ظالم‌تر از این‌ها كسى نیست

از آنجا كه هر گاه هیچ یك از وسایل بیدار كننده، حتى مجازات الهى سود ندهد، راهى جز انتقام پروردگار از این گروه كه ظالم‌ترین افرادند وجود ندارد.

«چه كسى ستمكارتر است از آن كس كه آیات پروردگارش به او یاد آورى شده و او از آن روى گردانده است».

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ (22/سجده)

و از آنجا كه هر گاه هیچ یك از وسایل بیدار كننده، حتى مجازات الهى سود ندهد، راهى جز انتقام پروردگار از این گروه كه ظالم‌ترین افرادند وجود ندارد.

در این آیه مى‏فرماید: «و كیست ظالمتر از آن كس كه به آیات پروردگارش تذكر داده شود سپس از آنها روى بگرداند؟! حتما ما از گنهكاران انتقام‏گیرنده‏ایم».

این‌ها در حقیقت كسانى هستند كه نه مواهب و نعمت‌های الهى در آن‌ها مۆثر افتاده، و نه عذاب و بلاى هشدار دهنده او، بنابراین ظالم‌تر از این‌ها كسى نیست، و اگر از آن‌ها انتقام گرفته نشود از چه كسى انتقام گرفته شود؟! «مسلماً ما از این مجرمان بى‏ایمان انتقام خواهیم گرفت».

از نظر دین اسلام، منشاء همه قدرت‌های روحی انسان، و تنها عامل سعادت وی، توجه به خدا می‌باشد .

به عبارتی انسان هر کاری که انجام می‌دهد فرق نمی کند عبادت باشد یا کار یا ارتباط با دوستان و خانواده، باید رضایت خدا را مد نظر داشته باشد چرا که یک مسلمان، معتقد است همچنان که ریشه همه کمالات وی، در یاد خدا بودن می‌باشد ، در مقابل منشاء همه بدبختی‌ها نیز، دوری از یاد خداست.

بر این اساس در دین اسلام دستورالعمل‌های مختلفی وجود دارد تا در سایه عمل به آن‌ها، انسان از یاد خدا غافل نگردد.

اما سوال اینجاست با این همه اهمیت ذکر خدا، پس چرا بعضاً خدا را فراموش می کنیم؟

موانع ذکر

با نظر بر اینکه طبق تعلیمات دین اسلام، نزدیک‌تر از هر چیز به انسان، خداوند می‌باشد، آن چیزی که سبب می‌شود با وجود نزدیکی به خدا، از ذکر او غافل گردیم فقط توجه انسان به خودش می‌باشد، حافظ می‌گوید:

                     تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز

یعنی انسانی که خودش را معیار همه چیز قرار داده و همه را برای خودش می‌خواهد،به همین جهت از حضور خدای متعال، غافل می‌گردد.

برای رهایی از این مانع باید به درمان خودبینی بپردازیم تا بتوانیم خدای خود را بیاد داشته باشیم تا حدی که زنده بودن و ماندنمان را به یاد او بدانیم ؛ چنانکه امام سجاد علیه السلام می‌فرماید الهی با ذکر تو قلبم زنده می‌شود.

در سایه ذکر خدا، طبق آیه 28 سوره رعد، انسان به آرامش می‌سد و بر بینش وی افزوده گردیده، در سایه عدم دلبستگی به دنیا و مادیات، دوری از انواع گناهان، مورد توجه حق باری تعالی قرار می‌گیرد. در این حالت است که من وجودی خود را به طور واقعی خواهد شناخت.

پی آمدهای اعراض از ذکر خدا

همچنانکه ذکر خدا باعث سعادت و تکامل انسان می‌گردد و انسان به آنچنان آرامش و اطمینان قلبی دست می‌یابد که اگر کل عالم نیز برخلاف حقیقتی قیام کنند، چنین کسی، یک تنه به مبارزه با آن‌ها اقدام می کند و کوچک‌ترین ترسی از آن‌ها نخواهد داشت چون می‌داند پشتیبانی دارد که شکست‌ناپذیر است، در مقابل؛ غفلت از یاد خدا آثار زیانبار و ویرانگری به دنبال دارد که در زیر به برخی از این اثرات سو آن، نگاهی خواهیم انداخت:

خود فراموشی

“وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ”‌؛ و چون كسانى مباشید كه خدا را فراموش كردند و او [نیز] آنان را دچار خودفراموشى كرد آنان همان نافرمانانند. (سوره حشر، آیه 19)بیمارى خود فراموشى یکى از بیماری‌ها و آفت هاى خطرناک روحى است.

کسى که به این بیمارى روحى مبتلا گردد، حقیقت انسانى خویش را از یاد مى برد و فراموش مى کند که در زنجیره جهان هستى ،ف ذره اى ناچیز است که براى تداوم حیات ، هر لحظه نیازمند فیض و عطاى الهى است.

چنین کسى خود را مستقل و بی‌نیاز از غیر خود مى پندارد و در دام غرور و خود بزرگ بینى گرفتار مى آید و تصور مى کند که دیگران باید در خدمت او باشند.

ریشه این بدبختى و گرفتارى این است که او خدا را فراموش کرده و در نتیجه از حقیقت انسانى بی‌بهره مانده است. همان حقیقتى که در زبان قرآن، قلب نامیده شده است و ظرف ادراک حقایق الهى و صفات عالى انسانى مى باشد.

تنگی معیشت و کوری دل

کسی که خدا را فراموش کند، معلوم است که زندگی دنیایی، وی را مشغول کرده است، کسی است که تمام غم و غصه‌اش زندگی دنیا، کسب و ثروت و شهرت و پست‌های زندگی دنیایی است، بر این اساس تمام توان خود را صرف به دست آوردن این‌ها می کند و از طرف دیگر می‌بیند که هر چقدر هم ثروت داشته باشد ، باز در مقایسه با عده‌ای دیگر، ثروتش کمک است، روی این حساب همیشه حسرت چیزهایی را خواهد خورد که ندارد و از طرفی، همیشه در دلش به خاطر احساس از دست دادن تمام مال و ثروتش که به خاطر آن‌ها، عمر خود را صرف نموده پیوسته، در استرس و نگرانی به سر خواهد برد .

به عبارتی چنین انسانی از بابت آنچه دارد در بیم و نگرانی به سر می برد ، و از بابت آنچه که ندارد حسرت نداشتن آن‌ها را ؛ بر این اساس، مهم‌ترین چیز زندگی که همان آرامش و اطمینان می‌باشد در زندگی وی، جایی ندارد.

درست به همین دلیل است که خداوند در آیه سوره طه، انسان‌ها را مورد خطاب قرار داده و به آن‌ها گوشزد می کند که اعراض آن‌ها از یاد خدا، زیانی جز به خودشان نداشته مگر اینکه زندگانی او در دنیا تنگ می‌شود.

در سوره فتح آیه چهارم بیان می دارد که برای اینکه به تنگی در زندگی، مبتلا نشوید خدا را یاد کنید چرا که خداوند سکینه و آرامش را بر دل‌های مۆمنین نازل کرد تا بر مراتب ایمان خود بیفرانید.

هم‌نشینی با شیطان

شیطان از دو راه عمده، بر انسان مسلط می‌شود :

یکی ضعف و ناتوانی عقل به دلیل نداشتن علم کافی، که انحراف فکری را به وجود می‌آورد و دیگری وجود ویژگی‌های منفی در انسان است ؛ چنانچه در آیات 39 و چهل سوره حجر و 82 و 83 سوره صاد اشاره گردید، که شیطان به جز مخلصان، همه را گمراه می کند.

بر این اساس کسی که از ذکر خدا، روی‌گردان شود، به طور ناخواسته در هم‌نشینی با شیطان، خواهد بود که در آیه 125 سوره طه به این مطلب اشاره گردیده که: «و هر کس از یاد خدا، روی گردان شود شیطانی را به سوی او می‌فرستیم که همواره قرین اوست.»

کوری در قیامت

طبق آیه 124 سوره طه، نابینایی در آخرت، یکی دیگر از عوامل روی‌گردانی از ذکر خداست به این دلیل که اینان در دنیا، چشم دلشان را به حقایق بسته بودند و بر اساس آن، خدا را فراموش نموده بودند، خداوند نیز در قیامت آن‌ها را مورد فراموشی قرار داده، بینایی آن‌ها را می‌گیرد.

زمانیکه این افراد اعتراض می‌کنند ما در دنیا، بینا بودیم، جواب می‌شوند «همچنانکه شما در دنیا خدا را فراموش کردید، امروز نیز خودتان مورد فراموشی واقع شدید».

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان  

منابع:

محمد علی سادات، اخلاق اسلامی

پژوهشکده تحقیقات اسلامی، علوم و معارف قرآن - پائیز 1381

رادیو قرآن، برنامه آیه های زندگی

تفسیر نمونه