سر آخوند بدو ناسزا مى گفت خدمتشان رسید . این مرد كه از خطبا و وعاظ معروف كربلا بود مى خواست خانه خود را بفروشد و قروض خود را بپردازد، خریدار به وى گفت اگر آقاى آخوند سند فروش را امضاء كند، من حاضرم خانه را بخرم والا نخواهم خرید .

مرد واعظ به هیچ قیمت حاضر نبود نزد آخوند برود، چون بارها علنا بعلت مشروطه خواهى آخوند، به او ناسزا گفته بود از طرفى مى ترسید كه در منزل آخوند، متعرض او شوند و با رفتن به خانه او جانش را به مخاطره بیفكند، اما او قرض داشت و از این رو به ناچار از كربلا به نجف آمد و خدمت آخوند رسید .

آخوند به او احترام فراوان گذاشت و او را بالاى دست خود نشاند و از ملاقات او اظهار خوشوقتى كرد، مرد واعظ مراجعت را بیان داشت و گفت خواهش من فقط این است كه ذیل این سند را امضاء بفرمائید تا من بتوانم منزل خود را به فروش برسانم، آقاى آخوند سند را از دست او گرفت و مطالعه كرد و به زیر تشك گذاشت در دل مرد واعظ شورى بپا شده، با خود گفت :دیدى این مرد آخر باطن خود را نشان داد و نه تنها سند را امضاء نكرد، بلكه آن را هم از من گرفت تا ما را بزحمت بیندازد.

در این اثنا آخوند از جا حركت كرد و از داخل گنجه چند كیسه لیره در آورده و به مرد واعظ داد و به او گفت: شما از اهل علم هستید و من هرگز راضى نیستم كسانى كه اهل علمند گرفتار و پریشان باشند، این پولها را بگیرید و با آن قروض خود را بپردازید، خانه تان را هم نفروشید و زن فرزند خود را آواره نكنید و اگر خداى نكرده باز هم گرفتارى پیدا كردید نزد من تشریف بیاورید، چنانچه داشته باشیم ممنون شما خواهیم بود . مرحوم تجدد گفت آن شخص از مشاهده این همه گذشت و بزرگوارى این مرد،  آن چنان شرمنده و منفعل گردید كه از آن پس جزو ارادتمندان آخوند گردید.»(7)

پی نوشت‏ها:

1.جمال الدین محمّد خوانساری، شرح غررالحكم،تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج 1، ص 140

2.محمد باقر مجلسی، بحارالانوار،تهران، اسلامیه، ج 71، ص 401

3.كلینی، اصول کافی ، قم، انتشارات اسوه، ج 3 ، ص 108

4.محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه قم، دارالحدیث، ج3، حدیث 13184

5.علاءالدین على المتقى هندی، کنز العمال، بیروت، مۆسسه الرسالة، ج 3ص 373حدیث 7004

6.محمد باقر مجلسی، بحارالانوار،تهران، اسلامیه، ج74، ص 168

7.عبدالحسین كفائى ، مرگى در نور، تهران، انتشارات زوّار، ص 380

منابع:

مرگى در نور

تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان