درمان های قرآنی برای بیماری وسواس

مراجعه به منابع دینی به ویژه قرآن کریم به منظور بهره گیری از توصیه های ارزشمند آن پیرامون شناخت و درمان مشکلات مختلف جسمی و روانی از جمله بیماری وسواس ضروری می باشد.

در حال حاضر، یکی از اختلالات شایع روانپزشکی که بیش از 50 میلیون نفر در سراسر دنیا به آن مبتلا هستند، اختلال وسواس است.

مفهوم وسواس در روان شناسی و روانپزشکی به فکر، کلمه یا تصویری اطلاق می گردد که به رغم اراده انسان به هشیاری وی هجوم می آورد، سازمان روانی فرد را تحت سیطره خود قرار می دهد و اضطراب گسترده ای را در او بر می انگیزد و نتیجه این امر، انجام اعمال اجباری و بیهوده و فرو رفتن در اعماق افکار ناراحت کننده است.1

از آنجایی که در تحولات علمی جدید شاهد نزدیکی هر چه بیش‌تر علم به مذهب هستیم و هم چنین با توجه به اینکه دین مقدس اسلام همواره به سلامت جسم و روان انسان اهمیت داده است، از این رو، مراجعه به منابع دینی به ویژه قرآن کریم به منظور بهره گیری از توصیه های ارزشمند آن پیرامون شناخت و درمان مشکلات مختلف جسمی و روانی از جمله بیماری وسواس ضروری به نظر می رسد.

معنا و مفهوم وسوسه

در تبیین مفهوم وسوسه، راغب اصفهانی در مفردات آورده است که کلمه وسوسه به معنی خطور افکار زشت در دل است و اصل آن از وسواس است.

علامه طباطبائی نیز معتقد است که وسواس به معنای دعوت کردن به امری به آهستگی و پنهانی است. 2

با نگرشی پیرامون وسواس در قرآن کریم، مشخص می شود که همه افراد وسوسه پذیرند و آفت وسوسه می تواند بر جان همه بنشیند.

خداوند متعال دراین باره در قرآن می فرماید: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ... »3 ما انسان را آفریدیم و وسوسه های نفس او را می دانیم.

انواع وسواس در قرآن

وسوسه در قرآن اساساً بیرون رفتن از مرز اعتدال تلقی می گردد و به اشکال و انواع مختلف بروز می نماید. گاهی وسوسه در امور اعتقادی ظاهر می شود و گاهی هم خود را در عبادات با اعمال غیر عبادی نشان می دهد.

وسوسه در اعتقادات (وسواس های فکری)

منظور از وسوسه در اعتقادات، تردیدها و پندارهایی است که در باورهای اعتقادی انسان ایجاد می گردد و اگر این پندارها پذیرفته و تقویت گردد، انسان را به سمت تباهی می کشاند.

از آنجایی که شک و تردید گذرگاه خوب و توقف گاه بدی است، لذا اگر با سلاح نیرومند علم و یقین نابود گردد و در زدودن آن‌ها کنکاش شود، آسیب رسان نخواهد بود.

وسوسه در اعمال (وسواس های عملی)

وسوسه در اعمال به دو شکل وسوسه در اعمال عبادی و اعمال غیرعبادی ظاهر می شود.

وسوسه در اعمال عبادی عبارت است از: وسوسه در نیت، وضو، غسل، نماز و ... که این  وسوسه بسته به این که فرد در کدام یک از این اعمال مستعد وسوسه باشد وارد می شود و با القاء وسوسه در هر یک از این موارد می تواند عبادات انسان را از محتوا و ارزش و ثوابی که برای آن در نظر گرفته شده است، تهی سازد.

پدید آمدن وسوسه در اعمال غیرعبادی نیز بسیار زیاد است و دامنگیر کسانی که متعهد به برنامه های مذهبی نیستند، نیز می شود.

آنان که گرفتار وسوسه در اعمال غیر عبادی می شوند، پیوسته زمان را با بازبینی های مکرر، شمارش های بی جا، تردیدها، تکرارها و معطل سازی های بی دلیل سپری می کنند.

با بررسی آیات قرآن، به این نکته می‌توان پی برد که یک مسلمان واقعی هیچ وقت گرفتار این بیماری نمی شود. خداوند متعال در این باره در قرآن می فرماید: «یُرِیدُ اللّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ » 4؛ یعنی: خداوند برای شما آسانی خواسته است نه سختی.

علل بروز وسواس از دیدگاه قرآن

در قرآن کریم از شیطان، نفس و مردم به عنوان سه عامل موثر در بروز وسوسه یاد شده است.

1- شیطان

آیات متعددی در قرآن به نقش شیطان در ایجاد وسوسه در انسان‌ها هم در حیطه اعتقادات (وسواس های فکری) و هم در حیطه اعمال (وسواس های عملی) اشاره کرده است.

خداوند متعال در این رابطه می فرماید: «شیطان موجودی است که پیوسته در دل مردم وسوسه می کند» 5 «از گام های شیطان پیروی نکنید»6، «از زمینه های نفوذ شیطان در انسان، شک و تردید است»7 از «یوسف با دخالت شیطان، سختی ها و گرفتارهای های زیادی کشید» 8 و «بی شک شیطان ها به دوستان خویش وحی می کنند تا با شما به جدال برخیزند»9

2- نفس

گاهی اوقات منشأ وسوسه، نفس انسان است. در این رابطه، خداوند متعال می فرماید: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ: ما انسان را آفریدی و وسوسه های نفس او را می دانیم».

3- مردم

سومین عامل برانگیزنده وسوسه که در قرآن به آن اشاره شده مردم است. کسی یا کسانی که با انسان برخورد می کنند و مثلاً با گفتارهای تردید آفرین و یا نوشته های وسوسه انگیز، یقین را از انسان‌ها دور نموده و در آن‌ها، کشش‌ها و گرایش های نامعقول و نامشروع پدید می آورند.

در این رابطه، در قرآن آمده است: «... الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ ...»10؛ به خداوند پناه می برم از شر آن که در سینه ها وسوسه می کند، چه از جنس جن و چه از جنس مردم.

درمان وسواس

ذکر درمانی

یکی از راه هایی که قرآن برای کسب آرامش و دوری از وسواس مطرح کرده، ذکر و یاد خدا است، خداوند متعال در این باره می فرماید: «هنگام وسوسه شیطان، خداوند را بیاد آورید تا بصیرت یابید» 11، «بدانید که دل ها تنها با ذکر خداوند آرامش می یابد»12، «هنگام وسوسه شیطان به خداوند پناه ببر که او شنوا و داناست» 13،«بگو به پروردگار مردم، پناه می برم» 14و «بگو به پروردگار سپیده صبح، پناه می برم» 15، در این آیات، ذکر و یاد خداوند به عنوان یک عامل موثر در پیش گیری و درمان وسواس مطرح شده است.

توکل درمانی

اگر کسی در انجام کارها به خداوند توکل کند، هیچ گاه دغدغه و اضطراب نخواهد داشت.

از نظر بهداشت روانی، اهمیت توکل به حدی است که می‌توان گفت وجود اضطراب‌ها، دغدغه ها، دلواپسی‌ها و وسواس‌ها، همه ناشی از عدم توکل به خداوند متعال است.

در این رابطه ، آیات ، متعددی در قرآن وجود دارد که از آن جمله است : «حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَكِیلُ » 16؛ خداوند ما را بس است و او بهترین حامی ماست، «أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ» 17، کارم را به خدا واگذار نمودم، و «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ »18؛ شیطان، بر کسانی که ایمان دارند و به خدایشان توکل می کنند، تسلط ندارد.

بحث و نتیجه گیری

آنچه پیرامون وسواس و جایگاه آن در قرآن کریم مطرح شد، تنها مختصری است از آنچه که در قرآن آمده است. خداوند متعال به دلیل احاطه کامل به همه ابعاد وجودی انسان، شناخت عمیق و جامع از تحولات درونی انسان دارد و توصیه های وی در قرآن نیز قابل توجه و مۆثر در حل معضلات روانی و اجتماعی انسان است.

نگرش در قرآن کریم، مشخص می سازد که همه انسان‌ها وسوسه پذیرند و آفت وسوسه می تواند همه را گرفتار نماید ولی انسان‌ها می توانند با توجه و توکل بر خداوند، خود را از تزلزل‌ها رهایی بخشند و با تسلط بر ذهن و روان خویش به آرامش و اطمینان عمیق درونی دست یابند.

پی نوشت ها:

1- روان شناسی مرضی تحولی: از کودکی تا بزرگسالی/ج 2

2- تفسیرالمیزان/ج 8/ ص 40

3- سوره ق / آیه 16

4- سوره بقره / آیه 185

5- سوره ناس/ آیه 4 و 5

6- بقره/ آیه 28؛ بقره/ آیه 168؛ انعام/ آیه 142؛ نور/ آیه 21

7- سوره سبا/ آیه 21

8- سوره یوسف/ آیه 100

9- سوره انعام/ آیه 121

10- سوره ناس/ آیه 5 و 6

11- سوره اعراف/ آیه 21

12- سوره رعد/ آیه 28

13- سوره مومنون/ آیه 97

14- سوره ناس/ آیه 1

15- سوره فلق/ آیه 1

16- سوره آل عمران/ آیه 173

17- سوره غافر/ آیه 44

18- سوره نحل / آیه 99

بخش قرآن تبیان  

منبع: مقاله حسین عباسی مولید ؛ راه قرآن شماره 36