فقیری ثروتمند!

تو میدانی امیرالمۆمنین از چه جهت ما را به خانه اش دعوت كرده است؟

من، چیزی نمی دانم. فقط چشمانم به آن كیسه بزرگ پر از پولی است كه پای غلام علی با آن برخورد كرد.

آیا می دانی علی این همه پول را از كجا آورده است؟

چرا از خودش نمی پرسی؟

یا علی! این پولهای زیاد كجا بوده است؟

این پول ها از آن كسی است كه مال ندارد.

منظور علی از این جمله چه بود؟

یادت هست كه چندی قبل، علی با پیراهن كهنه ای از كنار ما رد شد و ما با لحنی تمسخرآمیز و متلك گونه فقر و و تهی دستی علی را به رخ او كشیدیم. غلامش می گفت پس از آن جریان، علی به او گفته است امسال خرماها را به فقرا ندهد. بلكه خرماها را به بازرگانان بفروشد و پول آنها را جمع كند. حال هم ما را در اینجا جمع كرده است تا به ما بفهماند كه او مردی دارا و ثروتمند است. اما با بخشیدن اموالش به فقرا، چیزی از آن را برای خود نگاه نمی دارد.

احتمالاً، حال هم قصد دارد این پولها را میان مستمندانی كه هر سال برایشان خرما می فرستاد، تقسیم كند.

بعضی امام علی (علیه السلام) را به علم زیادش می شناسند و بعضی حیران عدالتش هستند. بعضی شیدای غیرتمندی اش هستند. بعضی هم مبهوت جنگاوری اش. اما كمتر كسی امام علی علیه السلام را اسوه و سمبل كار و تولید اقتصادی می شناسد. امام علی علیه السلام از همان دوران كودكی وبعدها نوجوانی و جوانی اش مشغول كار و فعالیت شد. از كودكی تا كهنسالی تا آنجایی كه وقت و فرصت به او اجازه می داد، كار می كرد و خرج زندگانی اش را تأمین می نمود. در تمام این دوران هم :

مشروعیت كار برای امام علی (علیه السلام) مهم بود، نه نوع و مقبولیتش!

به همین جهت هم، ‌امام را در دورانهای مختلف عمرشان در كارهای گوناگون و مختلفی می بینیم. در جوانی با شتری برای مردم مشكهای آب را حمل می نمود و آنها را در اختیار آنان قرار می داد و آنها را در اختیار آنان قرار می داد تا مخارجش تأمین شود. با كاشت درخت و بنای باغها، با حفر قنات و چاهها زمین را آباد می كرد و چرخ اقتصادی را به چرخش درمی آورد. او كار می كرد و درآمدش را انفاق می نمود. با اینكه بعدها یكی از پردرآمدترین انسانهای زمان خودش شده بود، اما باز هم به اموالش دل نمی بست. خود می فرماید:

صدقه ای كه من از مال خودم خارج می كنم، اگر مابین همه بنی هاشم تقسیم كنم، آنها را كفایت می كند.

و اینهمه از آن رو بود كه امیرالمۆمنین بزرگترین دشمن فقر و نداری بود. در كلامی به فرزندش محمد حنفیه می فرماید :

پسرم من از فقر بر تو می ترسم. از آن به خدا پناه ببر! چرا كه فقر دین انسان را ناقص و عقل و اندیشه او را مشوش و مردم را نسبت به او،‌ و او را نسبت به مردم بدبین می سازد.

او دشمن فقر بود. سفارش می كرد كه هركس باید با كار و كوشش، از دچار شدن خانواده اش به فقر و مكنت جلوگیری كند و پس از آن هم در آمدش را به كمك و یاری فقرا، اختصاص دهد. امیرالمۆمنین كاری را كه در جهت مبارزه با فقر انجام می شد امری مقدس و در ردیف جهاد فی سبیل الله به حساب می آورد. از همین رو هم بود كه مولای مۆمنان علاقمند بود تا از دسترنج خودش به تأمین زندگی اش بپردازد. حتی در دوران خلافت هم كه كار و وظیفه اش سنگین، و فعالیتش زیادتر بود- امیرالمۆمنین بر كشوری وسیع حكومت می كرد كه چندین برابر ایران فعالی است و به عزل و نصب و بازرسی و حسابرسی می پرداخت- با اینكه كارهای خلافت  خسته اش می كرد، اما همچنان تأكید داشت كه از دسترنج خودش امرار معاش كند و از بیت المال مصرف نكند. و نقل است حتی پس از بیعت مردم با ایشان در امر خلافت، به مزرعه رفت و مشغول كار و زراعت خویش شد.

آری! بی رغبتی به دنیا، بابنای دنیا كه خدای متعال آنرا وظیفه همگان قرار داده است،‌منافات ندارد. شیوه امیرالمۆمنین كه تربیت یافته اسلام است به ما می فهماند:

دنیا را بسازید، زمین را آباد كنید، ثروت ایجاد كنید، اما دل نبندید! اسیر آن نشوید، تا راحت بتوانید در راه خدا انفاق كنید. هر چه می توانید ثروت تولید كنید،‌اما خودتان كمتر مصرف كنید!

بخش نهج البلاغه تبیان