رو در رو با تاریخ مطبوعات
حالا دیگر مرحوم سعید نفیسی روزنامه‌نگار، ادیب و مورخ معاصر در آرامگاهش تنها نیست چرا که آرامگاهش محل رفت و آمد همکاران مطبوعاتی است؛ جایی که ده روز پیش به عنوان موزه مطبوعات افتتاح شد، آن هم در یک مکان تاریخی به نام بقعه «سر قبر آقا».
بقعه سر قبر آقا در داخل بافت قدیمی تهران و در ضلع جنوبی چهارراه مولوی انتهای خیابان شهید مصطفی خمینی (سیروس سابق) در میان باغی قدیمی قرار دارد. این بنا دارای پلان مستطیل‌شکل است و روی سکویی به ارتفاع یک متر از سطح محوطه اطراف خود قرار گرفته است. بنای اصلی در جهت شرقی ـ غربی احداث و گنبد بزرگ آن بر فراز بخش میانی، روی پایه‌های بنا استوار شده است. در نمای بیرونی بقعه، چهار ایوان وجود دارد که در هر ضلع خودنمایی می‌کند. دو در ورودی با طرح شش‌ضلعی نامنظم در دو جهت ایوان با چند پله ارتباط بنا را با محوطه برقرار می‌کند. در جبهه جنوبی، گچبری و حجاری بسیار پرکاری وجود دارد که در نوع خود بی‌نظیر است. طرح کلی بقعه از بناهای دوره قاجاریه و به شکل بناهای چهارصفه‌ای است که در ساخت آن به مربع مرکزی حالت چهارصفه داده و در چهار طرف آن فضا‌هایی ایجاد کرده‌اند.
سر قبر آقا، عنوان بقعه و گنبدی است که بر قبر میرزا ابوالقاسم تهرانی، معروف به میرزا ابوالقاسم امام جمعه که برای سالیان مدید در دوران قاجاریه امام جمعه تهران بود، بنا شده بود. حاج میرزا ابوالقاسم امام جمعه در سال 1271 یا 1272 هجری قمری و در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار درگذشت و در محلی که اکنون بقعه سر قبرآقا نامیده می‌شود، به خاک سپرده شد. به امر شاه بر مزار وی، گنبد زیبا و باشکوهی ساخته شد. بعدها فرزند وی، یعنی میرزا زین العابدین امام جمعه که او نیز مدتی بعد از مرگ پدرش، امام جمعه‌ای تهران را به عهده گرفت و تا مدت‌ها امام جمعه این شهر بود نیز در درون همین بقعه مدفون شد. محل مزبور رفته‌رفته گسترش یافت و به‌واسطه خاکسپاری انبوهی از عوام و برخی مشاهیر دیگر در آن، با عنوان قبرستان سر قبر آقا، تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین گورستان‌های شهر تهران شد.
با توجه به روند شهرسازی و توسعه شهر تهران در دوره پهلوی بسیاری از بخش‌های اطراف گورستان تخریب و در زمین‌های آن باغ عمومی برای تفریح اهالی ساخته شد. بقعه سر قبر آقا نیز در میان این باغ قرار گرفت و مجموعه باغ و بقعه را باغ فردوس نامیدند. بنای بقعه از لحاظ آیینه‌کاری، گچبری، گچکاری، رنگ‌آمیزی زمینه و طرح‌ها، سنگ حجاری شده در نقاط مختلف، کاشیکاری در انواع گوناگون، بهره‌گیری از چوب در نقاط مختلف بقعه و دیگر تزئینات در شمار بناهای مهم تهران قرار دارد. این بنای تاریخی اکنون از سوی سازمان امور اوقاف و خیریه به معاونت مطبوعاتی به مدت پنج سال به منظور راه‌اندازی موزه اجاره داده شده است که در این بنای تاریخی افراد سرشناسی مانند مرحوم سعید نفیسی و ناظم‌الاطبا به خاک سپرده شده‌اند.
سردیس 8 روزنامه‌نگار مشهور
در این موزه آثار متعددی از جمله یک مجموعه مفصل عکس از سال 1303 تا 1330 که در نشریات مختلف به چاپ رسیده، همچنین وسایل، ابزار و ادوات و تعدادی نسخ قدیمی از نشریات چاپ شده در 150 سال اخیر، اولین‌های مطبوعات کشور اعم از روزنامه، وسایل ضبط و ثبت و چاپ به نمایش گذاشته شده است تا تحولات مهم تاریخ معاصر کشور را در این موزه در معرض دید قرار دهد.
همچنین در بخشی از این موزه دستنوشته‌های مختلف از روزنامه‌نگاران قدیمی و سردیس روزنامه‌نگاران بنام کشور از جمله ملک‌الشعرای بهار، سیدجماالدین اسدآبادی، علی‌اکبر کسمایی، اشرف‌الدین حسنی‌گیلانی، شهید سیدمرتضی آوینی، سیدحسن شاهچراغی، کیومرث صابری‌فومنی (گل‌آقا) و علی‌اکبر دهخدا به نمایش گذاشته شده است. آثار موجود در این موزه از روزنامه‌های کیهان و اطلاعات، کتابخانه ملی، گنجینه شخصی افراد، کتابخانه آستان قدس و موسسه فرهنگی موزه‌ها جمع‌آوری شده است.
یکی از اهداف راه‌اندازی موزه مطبوعات، رفع انقطاع موجود بین دو نسل روزنامه‌نگار است؛ چراکه با وجود مدرن شدن و تحول تکنیکی، همه روزنامه‌نگاران عصر جدید مراحل تهیه، تنظیم و چاپ مطبوعات در گذشته را فراموش کرده‌اند، بنابراین موزه مطبوعات امکان سیر در تاریخ گذشته مطبوعات کشورمان را فراهم می‌کند.
اشیای به نمایش درآمده
نگاهی به ماشین‌های چاپ قدیمی از جمله ماشین چاپ‌سنگی، ماشین چاپ‌پدالی و ماشین چاپ نیم‌ورقی (ملخی) خالی از لطف نیست و در این میان ماشین چاپ رقعی (سنگی) از جمله دستگاه‌های قدیمی است که به نمایش درآمده است. این دستگاه در ایران نخستین بار در تبریز دایر شد و زمانی که عباس میرزا نایب‌السلطنه، محمدصالح شیرازی را که به میرزا صالح تبریزی معروف بود، برای فراگرفتن هنرهای جدیده به روسیه می‌فرستد، او با خود دستگاه چاپ سنگی به تبریز آورد و از نخستین کتاب‌های سنگی، قرآنی است که در سال 1250 قمری بیرون آمده و چاپخانه سنگی تهران نیز ده سال بعد در سال 1260 قمری دایر شد.
از دیگر دستگاه‌های جالب به نمایش درآمده دستگاه تلکس قدیمی است که از قدیمی‌ترین وسایل الکترونیکی ارتباط نوشتاری راه دور به حساب می‌آمده است. در گوشه‌ای دیگر، اولین رایانه متعلق به تحریریه روزنامه اطلاعات به نمایش گذاشته شده است که می‌توان گفت ابعاد کیس آن چند برابر کیس‌های کنونی است.
از دیگر نسخه‌های جالب به نمایش‌درآمده، نخستین آگهی مطبوعات است که در شماره ششم روزنامه وقایع اتفاقیه تاریخ دهم جمادی‌الاول 1276 هجری قمری چاپ شده است که متن آن مربوط می‌شود به اعلام فروش مال‌التجاره موسیو روجیاری، تاجر آن زمان. از دیگر اشیای جالب این موزه دستگاه ضبط صوت ریلی است که قدمت آن به سال 1950 بازمی‌گردد که در مقایسه با دستگاه‌های ضبط صوت امروزی که در جیب جا می‌شود، ابعاد بسیار بزرگی داشته است. با وجود همه تلاش‌هایی که برای راه‌اندازی نخستین موزه مطبوعات ایران انجام شده است و جای دست مریزاد و خسته نباشید هم دارد، ولی باید گفت این موزه تا رسیدن به نقطه‌ای که نمایانگر واقعی تاریخ و تحول مطبوعات در ایران باشد، فاصله بسیاری دارد.
مساحت و فضای اختصاص‌یافته به موزه بسیار اندک است و نوع چیدمان و قفسه‌ها و آثاری که به نمایش درآمده هم چندان سناریو و برنامه‌ریزی خاصی را نشان نمی‌دهد و مخاطب در نوعی سردرگمی هنگام بازدید موزه به سر می‌برد.
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از جام جم
