تبیان، دستیار زندگی
تغییر قبله، نشانه‏ى حكمت الهى است نه ضعف و جهل او. همچنان كه در نظام تكوین، تغییر فصول سال، نشانه‏ى تدبیر است، نه ضعف یا پشیمانى.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خواندن یک نماز با دو قبله!


آیه 142 سوره بقره و چند آیه بعد به یكى از تحولات مهم تاریخ اسلام كه موجى عظیم در میان مردم به وجود آورد اشاره می کند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مدت سیزده سال پس از بعثت در مكه، و چند ماه بعد از هجرت در مدینه به امر خدا به سوى "بیت‌المقدس" نماز مى‏خواند، ولى بعد از آن قبله تغییر یافت و مسلمانان مأمور شدند به سوى "كعبه" نماز بگذارند.


قبله

تغییر قبله، نشانه‏ى حكمت الهى

َیَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِی كَانُواْ عَلَیْهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یَهْدِی مَن یَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ

(بقره ـ 142)

به زودى مردم كم خرد خواهند گفت: «چه چیز آنان را از قبله‏اى كه بر آن بودند رویگردان كرد؟» بگو: «مشرق و مغرب از آن خداست هر كه را خواهد به راه راست هدایت مى‏كند.»

چون مشركان مكّه، كعبه را به بت خانه تبدیل كرده بودند، پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و مسلمانان، سیزده سالى را كه بعد از بعثت در مكّه بودند، به سوى كعبه نماز نمى‏خواندند، تا مبادا گمان شود كه آنان به بت‏ها احترام مى‏گزارند.

امّا بعد از هجرت به مدینه، چند ماهى نگذشته بود كه یهودیان زبان به اعتراض گشوده و مسلمانان را تحقیر كردند و گفتند: شما رو به قبله ما بیت‌المقدس نماز مى‏خوانید، بنابراین پیرو و دنباله رو ما هستید و از خود استقلال ندارید.

پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله از این اهانت ناراحت شد و هنگام دعا به آسمان نگاه می کرد، گویا منتظر نزول وحى بود تا آنکه دستور تغییر قبله صادر شد.

پیامبر دو ركعت نماز ظهر را به سوى بیت‌المقدس خوانده بود كه جبرئیل مأمور شد، بازوى پیامبر را گرفته و روى او را به سوى كعبه بگرداند.

در نتیجه پیامبر صلى اللَّه علیه و آله یك نماز را به دو قبله خواند و اكنون نیز در مدینه نام آن محلّ به مسجدِ قبلتَین معروف است. (تفسیر نور الثقلین، ج 1 ص 136)

بعد از این ماجرا، یهود ناراحت شده و طبق عادت خود شروع به خرده‏گیرى كردند. آن‌ها كه تا دیروز مى‏گفتند: مسلمانان استقلال ندارند و پیرو ما هستند، اكنون مى‏پرسیدند، چرا این‌ها از قبله‏ى پیامبران پیشین اعراض كرده‏اند؟

پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله مأمور شد در جواب آن‌ها پاسخ دهد: مشرق و مغرب از آنِ خداست و خداوند مكان خاصّى ندارد.

تغییر قبله، یكى از نشانه‏هاى پیامبر اسلام در كتب آسمانى بود، لذا براى بعضى وسیله‏ى هدایت شد. «یَهْدِی مَنْ یَشاءُ»

آرى، تغییر قبله، نشانه‏ى حكمت الهى است نه ضعف و جهل او. همچنان كه در نظام تكوین، تغییر فصول سال، نشانه‏ى تدبیر است، نه ضعف یا پشیمانى.

خداوند در همه‌جا حضور دارد و شرق و غرب عالم از آن اوست. پس جهت‏گیرى بدن به سوى كعبه، رمز جهت‏گیرى دل به سوى خداست. چه بسا افرادى به سوى كعبه نماز بگزارند، ولى قبله آنان چیز دیگرى باشد.

نکته ها:

1ـ تفسیر جمله" یَهْدِی مَنْ یَشاءُ"

جمله" یَهْدِی مَنْ یَشاءُ" (هر كس را خدا بخواهد هدایت مى‏كند) به این معنى نیست كه خداوند بدون حساب كسى را هدایت می کند، بلكه این مشیت از "حكمت" خداوند و حساب مصالح و مفاسد سرچشمه مى‏گیرد.

2ـ مسأله "نسخ"

مسأله "نسخ" احكام و تغییر برنامه‏هاى تربیتى در مقطع‏هاى مختلف زمانى مسأله تازه یا عجیبى نیست كه مورد ایراد قرار گیرد، ولى بهانه جویان یهود این مطلب را دستاویز خوبى براى انحراف افكار از اسلام پنداشتند، و روى آن تبلیغات زیادى كردند، اما چنان كه در آیات بعد خواهیم دید ، قرآن به آن‌ها پاسخ‌های منطقى و دندان‌شکن داده است.

جمله" یَهْدِی مَنْ یَشاءُ" (هر كس را خدا بخواهد هدایت مى‏كند) به این معنى نیست كه خداوند بدون حساب كسى را هدایت می کند، بلكه این مشیت از" حكمت" خداوند و حساب مصالح و مفاسد سرچشمه مى‏گیرد

پیام‏های آیه:

افرادى كه هر روز دنبال بهانه‏اى هستند تا از پذیرش حقّ طفره روند، سفیه هستند. «سَیَقُولُ السُّفَهاءُ»

2ـ كسى كه دست خدا را در وضع یا تغییر احكام بسته بداند، سفیه و سبك مغز است. اعتراض به خداى حكیم و دانا، نشانه‏ى سفاهت است. «سَیَقُولُ السُّفَهاءُ»

3ـ مسلمانان باید توطئه‏ها و شایعات و سۆالات بهانه‏جویانه‏ى دشمن را پیش‏بینى كرده و با پاسخ به آن‌ها، از نفوذ و گسترش آن پیشگیرى نمایند. «سَیَقُولُ» ، «قُلْ»

4ـ اصل سۆال كردن مورد انتقاد نیست، روحیّه سۆال كننده مورد انتقاد است كه از روى اعتراض و اشكال تراشى مى‏پرسد. «مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ»

5ـ قداست و كرامت مكان‏ها و زمان‏ها، وابسته به عنایت پروردگار است، نه چیز دیگر. «لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ»

6ـ تغییر قبله، یكى از نشانه‏هاى پیامبر اسلام در كتب آسمانى بود، لذا براى بعضى وسیله‏ى هدایت شد. «یَهْدِی مَنْ یَشاءُ»

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان


منابع:

تفسیر نور ج1

تفسیر نمونه ج1

تفسیر نور الثقلین، ج 1