دو عامل مهم برای سعادت و خوشبختی!
عمل به شعارها و اقدام برابر سخنها و پیگیری آرمانهای اعلام شده به جای شعار دادن و ادعا کردن بدون پشتوانه علمی و تحقق خارجی و پیگیری برای عینیت یافتن آنها، از ویژگیهای جامعه قرآنی برشمرده شده است. نه اعضای این جامعه و نه دولت و نظام اجتماعی و سیاسی حاکم بر آن، به مردم وعدهای نمیدهند که برای انجام آن اقدام نکنند و شعاری مطرح نمیسازند که عمل در پی نداشته باشد و آرمانی را اعلام نمیدارند که پشتوانهای نداشته باشد.
سخن بدون عمل، مطلقاً
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ * كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ»؛ «اى كسانى كه ایمان آوردهاید، چرا چیزى مىگویید كه انجام نمىدهید؛ نزد خدا سخت ناپسند است كه چیزى را بگویید و انجام ندهید». (1) خداوند مۆمنان و ایمان آورندگان را از گفتن آنچه بدان عمل نمیکنند، نهی کرده و خود را دشمن افرادی که سخن بیپایه و اساس میگویند و خود به سخنان خود عمل نمیکنند، معرفی کرده است.
مذموم بودن سخن بیعمل
خداوند مردمانی را که دیگران را به نیکی و نیکوکاری فرا میخوانند، ولی خود اهل عمل و اقدام نیستند، به شدت سرزنش کرده است: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ»؛ «آیا مردم را به نیكى فرمان مىدهید و خود را فراموش مىكنید با اینكه شما كتاب [خدا] را مىخوانید آیا [هیچ] نمىاندیشید». (2)
«به آنچه نزد خداوند است، جز با عمل نمیتوان دست یافت و به شیعیان ما ابلاغ کن که بیشترین حسرتها در روز قیامت برای کسی است که عدالت و دوستی را وصف کند، ولی (عمل به) آن را به دیگری واگذارد و به شیعیان این حقیقت را برسان که هرگاه برای انجام آنچه مأمور شدهاند، با پا خاستند؛ همانا در روز قیامت رستگارند»
محکوم کردن شعرای بیعمل
خداوند متعال شاعران بیعمل که کارشان سرودن شعرهای حماسهای و ستودن نیکیها، ارزشها و بیان شعارهای جذاب و پسندیده است، ولی خود اهل عمل و اقدام نیستند؛ به شدت محکوم کرده است: «وَالشُّعَرَاء یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ * أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی كُلِّ وَادٍ یَهِیمُونَ * وَأَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ * إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثِیرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنقَلَبٍ یَنقَلِبُونَ»؛ «و شاعران را گمراهان پیروى مىكنند، آیا ندیدهاى كه آنان در هر وادیى سرگردانند و آنانند كه چیزهایى مىگویند كه انجام نمىدهند، مگر كسانى كه ایمان آورده و كارهاى شایسته كرده و خدا را بسیار به یاد آورده و پس از آنكه مورد ستم قرار گرفتهاند، یارى خواستهاند و كسانى كه ستم كردهاند، به زودى خواهند دانست به كدام بازگشتگاه برخواهند گشت». (3)
عالمان بیعمل و نیز دانشمندانی را که به دیگران دانش میآموزند، ولی خود به مقتضای آن پایبند نیستند، محکوم و سرزنش کرده است: «مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ یَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ كَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِین»؛ «مثل كسانى كه [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مكلف گردیدند] آنگاه آن را به كار نبستند، همچون مثل خرى است كه كتابهایى را برپشت مىكشد [وه] چه زشت است وصف آن قومى كه آیات خدا را به دروغ گرفتند و خدا مردم ستمگر را راه نمىنماید». (4)
خداوند مردمانی را که دیگران را به نیکی و نیکوکاری فرا میخوانند، ولی خود اهل عمل و اقدام نیستند، به شدت سرزنش کرده است: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ»؛ «آیا مردم را به نیكى فرمان مىدهید و خود را فراموش مىكنید با اینكه شما كتاب [خدا] را مىخوانید آیا [هیچ] نمىاندیشید»
ایمان و عمل صالح مایه سعادت و خوشبختی
سعادت و خوشبختی انسانها تنها در گرو ایمان و عمل صالح است، نه صرف اظهار ایمان و شعار و حرف: «وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ * إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ»؛ «سوگند به عصر [غلبه حق بر باطل] كه واقعا انسان دستخوش زیان است، مگر كسانى كه گرویده و كارهاى شایسته كرده و همدیگر را به حق سفارش و به شكیبایى توصیه كردهاند». (5)
در روایتی از امام باقر (علیه السلام) آمده است که در پیامی به شیعیان و مدعیان پیروی از اهل بیت (علیهم السلام) و محبت به ایشان، به آنان گوشزد فرمود که صرف اظهار محبت و طرفداری از اهل بیت (علیهم السلام) (شیعه بودن) و شعار به نفع ارزشها و خوبیها همچون عدالت برای سعادتمندی کافی نیست؛ بلکه افزون بر آن باید اهل عمل به تعالیم الهی و پایبندی به رهنمودهای ایشان نیز باشند: «به آنچه نزد خداوند است، جز با عمل نمیتوان دست یافت و به شیعیان ما ابلاغ کن که بیشترین حسرتها در روز قیامت برای کسی است که عدالت و دوستی را وصف کند، ولی (عمل به) آن را به دیگری واگذارد و به شیعیان این حقیقت را برسان که هرگاه برای انجام آنچه مأمور شدهاند، با پا خاستند؛ همانا در روز قیامت رستگارند». (6)
پینوشت ها:
1. صف: 2 و 3.
2. بقره: 44.
3. شعراء: 224 – 227.
4. جمعه: 5.
5. عصر: 1 – 3.
6. بحارالانوار، ج 2، ص 29.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان