خواندن یک نماز با دو قبله!
آیه 142 سوره بقره و چند آیه بعد به یكى از تحولات مهم تاریخ اسلام كه موجى عظیم در میان مردم به وجود آورد اشاره می کند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مدت سیزده سال پس از بعثت در مكه، و چند ماه بعد از هجرت در مدینه به امر خدا به سوى "بیت‌المقدس" نماز مىخواند، ولى بعد از آن قبله تغییر یافت و مسلمانان مأمور شدند به سوى "كعبه" نماز بگذارند.
تغییر قبله، نشانهى حكمت الهى
َیَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِی كَانُواْ عَلَیْهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یَهْدِی مَن یَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ
(بقره ـ 142)
به زودى مردم كم خرد خواهند گفت: «چه چیز آنان را از قبلهاى كه بر آن بودند رویگردان كرد؟» بگو: «مشرق و مغرب از آن خداست هر كه را خواهد به راه راست هدایت مىكند.»
چون مشركان مكّه، كعبه را به بت خانه تبدیل كرده بودند، پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و مسلمانان، سیزده سالى را كه بعد از بعثت در مكّه بودند، به سوى كعبه نماز نمىخواندند، تا مبادا گمان شود كه آنان به بتها احترام مىگزارند.امّا بعد از هجرت به مدینه، چند ماهى نگذشته بود كه یهودیان زبان به اعتراض گشوده و مسلمانان را تحقیر كردند و گفتند: شما رو به قبله ما بیت‌المقدس نماز مىخوانید، بنابراین پیرو و دنباله رو ما هستید و از خود استقلال ندارید.
پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله از این اهانت ناراحت شد و هنگام دعا به آسمان نگاه می کرد، گویا منتظر نزول وحى بود تا آنکه دستور تغییر قبله صادر شد.
پیامبر دو ركعت نماز ظهر را به سوى بیت‌المقدس خوانده بود كه جبرئیل مأمور شد، بازوى پیامبر را گرفته و روى او را به سوى كعبه بگرداند.
در نتیجه پیامبر صلى اللَّه علیه و آله یك نماز را به دو قبله خواند و اكنون نیز در مدینه نام آن محلّ به مسجدِ قبلتَین معروف است. (تفسیر نور الثقلین، ج 1 ص 136)
بعد از این ماجرا، یهود ناراحت شده و طبق عادت خود شروع به خردهگیرى كردند. آن‌ها كه تا دیروز مىگفتند: مسلمانان استقلال ندارند و پیرو ما هستند، اكنون مىپرسیدند، چرا این‌ها از قبلهى پیامبران پیشین اعراض كردهاند؟
پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله مأمور شد در جواب آن‌ها پاسخ دهد: مشرق و مغرب از آنِ خداست و خداوند مكان خاصّى ندارد.
تغییر قبله، یكى از نشانههاى پیامبر اسلام در كتب آسمانى بود، لذا براى بعضى وسیلهى هدایت شد. «یَهْدِی مَنْ یَشاءُ»
آرى، تغییر قبله، نشانهى حكمت الهى است نه ضعف و جهل او. همچنان كه در نظام تكوین، تغییر فصول سال، نشانهى تدبیر است، نه ضعف یا پشیمانى.
خداوند در همه‌جا حضور دارد و شرق و غرب عالم از آن اوست. پس جهتگیرى بدن به سوى كعبه، رمز جهتگیرى دل به سوى خداست. چه بسا افرادى به سوى كعبه نماز بگزارند، ولى قبله آنان چیز دیگرى باشد.
نکته ها:
1ـ تفسیر جمله" یَهْدِی مَنْ یَشاءُ"
جمله" یَهْدِی مَنْ یَشاءُ" (هر كس را خدا بخواهد هدایت مىكند) به این معنى نیست كه خداوند بدون حساب كسى را هدایت می کند، بلكه این مشیت از "حكمت" خداوند و حساب مصالح و مفاسد سرچشمه مىگیرد.
2ـ مسأله "نسخ"
مسأله "نسخ" احكام و تغییر برنامههاى تربیتى در مقطعهاى مختلف زمانى مسأله تازه یا عجیبى نیست كه مورد ایراد قرار گیرد، ولى بهانه جویان یهود این مطلب را دستاویز خوبى براى انحراف افكار از اسلام پنداشتند، و روى آن تبلیغات زیادى كردند، اما چنان كه در آیات بعد خواهیم دید ، قرآن به آن‌ها پاسخ‌های منطقى و دندان‌شکن داده است.
جمله" یَهْدِی مَنْ یَشاءُ" (هر كس را خدا بخواهد هدایت مىكند) به این معنى نیست كه خداوند بدون حساب كسى را هدایت می کند، بلكه این مشیت از" حكمت" خداوند و حساب مصالح و مفاسد سرچشمه مىگیرد
پیامهای آیه:
1ـ افرادى كه هر روز دنبال بهانهاى هستند تا از پذیرش حقّ طفره روند، سفیه هستند. «سَیَقُولُ السُّفَهاءُ»
2ـ كسى كه دست خدا را در وضع یا تغییر احكام بسته بداند، سفیه و سبك مغز است. اعتراض به خداى حكیم و دانا، نشانهى سفاهت است. «سَیَقُولُ السُّفَهاءُ»
3ـ مسلمانان باید توطئهها و شایعات و سۆالات بهانهجویانهى دشمن را پیشبینى كرده و با پاسخ به آن‌ها، از نفوذ و گسترش آن پیشگیرى نمایند. «سَیَقُولُ» ، «قُلْ»
4ـ اصل سۆال كردن مورد انتقاد نیست، روحیّه سۆال كننده مورد انتقاد است كه از روى اعتراض و اشكال تراشى مىپرسد. «مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ»
5ـ قداست و كرامت مكانها و زمانها، وابسته به عنایت پروردگار است، نه چیز دیگر. «لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ»
6ـ تغییر قبله، یكى از نشانههاى پیامبر اسلام در كتب آسمانى بود، لذا براى بعضى وسیلهى هدایت شد. «یَهْدِی مَنْ یَشاءُ»
آمنه اسفندیاری بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج1
تفسیر نمونه ج1
تفسیر نور الثقلین، ج 1
