زكات فطره بر چه کسانی واجب نیست؟

عید فطر، روز رها شدن از بندهای گناه و نافرمانی است ؛ روز پاک شدن از هر پلیدی و پلشتی. پیامبر اعظم (صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) فرمود: خداوند متعالی در روز عید به فرشتگان می‏فرماید: مزد آنانی که به وظایف خود عمل کردند چیست؟ فرشتگان می‏گویند: خدایا! پاداش آنها به دست توست. خداوند می‏فرماید: شما فرشتگان گواهی بدهید که من بندگان خود را بخشیدم.

در روز عید فطر، برنامه‏های ارزنده‏ای مانند صدقه دادن، کمک به نیازمندان، صله رحم، دلجویی از یتیمان و پوشیدن لباس پاکیزه، از سوی معصومان سفارش شده است. در روایتی آمده است: «عیدهای خود را با تکبیر زینت بخشید» و در حدیث دیگری می‏خوانیم: «عید فطر و قربان را با گفتن ذکرهای لااله الاالله، الله اکبر، الحمدلله، و سبحان الله زینت بخشید».

روز عید فطر را می‏توان روز مبارزه با طاغوت هم دانست و اجتماع با عظمت مردم را در این روز، به منظور نشانی از وحدت و یکپارچگی مسلمانان برشمرد. مهرورزی مۆمنان به یکدیگر و کنار گذاشتن کینه‏ها، رایحه خوش‏ اتحاد و همدلی را در جامعه می‏گستراند و دشمنِ هماره در کمین، از این وحدت و یکپارچگی خشمگین می‏گردد و شیطان، خوار و ذلیل می‏شود. حرکت دسته جمعی مردم به سوی میعادگاه عاشقان برای برگزاری نماز با شکوه عید، خود مبارزه‏ای با استکبار شمرده می‏شود. تکبیرهای قبل از نماز هم، ضربه‏ای کوبنده بر طاغوت است؛ زیرا دشمن از تکبیر وحشت دارد، همانگونه که انقلاب اسلامی ایران، با شعار الله اکبر، قدرت رژیم استبدادی پهلوی و استعمارِ استکبار جهانی را درهم شکست.

با این مقدمه که در مورد عید فطر بیان کردیم به طرح چند مسئله یا پرسش و پاسخ درباره احکام مربوط به این عید می پردازیم:

آیة الله مکارم شیرازی (دام ظله):

جواب: آنها را به شیعیان نیازمند می توان داد ولی کفاره را نمی توان داد مگر اینکه به صورت آرد یا نان خشک تهیه گردد.

چند مسئله درباره زكات فطره از امام خمینی (دام ظله):

1ـ (مساله 1991) كسیكه موقع غروب یعنى قبل از غروب شب عید فطر گرچه بچند لحظه باشد بالغ و عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده كس دیگر نیست، باید براى خودش و كسانیكه نان‏خور او هستند، هر نفرى یك صاع كه تقریبا 3 كیلوگرم است گندم یا جو یا خرما یا كشمش یا برنج‏یا ذرت و مانند اینها بمستحق بدهد و اگر پول یكى از اینها را هم بدهد كافى است.

2ـ (مساله 1992) كسیكه مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و كسى هم ندارد كه بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زكات فطره بر او واجب نیست.

3ـ (مساله 2024) انسان باید زكات فطره را بقصد قربت‏یعنى براى انجام فرمان خداوند عالم بدهد و موقعیكه آن را مى‏دهد، نیت دادن فطره نماید.

4ـ (مساله 2025) اگر پیش از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست و احتیاط واجب آن است كه در ماه رمضان هم فطره ندهد. ولى اگر پیش از رمضان یا در ماه رمضان بفقیر قرض دهد و بعد از آنكه فطره بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطره حساب كند مانعى ندارد.

5ـ (مساله 2026) گندم یا چیز دیگرى را كه براى فطره مى‏دهد، باید به جنس دیگر یا خاك مخلوط نباشد، یا اگر مخلوط است چیزیكه مخلوط شده بقدرى كم باشد كه قابل اعتنا نباشد و اگر بیش از اینمقدار باشد در صورتى صحیح است كه خالص آن بیك صاع برسد ولى اگر مثلا یك صاع گندم بچندین من خاك مخلوط باشد كه خالص كردن آن خرج یا كار بیشتر از متعارف دارد، دادن آن كافى نیست.

6ـ (مساله 2028) كسیكه فطره چند نفر را مى‏دهد، لازم نیست همه را از یك جنس بدهد و اگر مثلا فطره بعضى را گندم و فطره بعض دیگر را جو بدهد كافیست.

7ـ (مساله 2035) اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آنست كه فطره را بجاى دیگر نبرد، و اگر بجاى دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بدهد.

دو مسئله درباره مصرف زکات فطره از امام خمینی (ره):

(مساله 2022) اگر انسان به خیال اینكه كسى فقیر است‏ به او فطره بدهد و بعد بفهمد كه فقیر نبوده چنانچه مالى راكه به او داده از بین نرفته باشد، مى‏تواند پس بگیرد و به مستحق بدهد و اگر نتواند بگیرد باید از مال خودش فطره بدهد و اگر از بین رفته باشد، در صورتیكه گیرنده فطره مى‏دانسته یا احتمال میداده آنچه را گرفته فطره است، باید عوض آنرا بدهد والا، دادن عوض بر او واجب نیست و انسان باید دوباره فطره را بدهد.

(مساله 2023) اگر كسى بگوید فقیرم، نمى‏شود به او فطره داد، مگر آنكه اطمینان پیدا كند یا از ظاهر حالش گمان پیدا شود كه فقیر است‏یا انسان بداند كه قبلا فقیر بوده است.

چند مسئله در مورد احكام نماز عید فطر از آیة الله صافی گلپایگانی (دام ظله):

1ـ نماز عید فطر در زمان حضور امام علیه السلام واجب است و باید به جماعت خوانده شـود. و در زمـان مـا كه امام علیه السلام غایب است، مستحب مى‌باشد و مى‌شود آن را به جماعت یا فرادى خواند ولى احتیاط این است كه به جماعت آن را رجاءاً بخواند.

2ـ وقت نمازعید فطر از اول آفتاب روز عید تا ظهر مى‌باشد.

3ـ مستحب است در عید فطر، بعد از بلند شدن آفتاب افطار كنند و زكات فطره را هم بدهند یا جدا نمایند و بعد، نماز عید را بخوانند.

4ـ نماز عید فطر دو ركعت است كه در ركعت اول بعد از خواندن حمد وسوره، باید پنج تكبیر بگوید و بعد از هر تكبیر یك قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم، تكبیر دیگرى بگوید و بـه ركـوع رود و دو سـجده بجا آورد و برخیزد و در ركعت دوم چهار تكبیر بگوید و بعد از هر تكبیر قنوت بخواند و تكبیر پنجم را بگوید و به ركوع رود وبعد از ركوع دو سجده كند وتشهد بخواند و نماز را سلام دهد.

5ـ اگـر در نـماز عید موقعى برسد كه امام در ركوع است چنانچه بتواند اقتدا كند و تـكبیرها و قنوت‌ها را مختصراً اگر چه به یك سبحان الله باشد بگوید و درك ركوع امام كند اشكالى ندارد والا احتیاط آن است كه در حال ركوع اقتدا نكند.

6ـ اگر در نماز عید یك سجده یا تشهد را فراموش كند، احتیاط آن است كه بعد از نماز آن را بجا آورد و نیز اگر كارى كه براى آن سجده سهو لازم است پیش آید، بنابر احتیاط باید بعد از نماز دو سجده سهو بنماید.

7ـ در نماز عید هم مثل نمازهاى دیگر، مأموم باید غیر از حمد و سوره چیزهاى دیگر نماز را خودش بخواند.

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش احکام اسلامی تبیان

منابع:

پایگاه علمی فرهنگی عین الله عابدی

ویکی پدیا

پایگاه اطلاع رسانی آیة الله مکارم شیرازی (دام ظله)