دلیل استعمال کلماتی چون " لعل " در قران
استعمال كلمات "لعلّ" ، " لیت" و ... بر اساس خصوصیت گوینده آن یعنی خدا نیست ، بلكه به فعل مربوط است.
برخی بر این باورند كه «شاید» خدا، «باید» است 1 ولی باید توجه داشت كه لفظ «شایدِ» گاهی به «گوینده» و گاهی به «فعل» بر میگردد.
گوینده هم گاهی عالم است، گاهی جاهل و گاه شك دارد.
ذات اقدس الهی گویندهای نیست كه به چیزی جهل یا شك داشته باشد زیرا " إِنَّهُ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ " 2 است، " عَلَى كُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ " 3 است، " إِنَّهُ بِكُلِّ شَیْءٍ مُّحِیطٌ " 4 است و مانند آن.
پس استعمال این كلمات بر اساس خصوصیت گوینده آن یعنی خدا نیست ، بلكه به فعل مربوط است.
گاهی انجام فعل و شدن كاری در حد پنجاه، هفتاد و یا نود درصد است ، میگوید شما این كارها را انجام بدهید شاید فلان هدف تأمین شود زیرا ؛ این پنجاه درصد، همه اجزاء علت نیست ، بلكه بخشی از اجزاء علت است.
مثلاً كسی بر اساس اصول كشاورزی زمین را شُخم زده، بذرافشانی، آبیاری و سمپاشی و غیره را انجام داده، اما آیا میشود گفت صدر در صد اینها به بار مینشینند؟ مسلماً جواب منفی است.
در بسیاری از موارد اگر به شخصی بگویند فلان كار تو، صد درصد آینده شما را تأمین می کند گرفتار غرور میشود؛ برای اینكه غرور او را نگیرد، تعبیر اخلاقی این است كه به او گفته شود شاید به مقصد برسی!
اگر كسی بخواهد با دید باز در این مورد صحبت كند ، میگوید شاید این بذرها به بار بنشینند (مقام فعل) چون یك سری عوامل پیشبینی نشدهای در راه است كه ممکن است مانع از باردهی اینها شود و البته ذات اقدس الهی میداند كدام یك به بار مینشیند و كدام محصولی نمی دهد؛ ولی شدن كار را برای ما با لَعَلّ بیان می کند.
برای مثال خدای سبحان میفرماید روزه بگیرید تا " لَعلّكُمْ تَتّقوُن" 5 این عبارت معاذ اللّه به معنی شك خدا نیست، بلكه او میداند روزه حقیقی تقوا میدهد ولی این عمل آلوده ما به چه حوادث تلخ و ناگواری شود و آیا به درجه قبولی برسد یا نه، این لعلّ مربوط به فعل ماست.
مطلب دیگر این است كه در بسیاری از موارد اگر به شخصی بگویند فلان كار تو، صد درصد آینده شما را تأمین می کند ، گرفتار غرور میشود؛ برای اینكه غرور او را نگیرد، تعبیر اخلاقی این است كه به او گفته شود شاید به مقصد برسی!
به هر حال كلمه لَعَلّ، لیت، عسی كه در قرآن كریم آمده ، هرگز به ساحت الهی باز نمیگردد.
پی نوشت ها:
1- ر. ک؛ التفسیر الکبیره ج 1، ج 2، ص 110
2- سوره شوری ، 12
3- سوره حج آیه 17 و...
4- سوره فصلت آیه 54
5- سوره بقره آیه 183
بخش قرآن تبیان
منبع: بیانات آیت الله جعفر سبحانی در مجله راه قرآن، ش 36