داستان سلول درمانی چیست؟

(قسمت اول)

کشف و معرفی سلول های بنیادی و همچنین سلول های پیش ساز به خصوص سلول های بنیادی خون ساز این روش را تبدیل به یک روش درمانی موثر در درمان بسیاری از سرطان ها و نارسایی های تولید سلول های خونی در مغز استخوان نموده است. نزدیک به 50سال است که پزشکان بعد از انجام شیمی درمانی در بیماران مبتلا به سرطان که منجر به از بین رفتن سلول های خون ساز می شود، از پیوند سلول های بنیادی خون ساز از منشا خود بیمار و یا دهنده غیرخودی استفاده می کنند.

اما مطالعات صورت گرفته اخیر نشان می دهد که از سلول درمانی نه تنها در بیماری های خونی بلکه در سایر بیماری هایی که علت اصلی آن ها از دست دادن بخشی از عملکرد بافتی است نیز می توان استفاده کرد. در این روش درمانی بعد از مشخص شدن منبع سلولی که ممکن است مغز استخوان ،قلب، بافت عصبی، و یا سایر بافت ها باشد، ابتدا یک نمونه از بافت مورد نظر تهیه شده و سپس سلول های درمان کننده آن جدا شده و با توجه به نیاز بیمار و همچنین سلول های بدست آمده ممکن است که در نهایت سلول ها با یا بدون کشت در غضروف مورد نظر تزریق شوند تا موجب ترمیم و افزایش عملکرد بافت آسیب دیده گردد.

برای تزریق سلول ممکن است که لازم باشد، از مواد حامل و یا حتی از داربست های سه بعدی استفاده شود. که به این روش در برخی متون، مهندسی بافت نیز گفته می شود که یکی از روش های مورد استفاده از پزشکی ترمیمی است.

در سلول درمانی با توجه به نوع بیماری می‌توان از هر دو نوع سلول بدنی و یا سلول بنیادی استفاده نمود. اما در سال‌های اخیر تمایل به استفاده از سلول‌های بنیادی در بیماری‌های همراه با تخریب بافتی افزایش یافته است.

سلول‌های بنیادی مادر همه سلول‌هاست و توانایی تبدیل به همه سلول‌های بدن را نیز دارد. این سلول‌ها دارای توانایی خودنوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها همچون سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی هستند. سلول‌های بنیادی همچنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن بدنبال آسیب و جراحت مۆثر هستند و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب‌دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آنها از بین رفته است، پیوند زده شوند و جایگزین سلول‌های آسیب دیده شده و نقص در آن بافت را ترمیم کنند.

راه‌های زیادی برای استفاده از سلول‌های بنیادی در تحقیقات پایه و بالینی وجود دارد. با این وجود از نظر تکنیکی سختی‌های زیادی بین تئوری‌های امیدبخش در درمان بیماری‌ها و رسیدن به یک روش عملیاتی مناسب در درمان آنها وجود دارد که پر کردن این فاصله فقط با انجام آزمایش ها و تحقیقات بیشتر امکان‌پذیر است.

سلول‌های بنیادی را با توجه به منشا جداسازی، قدرت تکثیر و توان تمایزی به انواع زیر تقسیم بندی می‌نمایند:

الف) سلول‌های بنیادی جنینی

این سلول‌ها از جنین ایجاد شده در آزمایشگاه به دست آمده و برای به دست آوردن آنها لازم است که جنین ایجاد شده به روش لقاح آزمایشگاهی در روز 14 تخریب شده و سلول‌های آن در آزمایشگاه کشت شوند. از نظر تکثیری و تمایزی این سلول‌ها بیشترین توان تکثیری را داشته و قادرند همه انواع سلول‌های بدن را تولید نمایند.

ب) سلول‌های بنیادی جدا شده از جنین سقط شده

این سلول‌ها همان گونه که از اسم آنها پیدا است از جنین‌های سقط شده به دست می‌آید. این سلول‌ها نیز مانند سلول‌های بنیادی جنینی قدرت تکثیر بالایی داشته ولی از نظر توان تمایزی جزو سلول‌های چندتوان بوده و قادرند تنها به انوع سلول‌های خاصی تمایز یابند.

ج) سلول‌های بنیادی خون بند ناف

خون موجود در بند ناف و جفت که بعد از تولد دورانداخته می‌شود حاوی سلول‌های بنیادی است که عمدتا قادر هستند انواع سلول‌های خونی را تولید کنند و به همین جهت از این سلول‌ها اغلب در بیماری‌های خونی و سرطانی استفاده می‌شود. این سلول‌ها نسبت به سلول‌های مغز استخوان نابالغ‌تر بوده و در صورت استفاده مشکلات ایمنی کمتری را ایجاد می‌نمایند.

د) سلول‌های بنیادی بزرگسالان

همه بافت‌های موجد در بدن برای ادامه حیات و همچنین ترمیم نیاز به سلول‌های بنیادی دارند که امروزه آنها را تحت عنوان سلول‌های بنیادی بزرگسالان می‌شناسیم این سلول‌ها قدرت تکثیر کمتری نسبت به سلول‌های بنیادی جنینی داشته و تنها قادرند به انواع سلول‌های بافت جداشده تبدیل شوند. یکی از مهمترین این سلول‌های، سلول‌های بنیادی مغز استخوان است که قادرند انواع سلول‌های خونی را ایجاد نمایند. با این حال نشان داده شده است که با ایجاد شرایط خاصی می‌توان این سلول‌ها را به سایر انواع سلول‌ها نیز تمایز داد.

مراحل استفاده از سلول‌های بنیادی

برای این که بتوانیم از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌ها استفاده کنیم لازم است کارایی و همچنین سلامت سلول در مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی مورد تایید قرار گیرد. بنابراین بعد از جداسازی سلول و شناسایی ویژگی‌های آن ابتدا باید در مطالعات آزمایشگاهی قدرت تکثیر و همچنین توانایی سلول در تبدیل شدن به سایر سلول‌ها بدون ایجاد تومور و یا رشد غیرقابل کنترل مورد ارزیابی قرار گیرد. در مرحله بعدی سلول در مدل‌های حیوانی کوچک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که در این مرحله نیز باید اثبات شود که سلول ضمن کارایی عوارضی نیز برای حیوانات مورد مطالعه نداشته است.

در مرحله بعدی این سلول‌ها در افراد داوطلب و بیمارانی که هیچ راه درمانی دیگری ندارند با مجوز کمیته اخلاق مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در صورتی که سلول در این مرحله نیز در بیماران مورد مطالعه عارضه خاصی را به همراه نداشته باشد در مرحله بعد از لحاظ کارایی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. بالاخره قبل از ورورد سلول به مراحل درمانی و ارائه خدمات به صورت عمومی لازم است که کاراریی آن با روش‌های استاندارد فعلی نیز مقایسه شده و در صورت موثرتر بودن مجوز ارائه به صورت محدود را خواهد داشت.

در مرحله بعدی عوارض دراز مدت روش درمانی با استفاده از پرسشنامه و روش‌های خاص مورد ارزیابی قرار گرفته و تنها بعد از این مرحله است که درمان به عنوان یک روش معمول به جامعه درمانی معرفی می‌گردد. این مراحل ار زمان کشف یک سلول تا ارائه خدمات معمولا به 5 تا 10 سال وقت نیاز دارد.

    ادامه دارد...

منبع: rctc – irinn -  stemcell