حق قصاص، به چه طریقی به ارث می رسد؟
اگر كسی یكی از خویشان خود را عمداً بناحق بكشد، از او ارث نمیبرد ولی اگر از روی خطا باشد مثل آنكه سنگ به هوا بیندازد و اتفاقاً به یكی از خویشان او بخورد و او را بكشد از او ارث میبرد ولی از دیه قتل ارث نمیبرد.
از مباحث ارث در احکام چند پرسش و پاسخ را انتخاب کردیم که در این مقاله تقدیم شما عزیزان می کنیم:
سوال: حق قصاص، به چه طریقی به ارث می رسد؟
این بحث در ضمن دو مسأله فقهی مطرح شده است:
مسأله نخست: اگر بعضى از اولیاى دم خواستار عفو یا دیه باشند، آیا به ارث رسیدن حق قصاص، انحلالی است که بنابراین جایز باشد بعضى دیگر از آنان، مستقلاً خواستار قصاص شوند یا به صورت وحدانی و مجموعی است که جایز نباشد؟
در این مسأله اختلاف نظر وجود دارد اما نظر اکثر فقها، بر انحلالی بودن حق قصاص است. یعنی حق قصاص از دیگر اولیای دم ساقط نمی گردد و بعد از پرداخت سهم دیه سایر اولیای دم، قصاص جایز است.
مسأله دوم: آیا انجام حق قصاص از سوى بعضى اولیا بدون حضور یا اذن دیگر اولیا جایز است یا جایز نیست؟
رأى مشهور فقهاى ما در این مسأله آن است که، بعضی از اولیا به تنهایى حق استیفاى قصاص را ندارند. (مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، ج18-17، ص 3) یعنی قصاص باید با اطلاع و رضایت سایر اولیای دم یا پرداخت سهم دیه به آنها، صورت گیرد.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این دو سۆال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
حق قصاص براى همه اولیاء دم است و اگر بعضى از آنها عفو کنند باید قصاصکننده به مقدار سهم عفوکننده از دیه را به ورثه قاتل بدهد و اگر بعضى از اولیاء دم راضى به دیه شوند باید قصاصکننده به مقدار سهم راضى شونده از دیه را، به راضى شونده بدهد. (صافى گلپایگانى، لطف الله ، جامع الأحکام، ج2، ص 359)
حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
اولیاى دم باید متّفقاً اقدام به قصاص کنند یا کسى را وکیل بر این امر نمایند. اگر یکى از آنها بدون اجازه دیگران قصاص کند کار حرامى کرده و باید حصّه[سهم دیه] دیگران را بپردازد. (مکارم شیرازى، ناصر ، استفتاءات جدید، ج1، ص 381)
حضرت آیة الله العظمی تبریزی (ره):
اگر بعضى از اولیاء دم قصاص کنند و بقیه به قصاص راضى نباشند، قصاصکننده باید حصه آنها از دیه را (در صورت مطالبه) بپردازد؛ و اگر حصه خودشان را بخشیدند، باید آن را به ورثه قاتل بدهند. (تبریزى، جواد، استفتاءات جدید، ج1، ص 430)
حضرت آیة الله هادوی تهرانی (مد ظله العالی):
بنابر احتیاط، حق قصاص به صورت وحدانی به ارث می رسد. از این رو، اگر برخی از ورثه متقاضی استیفاء حق قصاص نباشند، بنابر احتیاط، دیگر ورثه نمی توانند جانی را قصاص کنند. در حالی که اگر این حق به صورت انحلالی به ارث می رسید، در فرض مذکور هر یک از ورثه می توانست به تنهایی حق قصاص را استیفاء کند، البته مشروط بر این که سهم دیه ی سایر ورثه که خواهان دیه هستند را بپردازد و سهم دیه ی ورثه ای که عفو را بر می گزینند، به ورثه جانی پرداخت کند.
سۆال: شخصی فوت كرده و ورثهاش دختر، همسر و مادرش میباشند، تقسیم ارث به چه صورت انجام میشود؟ (نظر آیات عظام بهجت، تبریزی، صافی)
جواب: پس از اداء دیون و وصایای نافذه یك هشتم از ما ترك به زوجه میرسد و بقیه هم 4 قسمت میشود یك قسمت به مادر و سه قسمت باقیمانده به دختر میرسد و بنابر نظر آیات عظام بهجت، تبریزی زوجه از زمین، خانه و باغ مطلقاً ارث نمیبرد نه از عین آن و نه از قیمت آن، اما آیة الله صافی میفرمایند زنی كه از میت فرزند ندارد از زمین خانه ارث نمیبرد اما از زمین كشاورزی و غیر آن ارث میبرد اما زنی كه از میت فرزند دارد از زمین خانه هم ارث میبرد و به نظر همه فقها زوجه از قیمت بنا و اشجار ارث میبرد. (برگرفته از توضیح المسائل, ج2, م2733, و2771)
سۆال: اگر كسی یكی از خویشان خود را عمداً بكشد آیا از او ارث میبرد؟
جواب: اگر كسی یكی از خویشان خود را عمداً بناحق بكشد، از او ارث نمیبرد ولی اگر از روی خطا باشد مثل آنكه سنگ به هوا بیندازد و اتفاقاً به یكی از خویشان او بخورد و او را بكشد از او ارث میبرد ولی از دیه قتل ارث نمیبرد. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2784)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت اندیشه قم
توضیح المسائل حضرت امام (ره)