یک عامل نیرومند برای دوری از گناه

یكی از عواملی كه انسان را به مواظبت از اعمال خود وادار می‌كند ، یاد قیامت و حسابرسی اعمال است و آن روزی است كه در قرآن كریم به نام‌هایی همچون «یَوْمَ الْقِیامَة [آل عمران/161] روز قیامت»، «یَومَ الحِساب [ص/16] روز حساب»،‌ «یومَ الحَسرة [مریم/39] روز حسرت و تأسف»، «یومَ تُبلی السَّرائر [طارق/9]  روزی‌كه اسرار نهان (انسان) آشكار می شود»، «یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوه [آل عمران/106]‏ روزی‌که گروهى سپیدروى و گروهى سیه‏‌روى می‌شوند»، «یَوْمِ الدِّین[فاتحه/4]‏ روز جزا»،«یَوْمٌ لا بَیْعٌ فیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَة [بقره/254] روزی که نه در آن خرید و فروشى باشد و نه دوستى و شفاعتى‏»، «یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوء[آل عمران/30]روزى كه هر كس كارهاى نیك و كارهاى بد خود را در برابر خود حاضر می‌بیند»، «یَوْمَ یَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُل‏ [مائده/109] روزى كه خدا همه پیغمبران را جمع می‌کند»، «یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُم [مائده/119] روزیكه راستگویى راستگویان سودشان مى‌‏دهد»‏، «یَوْمٍ عَظیم‏ [انعام/15] روزی بزرگ»، و نام‌های فراوان و متعددی دیگر آمده که هر کدام اشاره به معنایی دارد و آن معانی، چگونگی قیامت را به تصویر می‌کشد و انسان‌ها را متوجه می‌کند که مراقبت شدیدی از اعمال خود داشته باشند که چنین روزی را در پیش دارند.

گرچه وقتی با بعضی از افراد در مورد قیامت؛ صحبت می‌شود ، یا آن را ندیده می‌گیرند و یا می‌گویند: «حالا کو تا قیامت!»

قرآن کریم در مورد چنین افرادی می‌فرماید: «إِنهَُّمْ یَرَوْنَهُ بَعِیدًا * وَ نَرَیهُ قَرِیبًا [معارج/ 6-7] آنها چنین روزی را دور مى‌‏پندارند * ولى ما نزدیكش مى‌‏بینیم‏»

در چنین روزی است که حقوق، روشن می‌شوند به حدّی که خداوند در توصیف آن روز می‌فرماید: «یَوْمَ یَفِرُّ المَْرْءُ مِنْ أَخِیهِ * وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ * وَ صَحِبَتِهِ وَ بَنِیه‏ [عبس/34-36]  روزیكه انسان از برادر خود مى‌‏گریزد، و از مادر و پدرش، و زن و فرزندانش»‏.

شدت این روز به حدی است كه گنهگاران و مجرمین می‌خواهند هرچیزی را فدای خود کنند و نجات یابند؛‌ قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدِى مِنْ عَذَابِ یَوْمِئذِ  بِبَنِیهِ * وَ صَاحِبَتِهِ وَ أَخِیهِ * وَ فَصِیلَتِهِ الَّتىِ تُْوِیهِ * وَ مَن فىِ الْأَرْضِ جَمِیعًا ثمُ‏َّ یُنجِیه ‏[معارج/11-14]مجرم آرزو مى‏‌كند: اى كاش مى‌‏شد فرزندان را در برابر عذاب آن روز فدا كرد و دوستان و برادر را و خویشاوندانى كه او را از خود مى‌‏دانستند و بلكه همه مردم روى زمین را تا خودش از عذاب نجات پیدا كند!»

تصویری از قیامت

در روایاتی هم قیامت و چگونگی آن به تصویر کشیده شده است.

‌‌‌‌‌‌در روایتی از امام سجاد علیه السلام که از امام علی علیه السلام نقل کرده آمده است:

«همین كه روز رستاخیز شود خداوند مردم را از گورها برمی‌انگیزد با بدنهایى صاف و در حال تندرستى و تنهائى پاك از مو به‌صورت جوانى كه هنوز صورتش مو درنیاورده ، در یك زمین هموار كه نور آنان را می‌راند و تاریكى جمعشان می‌کند (ظاهراً مقصود این است كه هرگاه نورى بر آنها می‌تابد به‌جلو می‌روند و هر گاه تاریكى آنها را فرامی‌گیرد ، گرد هم جمع می‌شوند، مانند آیه شریفه: كُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِیهِ وَ إِذا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قامُوا [بقره/20]) تا در گردنه محشر می‌ایستند و از دوش همدیگر بالا روند و در آنجا ازدحام می‌كنند، و جلوشان را از رفتن می‌گیرند، در آنجا است كه نفسهاشان تند می‌شود و عرق زیادى می‌كنند و كارها برایشان سخت می‌گردد، و شیونشان زیاد و صداهاشان بلند گردد.

فرمود: و آن نخستین هراس روز قیامت است، در آن هنگام خداى جبار تبارك و تعالى از بالای عرش خویش در انبوهى از فرشتگان بر آنها توجه می‌كند و به فرشته‌ای از فرشتگان دستور می‌دهد تا در میان آنها فریاد زند: اى گروه خلائق خموش باشید و سخن نداكننده‌ی خدا را بشنوید، فرمود: در آن هنگام همگى این فریاد را می‌شنوند و آن وقت است كه صداها شكسته شود و دیده‏‌ها ترسان می‌گردد و لرزه ، آنها را می‌گیرد و دلها می‌تپد و سرها را به سوى ناحیه‌ی آن صدا بلند می‌كنند و به سرعت به سوى آن خواننده می‌روند، در این هنگام است كه كافر می‌گوید: امروز روز دشوارى است.

فرمود: در این وقت خداى جبار عز و جل و حاكم دادگر ، بر آنان توجه می‌كند و می‌فرماید: منم خدائى كه معبودى جز من نیست، حاكم دادگرى كه ستم نمی‌كنم .

امروز روزى است كه در میان شما از روى عدالت و انصاف خویش حكم می‌كنم و نسبت به احدى در پیشگاه من ستم نمی‌شود.

امروز است كه حق ناتوان را از نیرومند می‌گیرم و هر چه به ستم از كسى گرفته شده ، آن را به صاحبش باز می‌گردانم و به وسیله حسنات و سیئات، تقاص می‌كنم و به‌ آنان كه حق خود را بخشیده (و ذمه بدهكاران را برى كرده‌‏اند) پاداش نیك می‌دهم.

امروز از این گردنه هیچ ستمكارى از پیش من نمی‌گذرد، و نه آن كس كه حقى از دیگرى در گردنش باشد جز آنكس كه طرف او از حق خویش بگذرد، و من به او پاداش نیك می‌دهم، و هنگام حساب حقش را می‌گیرم پس اینك اى خلائق گرد هم آئید و حق خود را از هر كس كه بشما در دنیا ستم كرده بگیرید و من نیز گواه شما هستم در آن ستم، و گواهى چون من بس است.

فرمود: پس همدیگر را می‌بینند و گرد هم می‌آیند و احدى به جاى نمی‌ماند كه طلبى یا حقى از او در نزد دیگرى باشد جز آنكه به او بچسبد، پس به اینحال هستند تا هنگامى كه خداوند بخواهد و در نتیجه حالشان سخت می‌گردد، و عرق زیادى می‌ریزند، و اندوهشان شدید می‌شود و صداى شیون سختى از آنها بلند می‌شود و آرزو می‌كنند كه حقوق خود را به پایمال‏‌كنندگان آن واگذارند و از آنجا نجات یابند.

پس خداى عزوجل كه این حال آنان را می‌بیند ، منادى از طرف او تبارك و تعالى ندا می‌كند- و همه آنها از اول تا به آخر می‌شنوند- اى گروه خلائق به سخن گوینده‌ی خدا دل دهید و گوش كنید:

همانا خداى تبارك و تعالى می‌فرماید: منم بخشایشگر. اینك اگر می‌خواهید یكدیگر را ببخشید و گر نه حق شما را می‌گیرم. فرمود: از این ندا شاد می‌شوند زیرا در وضع سخت و تنگنا و فشار جمعیت واقع شده‌‏اند، پس برخى از آنها به‌ امید اینكه از آن تنگنا آسوده شوند ، حق خود را مى‏‌بخشند، و برخى بجا می‌مانند و می‌گویند: پروردگارا! ستم‌هائى كه به ما شده بزرگتر از آن است كه ما آنها را ببخشیم، فرمود:

در این هنگام منادى از برابر عرش ندا می‌كند:

كجاست رضوان نگهبان باغ هاى بهشت، بهشت هاى فردوس؟

و (وقتی رضوان حاضر می‌گردد) خداى عزوجل دستور می‌دهد قصرى از (قصرهاى) نقره با تمام ساختمان ها و خدمتكارانى كه در آن هستند به مردم نشان دهد، و او نیز قصرى را با آن اوصاف كه در اطراف آن كنیزكان ماهرو و خدمتكاران زیبا هستند ، به‌مردم نشان میدهد، پس منادى از جانب خداى تبارك و تعالى ندا كند: اى گروه خلائق سرها را بلند كنید و بدین قصر بنگرید، فرمود: آنان سرها را بلند كنند و هر كدام از آنها آرزوى آن قصر را در دل بنماید، فرمود: پس منادى از جانب خداى تعالى ندا كند: اى گروه خلائق این قصر از آن كسى است كه از مۆمنى درگذرد، فرمود: پس همگى آنها از حقوق خود درگذرند جز اندكى، فرمود: در این هنگام خداى عزوجل می‌فرماید: امروز هیچ ستمكارى به سوى بهشتم نمی‌رود، و هیچ ستمكارى نیز كه از مسلمانى در نزد او حقى هست به دوزخم عبور نمی‌كند تا در جایگاه حساب؛ آن حق را از او بگیرد. اى خلائق مهیاى حساب باشید.

فرمود: سپس راهشان را باز می‌كنند و آنها بسوى گردنه می‌روند، و براى بالا رفتن آن یك دیگر را به عقب می‌رانند تا آنكه به عرصه محشر می‌رسند و خداى جبار تبارك و تعالى بر عرش عظمت و جلال استیلا دارد، و نامه‏‌هاى اعمال گسترده شده و پیمبران و گواهان در آنجا حاضرند و گواهان همان امامان بر حقند كه هر امامى گواهى دهد براى مردم زمان خود كه در آنجا به دستور خدا بپا خواسته و آنان را به راه خدا دعوت کرده است.

پس مردى از قریش عرضكرد: اى فرزند رسول خدا اگر مرد مۆمنى در گردن مرد كافرى حقى داشته باشد ، چه چیز از آن مرد كافر می‌گیرد با اینكه آن مرد كافر اهل دوزخ است؟

حضرت على بن الحسین علیه السّلام فرمود: به اندازه همان حقى كه مۆمن به گردن كافر دارد ، از گناهان مۆمن برمی دارند و كافر اضافه بر عذابى كه بواسطه كفر خود می‌كشد ، باندازه آنها نیز عذاب خواهد شد». [اصول‌كافی، ج‏8، ص: 104 تا 106]

این نمونه‌های توصیف قیامت موجب مراقبت ما از اعمال و گفتارمان می‌شود چرا که خداوند فرمود:‌ «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَد [حشر/18] اى كسانى كه ایمان آورده‏‌اید از (مخالفت) خدا بپرهیزید و هر كس باید بنگرد تا براى فردایش چه چیز از پیش فرستاده‏ است.»

بخش قرآن تبیان

منبع :

اندیشه قم