گذرگاهی فریبنده برای عروج

دنیای فریبنده

قرآن تأكید دارد كه آخرت برتر و پایدارتر، و زندگى دنیا موجب فریب انسان و بازدارنده او از كمالات است. تا آن‌جا كه حتى دل‌بستگى به زندگى دنیوى در ردیف كفر قرار داده شده است: « وَیْلٌ لِلْكافِرِینَ مِنْ عَذاب شَدِید * الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا عَلَى الاْخِرَة ». (1) طبق این بیان، كافران كسانى ‌اند كه زندگى دنیا را بر آخرت ترجیح مى ‌دهند.

در این باره امام صادق علیه السلام به شیوه بیانىِ قرآن كریم، به عبدالله بن جندب مى ‌فرماید:

« طُوبى لِعَبْد لَمْ یَغْبِطِ الخاطِئینَ على ما اُوتُوا مِن نَعیمِ الدُّنیا و زَهرَتِها، طُوبى لِعَبْد طَلَبَ الْآخِرةَ و سَعى لَها، طُوبى لِمَنْ لَمْ تُلْهِهُ الاَمانىُّ الكاذِبةُ ؛ (2) خوشا به حال كسى كه نسبت به كافران حسرت نخورد براى آنچه از نعمت‌هاى دنیا و زیورهاى آن به ایشان داده شده است! خوشا به حال كسى كه آخرت را برگزید و در راه آن كوشش نمود! خوشا به حال آن كه آرزوهاى دروغین فریبش نداد! »

این روایت امام ششم همانند خطاب خداوند به پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله در قرآن است كه مى ‌فرماید:

« لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَیْرٌ وَ أَبْقى؛ (3) اى پیامبر، هرگز به متاع ناچیزى كه به آنان در جلوه حیات دنیوى دادیم چشم آرزو مگشا و رزق خداى تو برتر و پاینده ‌تر است.»

البته باید توجه داشت كه این‌گونه خطاب‌هاى قرآنى در ظاهر به شخص پیامبر صلى الله علیه وآله است، اما همان‌گونه كه از ائمّه اطهار علیهم السلام روایت شده، اینها از باب « ایّاكَ اعنى و اسمعى یا جارَه » و به قول خودمان، «به در مى ‌گویند تا دیوار بشنود» است.

گاهى انسان همین‌طور كه چشمش باز است و به اطراف نگاه مى‌كند و كارش را انجام مى‌دهد، ضمناً بهره ‌هایى را هم كه دیگران در زندگى دارند، مى ‌بیند؛ این نگاه گذرا است؛ اما گاهى انسان به چیزى خیره مى ‌شود و تحت تأثیر آن قرار مى‌ گیرد. در آیه مزبور، خداوند مى ‌فرماید: چشم‌هایت رابه نعمت‌هایى كه به دیگران داده‌ ایم، ندوز، به این چیزها خیره نشو. اینها زر و زیور دنیا و بهره ‌هایى است كه به گروهى از مردم داده ‌ایم تا آنها را بیازماییم. درست است كه اینها زیور و زینت زندگى دنیوى است، ولى چشم دوختن به آنها سبب محروم ماندن از زندگى بهتر و پایدار اخروى مى‌ گردد.

ابن عباس مى گوید: شنیدم رسول خدا صلى الله علیه وآله مى فرمود: « کسى که گرفتار دوستى دنیا گردد، سه بلا دامنگیر او مى شود: اشتغال فکریى که بر اثر آن خستگى او تمام نمى شود، فقرى که بى نیازى با آن نیست و آرزوهاى طولانى که سرانجام ندارد. آگاه باشید که دنیا و آخرت هر دو، هم طالبند و هم مطلوب پس کسى که سراغ آخرت رفت، دنیا خود به خود سراغ او مى آید تا از روزى خود بطور کامل بهره بردارى کند. و خواهان دنیا، آخرت به سراغ او مى آید تا این که مرگ ناگهانى او را دریابد و به کام خویش فروکشد. (4)

گرایش مذموم

محبت دنیا یعنی دل بستن به دنیا و فریفته مال و جاه و مقام دنیا گشتن. منتها نه به حد متعارف و از راه معمول، بلكه زیاده از حد و تلاش برای به دست آوردن آنها از هر طریق كه شد و به هر كیفیتی كه فراهم گشت. معلوم است كه چنین آدمی به همه جوانب چشم دوخته است و فقط هدف خود را می نگرد و می خواهد به آن برسد. حتی ممكن است در سر راه این گونه اشخاص كارهای خلافی باشد كه بی باكانه آنها را به خاطر دست یافتن به مال و مقام انجام دهند.

از این رو، امام صادق علیه السلام فرمود: « رَأْسُ كُلِّ خَطِیئَةٍ حُبُ‏ الدُّنْیَا (5) ؛ دوست داشتن دنیا، سر (منشا) هر گناهی است.

بنابراین توجه كامل به مادیات، دور بودن از معنویات و غفلت از خدا و جهان آخرت، اساس اعمال ناشایست است و سبب می شود كه آدمی بی ‏بند و بار شود و هر عمل ناپسندی در نظر او پسندیده آید و دست به هر كار خلاف شرعی بزند.

گرایش ممدوح

عدم توجه به دنیا، دلیل بر آن نیست که اسلام مردم را به بطالت و فقر، و عدم شکوفایى اقتصادى دعوت مى کند. نه، این طور نیست. یكی از مزایای دین اسلام آن است كه تعادلی بین دنیا و آخرت قرار داده است و معنویات و مادیات را در نظر دارد. زیرا مادیات را مقدمه‏ معنویات و دنیا را وسیله ‏ای برای آخرت می داند. چنانکه امام صادق علیه السلام می فرماید: « نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْیَا عَلَى الْآخِرَة (6) ؛ دنیا چه خوب یاوری است برای آخرت».

همچنین در حدیثى دنیا به مزرعه آخرت تشبیه شده و در جای دیگر به تجارتخانه تشبیه گردیده است که انسان سرمایه هایى را که از خدا گرفته به گرانترین قیمت به خود او مى فروشد; و در برابر متاع ناچیزى، بزرگترین نعمت را از او دریافت مى دارد.

در نهج البلاغه مى خوانیم امام على علیه السلام در مقابل شخص پرادعایى که به اصطلاح «جانماز آب مى کشید» و پشت سر هم مذمت دنیا مى کرد، فرمود: « اشتباه کردى، دنیا براى آنها که بیدار و آگاهند سرمایه بزرگى است» و سپس شرحى در این زمینه بیان فرمود، از جمله این که، دنیا «متجر اولیاء الله; و تجارتخانه دوستان خداست.»

از این روی، دین مبین اسلام با رهبانیت و ترك دنیا مخالف است و تنها به دنیا چسبیدن و فراموش كردن خدا را نیز صحیح نمی داند. چنانکه امام صادق علیه السلام  فرمود:

« لَیْسَ‏ مِنَّا مَنْ‏ تَرَكَ‏ دُنْیَاهُ‏ لآِخِرَتِهِ وَ لَا آخِرَتَهُ لِدُنْیَاه‏ (7) ؛ كسی كه دنیایش را برای آخرت خویش، یا آخرتش را برای دنیای خود، ترك كند از (پیروان) ما نیست ».

بر این اساس، دنیایى مذمّت شده که هدف باشد و به صورت ناصحیح از آن استفاده گردد. شمشیر بد است اگر در دست ابن ملجم باشد، و خوب است اگر در دست على علیه السلام باشد.

نردبانی برای عروج

پیشوایان ما اینگونه بوده ‏اند که از یك سو كسب و كار داشته وضع مادی خود را درست می كرده ‏اند و از طرف دیگر به عبادات خود می رسیده ‏اند. چنانکه عبدالاعلی می ‌گوید: روز بسیار گرمی از تابستان، امام صادق علیه‌ السلام را در راهی از راههای مدینه دیدم كه برای كاری می ‌رفت. عرض كردم: فدایت شوم با قربی كه نزد خدا و قرابتی كه با پیامبر صلى الله علیه وآله  دارید چگونه در این هوای گرم خود را به زحمت انداخته ‌اید؟

امام فرمود: «برای كسب روزی بیرون آمده‌ ام تا از امثال تو بی‌ نیاز باشم».(8)

همچنین ابی عمرو شیبانی می‌گوید: امام صادق علیه ‌السلام را دیدم كه لباس خشنی بر تن داشت و با بیل در باغ كار می‌ كرد، و عرق از او می‌ ریخت. گفتم: فدایت شوم بیل را به من بدهید، بگذارید من به جای شما كار كنم.  امام فرمود: « احب ان یتاذی الرجل بحر الشمس فی طلب المعیشة (9)؛ دوست دارم كه انسان برای طلب معیشت، رنج گرمای آفتاب را تحمل كند».

بنابراین دنیا، تجارتگاه اولیاى الهى و بستر آماده اى است که مى توان از آن به طور صحیح بهره برد و نردبانى براى عروج به ملکوت باشد.

پی نوشت:

1) ابراهیم: 2ـ3.

2) بحارالانوار: 78/ ب 24، ح 1.

3) طه: 131.

4) بحارالانوار: 77/188.

5) کافی: 2/315.

6) من لا یحضره الفقیه، ج‏3، ص: 156

7) همان.

8) كافی: 5/74 ؛ بحارالانوار: 47/55.

9) كافی: 5/76 ؛ بحارالانوار: 47/57.

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منابع:

پندهاى امام صادق علیه السلام براى ره‌ جویان صادق، آیة ‌اللّه محمدتقى مصباح یزدى.

درسهایی از مكتب امام صادق علیه ‌السلام، آیة الله سیدمحمدتقی حكیم‌.

زندگینامه چهارده معصوم علیهم السلام، آیة الله سیدمحسن خرازی.

انوار هدایت، جلد اول، آیة الله ناصر مکارم شیرازى.

در مكتب امام جعفر صادق علیه ‌السلام، محمدحسین نوحه ‌خوان.