تبیان، دستیار زندگی
رسول گرامی (ص) فرمودند: برتری عالم بر عابد همچون برتری ماه شب چهاردهم بر دیگر ستارگان است. در سخنی دیگر فرمود: از جبرئیل پرسیدم: آیا عالمان نزد خدا گرامی‌ترند یا شهیدان؟ گفت: یک عالم نزد خدا از هزار شهید گرامی‌تر است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ارزش عالم و علم اندوزی

ارزش عالم و علم اندوزی
رسول گرامی (ص) فرمودند: برتری عالم بر عابد همچون برتری ماه شب چهاردهم بر دیگر ستارگان است. در سخنی دیگر فرمود: از جبرئیل پرسیدم: آیا عالمان نزد خدا گرامی‌ترند یا شهیدان؟ گفت: یک عالم نزد خدا از هزار شهید گرامی‌تر است.

ارزش و اعتبار عالم و دانشمند به علم و دانش اوست و این یک تصادف نیست که در کتاب وحی الهی قرآن مجید، متجاوز از هفتصد مورد ماده علم و مشتقات آن به کار رفته و در اولین آیات نازل شده به رسول اکرم (ص) سخن از علم ، دانش و قلم آمده است:

«الذی علم با القلم؛ همان کسی که به وسیله قلم تعلیم انسان نمود.»[1]

بهترین و زیباترین تعبیرها و تعریف ها درباره علم و دانش ، در معارف دین ما ذکر شده و تصور نمی شود که در هیچیک از مکاتبات دیگر به اندازه مکتب اسلام به ارزش علم و عالم پرداخته باشد.

ارزش علم و عالم

امام علی(ع) فرمود: در مسجد پیامبر(ص) نشسته بودم که ابوذر وارد شد و سئوال کرد یا رسول الله نزد شما تشییع جنازه عابد ارزشمندتر است یا حضور در محضر عالم؟ رسول اکرم (ص) فرمودند: حضور در مجلس علم ولو برای لحظاتی ارزشمند تر است از حضور در تشییع جنازه هزار شهید.[2]  

فضیلت علم و دانش

در روایت دیگر که ابوذر نقل می کند می گوید رسول اکرم (ص) به من فرمود: ای ابوذر ساعتی درک حضر علم بالاتر از هزار مرتبه ختم قرآن از اول تا به انتهاست. ابوذر تعجب کرد که آیا درک محضر علم بالاتر از خواندن قرآن است.خداوند برای علم این همه ارزش قائل شده است زیرا علم وسیله شناخت حلال از حرام الهی است.[3]

دلیل اینکه خداوند برای علم این همه ارزش قائل شده است و نگاه معارف و کتب ما به علم نگاهی ارزشی است اینست که علم وسیله شناخت حلال و حرام الهی است.

علم وسیله ای است که در سایه آن اطاعت خدا محقق می شود و اصلا توحید در عبادت الهی به وسیله علم تحقق پیدا می کند و در یک کلمه خیر دنیا و آخرت در سایه علم تحصیل می شود و شر دنیا و آخرت به واسطه جهل و نادانی تحقق پیدا می کند.

شرافت علم

«عَلَّمَ اْلِانْسانَ مالَمْ یَعْلَمْ» (علق، 5) یاد داده است [خداوند] به انسان چیزی را که نمی دانست و منتقل کرد انسان را از ظلمت جهل به نور علم.

مخفی نیست که در این کلام اشارت است بر شرافت علم و بر بودن او اشرف چیزها. چه خدای تعالی در اول این سوره، بیان فرموده خلق کردن انسان را از عَلَقه که خسیس ترین [و پست ترین] اشیا است و آخرِ حال او را گردانیدن ِ اوست عالمْ که بزرگ ترین مراتب است. یعنی انسان ذلیل بود او را عزیز گردانیدیم به علم؛ پس اگر غیرعلمْ اشرف می بود، ذکر آن اَولی بود.

شریف ترین اهل بهشت

حضرت رسالت صلی الله علیه و آله فرموده اند که: آیا دلالت کنم شما را بر شریف ترین اهل بهشت؟ گفتند: بلی یا رسول الله! فرمود: آنْ علمای امّت من اند. و نیز آن حضرت فرموده که: یک نظر کردن بر عالِمْ بهتر است نزد من از عبادت یک سال که روز صائم باشند و شبْ قائم.

و نیز آن حضرت فرموده که: خواب کردن با علم بهتر است از نماز کردن با جهل.

و روایت دیگر این که فرمود: ساعتی از عالِم که تکیه کرده باشد بر فراش خود و نظر می کرده باشد در علم خود، بهتر است از عبادت هفتاد ساله جاهل.

و لذا برای ارزش علم همین کافی که چون انسان را بدون علم معرفی کنیم و بحث از خوردن باشد، انسان در کنار چهارپایان ذکر می شود:

از آنها بخورید و دام هایتان را بچرانید که به راستی در این نظام آفرینش برای خردمندان و اندیشمندان نشانه ها و آیات فراوانی است. [4]

اما چون این انسان به زیور علم آراسته گردد و از او به «اوتوالعلم» تعبیر شود، او را کنار ذات کبریایی حق تعالی و ملائکه می بینیم:

خداوند که برپا دارنده ی عدل است گواهی می دهد که جز او معبودی شایسته ی پرستش نیست و فرشتگان و دانشمندان نیز گواهی می دهند. آری هیچ معبودی شایسته ی پرستشی جز او نیست همان که توانمند است و کارهایش هدف دار و حکیمانه است.[5]

و نیز خداوند به هرکس حکمت و دانش عنایت فرماید از آن به خیر کثیر تعبیر می فرماید:

و خلقت همه ی جهان آفرینش بر این اصل استوار است که انسان ها عالم شوند و حقایق را دریابند.[6]

خدا همان است که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز مثل آن ها را آفرید؛ و فرمان او در میان آن ها (میان آسمان و زمین یا میان آسمان ها و میان زمین ها) فرود می آید تا بدانید که خداوند بر هرچیزی تواناست و این که خدا دانشش همه چیز را فراگرفته است.[7]

اهمیت دانش آموزی

علم چنان نقش ارزنده ای در حیات الهی انسان دارد كه علم آموزی به فرموده پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فریضه است:

طلب العلم فریضه علی كل مسلم؛[8]

علم آموزی بر هر مسلمانی واجب است.

و نیز فرموده اند:

كسی كه دوست دارد به آزادشدگان از آتش نگاه كند، باید به دانش آموزان نظر نماید. قسم به كسی كه جانم به دست اوست هیچ دانشجویی كه در مسیر علم رفت و آمد می كند نیست مگر آنكه خداوند برای هر قدمش عبادت یكسال را می نویسد و برایش با هر قدمی كه بر می دارد شهری در بهشت می سازد و در حالی كه بر زمین گام می زند زمین برایش آمرزش می طلبد و او در حالی كه بخشوده است صبح و شام می كند و فرشتگان گواهی می دهند كه دانش طلبان، آزادشدگان خدا از آتشند.[9]

پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ در روایت دیگری فرموده اند:

كسی كه راه علم آموزی را می پوید خداوند او را در راهی به سوی بهشت پیش می برد. [10]

اهمیت علم و علم آموزی چنان كه گفته شد از آن روست كه معارف لازم برای سعادت از طریق علم آموزی و بكارگیری قوه تفكر و اندیشه به دست می آید. معارف سعادت بخش اعم از معرفت خداوند و شناخت راه رسیدن به اوست. هر حركتی كه انسان انجام می دهد و هر گامی كه بر می دارد فقط در پرتو نور علم می تواند در راه صحیح و به سوی خداوند باشد.

امام علی ـ علیه السّلام ـ خطاب به كمیل فرمودند:

ای كمیل! هیچ حركتی نیست جز آنكه تو در آن نیازمند دانشی هستی. [11]

دانش عمل را سودمند می سازد. زیرا عمل بدون آگاهی انسان را به هدف نمی رساند، حتی اگر صورت ظاهری عمل درست باشد. آگاهی، روح عمل است؛ چرا كه عمل با نیت جان می گیرد و عمل بدون آگاهی كاری بدون نیت و یا با نیت نادرست است.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرمایند:

چون شناخت آنچه از خیرخواهی انجام ده ـ خواه اندك یا بسیار ـ زیرا عملِ (همراه با شناخت) پذیرفته می شود. [12]

و مرحوم ملا محسن فیض كاشانى در مقدسه كتاب قره العیون گوید: بدانید اى برادران من خداوند شما را هدایت كرده چنانچه مرا هدایت كرده است و من هدایت نیافتم مگر به نور ثقلین و اقتدا نكردم مگر به ائمه معصومین . نه متكلم و نه متفلسف نه متصوفم و نه متكلف بلكه مقلد قرآن و حدیث پیغمبرم و تابع اهل بیت آن سرور و از سخنان حیرت افزاى طوایف اربع ملول و از ما سواى قرآن مجید و حدیث اهل بیت و آنچه بدین دو آشنا باشد بیگانه ام .

در نتیجه همه این آیات و روایت بیانگر اهمیت داشت علم اندوزی و جایگاه عالم خواهد بود امید است که طلاب گرامی از آیات مربوطه درس مربوطه را گرفته و در مسیر کسب علم تمام تلاش خود را نماید.


پی نوشت ها:

[1] . سوره علق /آیه 4.

[2] . جامع الاخبار ص 109/ حدیث 195.

[3] . بحارالانوار/جلد1/ص 203.

[4] . طه 54/20.

[5] . آل عمران 18/3.

[6] . بقره 269/2.

[7] . طلاق 12/65.

[8] .  المحجه البیضاء، ج 1، ص 18

[9] . المحجه البیضاء، ج 1، ص 18.

[10] .  اصول كافی، ج 1، كتاب فضل العلم، باب ثواب العالم و المتعلم.

[11] . الحیاه، ج 8، ص 35.

[12] .  همان، ص 38.

منبع:

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

پایگاه سازمان تبلیغات اسلامی

پایگاه راسخون

پایگاه اندیشه قم

پایگاه غدیر

تهیه و فرآوری: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان