تبیان، دستیار زندگی
در مقاله گذشته به معرفی برخی نسخ چاپ سنگی در دوره قاجاری پرداختیم. اکنون ادامه پژوهش را پی می گیریم.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کتب چاپ سنگی قاجاریه (2)


در مقاله گذشته به معرفی برخی نسخ چاپ سنگی در دوره قاجاری پرداختیم. اکنون ادامه پژوهش را پی می گیریم.

کتب چاپ سنگی قاجاریه (2)

شاهنامه فردوسی هم بارها در دوره قاجار به صورت چاپ سنگی منتشر گردید. شاهنامه اولیاء سمیع در سال 1272 هـ.ق در بمبئی به چاپ رسید و بارها تجدید چاپ شد. این شاهنامه در بردارنده ی تصاویر چاپی گوناگونی بود. سید محمدبن میرزا کاظم حسینی شیرازی از مصوران آن بود.

قطع این شاهنامه رحلی است و کاتب آن محمد حسین خان اولیاء سمیع شیرازی است و به نام او شهرت یافته است. این شاهنامه به سفارش آقا محمد صاحب تاجر شیرازی کار شد.

تنوع و چندگونگی خط در تصاویر آن کاملا چشمگیر است و تصاویر در داخل متن قرار گرفته است. تصاویر آن روی هم ررفته از کیفیتی برتر برخوردار است.

گفتنی است نخستین شاهنامه چاپ سنگی در تهران و در محرم سال 1267 هـ.ق با خط نستعلیق و قطع رحلی در 595 ورق منتشر شد. تصاویر این شاهنامه را میرزا علیقلی خویی کشیده بود.

دومین شاهنامه چاپ ایران در سال 1275 هـ.ق با 48 تصویر و کتابت عسگر اردوباری در تبریز انتشار یافت. شاهنامه ی دیگر تبریز در سال 1326 هـ.ق به سعی و اهتمام حاج علی آقا به طبع رسید؛ کاتب آن محمد علی دلخون و قطع آن رحلی بود. چهارمین شاهنامه  ی چاپ سنگی ایران به دستور حسین پاشاخان، امیر  بهادر در جنگ منتشر شد و چاپ آن چهار سال (13220 1326 هـ.ق) به طول انجامید و به شاهنامه امیربهادری شهرت یافت.

این شاهنامه از نظر تصویرپردازی قابل توجه است. پیکره نمایی انسانی و حیوانی آن به شیوه ی ناتورالیستی نزدیک تر است.

نقاش آن متمایل به نقاش اروپایی است و گاهی دست به حجم نمایی زده است. بازنمایی شکوه و حشمت پادشاهان باستانی ایران در آن به دوره ساسانی ماننده است. نقوش گیاهی و نقش پیکره های فرشتگان ، نقاشیهای اروپایی را در ذهن متبادر می سازد.

کتاب دیگر که در این دوره چاپ و طبع گردید ، مثنوی جلال الدین رومی است. این مثنوی را یحیی غفاری فرزند صنیع الملک تصویرپردازی کرده و در سالهای 1279-1380 هـ.ق به پایان رسانده است.

نخستین شاهنامه چاپ سنگی در تهران و در محرم سال 1267 هـ.ق با خط نستعلیق و قطع رحلی در 595 ورق منتشر شد. تصاویر این شاهنامه را میرزا علیقلی خویی کشیده بود

این نسخه که برای هنرپرور ناشناسی کتاب آرایی شده دربردارنده ی 56 نگاره است و امروزه متعلق به یک مجموعه ی خصوصی است.

بعید نیست که این نسخه پس از موفقیت صنیع الملک در کتاب آرایی هزار و یک شب اجرا شده باشد و حامی آن هم از درباریان سرشناس بود است و چون صنیع الملک خود درگیر انتشار "روزنامه ی ایران" بوده کتاب آرایی آن را به عهده ی فرزندش یحیی گذاشته است.

در نگاره های این نسخه چندین نگاره ی اروتیک وجود دارد که به درخواست حامی نسخه صورت گرفته و از قرار معلوم خود صنیع الملک نخواسته مجری این درخواست شود، لذا آن را به نقاش دیگری واگذاشته است.

نگاره های این نسخه بازتابی از نگاره های هزار و یک شب و تحت تاثیر آن است. در نگاره ی " دو دلداده در کنار رود" رقم یحیی ثبت شده و این یکی از چهار نگاره ای است که رقم یحیی در آنها آمده است.

کتب چاپ سنگی قاجاریه (2)

قطع نگاره ها ساده است و این سادگی در ترکیب ببندی ها نیز تاثیر گذاشته است. رنگ بندی این نسخه بیشتر پاستل است و یحیی آن توانایی بیانی پدرش را نداشته تا بتواند مهارت خود را در رنگ بندیها نشان دهد. یحیی در نگاره های این نسخه در ارائه حجم و حد مبالغه ورزیده طوری که ماهیت ویژه ای به شماری از این نگاره ها بخشیده است.

در این نسخه داستان تعدادی از وقایع مثنوی بر پایه ی نمونه های پیشین صورت نگرفته چون خود مثنوی چندان کتاب آرایی نشده تا نمونه ای برای نقاشان پدید آورده باشد.

در این نگاره ها یحیی به توانایی ، قریحه و خلاقیت خود بیشتر متکی شده است. او در اجرای این نگاره ها به نوعی سادگی و دلربایی دست پیدا کرده است.

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منابع:

نگاگری ایران، یعقوب آژند، انتشارات سمت جلد دوم

نقاشی معاصر ایران، دکتر افشار، انتشارات دانشگاه هنر

نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، روئیین پاکباز، انتشارات زرین و سیمین