اعتماد حقیقی آخوند (ره) به خدا (1)
بر اساس مبانی اندیشه دینی، اعتماد به قدرت لایزال خداوند متعال، نقش بسیار اساسی و محوری را در زندگی دنیوی و اخروی و در عرصه‌های فردی و اجتماعی انسان‌های با ایمان بازی می‌کند. و لذا در آیات قرآن مجید و سنت اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و همچنین سیره انبیاء و اولیاء و علما سلف، عنصر توكل بسیار مورد تاكید قرار گرفته است.
در حقیقت آنچه كه از توكل و اعتماد به خدا در این مقام اراده شده است، سپردن کارها به خدا، و اعتماد بر لطف اوست ، تا از این رهگذر، انسان احساس آرامش كرده و در برابر مشکلات و حوادث مقاوم شود، و پیوسته راه خود را به سوى هدف ادامه مىدهد.
قرآن كریم در این باره می فرماید: « قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلْ الْمُۆْمِنُونَ ** قُلْ هَلْ تَتَربَّصُونَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِکُمْ أَنْ یُصِیبَکُمْ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَیْدِینَا فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَکُمْ مُتَرَبِّصُونَ (توبه/51-52) بگو هرگز ما را جز آنچه خدا برایمان نوشته نخواهد رسید. او سرپرست ماست؛ و همة‌مۆمنان باید تنها بر خدا توکل کنند. بگو آیا برای ما جز یکی از این دو نیکی را انتظارمی‌برید؟ پیروزی یا شهادت در حالی که ما انتظار می‌کشیم که خدا از جانب خود یابه دست ما عذابی به شما برساند. پس انتظار بکشید که ما هم با شما انتظار می‌کشیم!»
اعتماد و توكل به خدا در زندگی فردی و اجتماعی آثار و نتایج فراوانی را به همراه دارد. از سویی موجب جلب محبت خدا گردیده (1) و به تعبیر قرآن كریم« ... إِنَّ اللَّهَ یحِب الْمُتَوَكلِینَ» (آل عمران/ 159) و از سوی دیگر استقامت و پایداری را در وجود مومنین تقویت می نماید(2)، بنابراین شخص با ایمان، در پرتو این صفت عالیه می‌تواند از توطئه‌هایی كه از طرف دشمن چیده می‌شود نجات پیدا كرده و به اهداف خود نائل گردد.
اما شاید یكی از مهمترین ثمرات اعتماد به خدا این است كه خداوند امور زندگی فرد را كفایت می كند.(3) چنانكه قرآن مجید می‌فرماید : «وَ مَنْ یَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ »(طلاق /3) و كسی كه بر خدا توكل كند، از نفس و هواهای آن، و فرمان‌های كه می‌دهد خود را کنار بکشد، و زمام اختیار خویش را به خدا واگذار كرده و اراده و خواست خدای سبحان را، بر اراده و خواست خود مقدم بدارد، چنین كسی را خدا کافی و کفیل او خواهد بود، و كسی كه خدا او را كفایت كند و کفیل او باشد، گرفتاری او برطرف خواهد شد.(4)
تامین رزق و روزی مادی و معنوی انسان از طرف خداوند متعال، یكی از برجسته ترین مصادیق كفایت زندگی است و لذا به حكم « ویرزقه من حیث لایحتسب » (طلاق/ 3) از جای كه او احتمالش را هم ندهد رزق مادی و معنوی او را فراهم می‌آورد. اما رزق مادی‌اش را بدون پیش بینی خود او می‌رساند، برای اینكه او قبل از رسیدن به درجة بالایی از توکل، رزق خود را حاصل دسترنج خود و اثر اسباب ظاهری می‌دانست، درحالی‌که مسبب الاسباب خداست و اوست كه اسباب و مسببات را پشت سرهم می‌چیند. در واقع چنین بنده ای، به خاطر اینكه بر خدای تعالی توكل كرده، و همه امور خود را به او واگذار نموده، هیچ چیز از كمال و نعمت‌هایی را كه قدرت بدست آوردن آن را در خود می‌بیند از دست نمی‌دهد .(5) نبی مكرم اسلام (ص) در ارتباط با آیة 3 سوره «ق» می‌فرماید : اگر مردم این آیه كه در قرآن، جایگاه و ارزش توكل را بیان می‌کند، سرلوحه زندگی‌شان قرارمی دادند، آن‌ها را كافی بود و بسنده می‌کرد.(6) در تعبیر دیگر آن حضرت می‌فرماید: «من توكل علی الله كفاه مۆنته ورزقه من حیث لایحتسب »(7) هر که به خدا توكل كند، خداوند، هزینة او را كارسازی و کفایت كند و از جای كه گمان نمی‌برد به او روزی رساند.
در احوالات مرحوم آخوند (ره) وارد شده است كه : « در زمانى كه وضع مالى آخوند خوب نبود یك شب كه آخوند مجلس درس خصوصى داشت و در آن مجلس شاگردان مبرزی مثل میرزاى نائینى و مرحوم سید ابوالحسن اصفهانى و آقا ضیاء عراقى و شیخ عبد الله گلپایگانى و عده اى دیگر حضور داشتند وقتى مجلس درس تمام شد، ما دیدیم سیدی كه از خانواده معروفی بود به اتفاق یك نفر دیگر آمدند خدمت ایشان و آن مرد زائر مقدارى وجوهات در آورد و به آخوند داد و ایشان هم پولها را گذاشتند زیر تشك»
پی نوشتها:
1.اکبرهاشمی رفسنجانی و دیگران، فرهنگ قرآن ،قم؛ بوستان كتاب، ج 9 ، ص 276 .
2.همان ، ج 9 ، ص 274 .
3.همان ، ج 9 ، ص 279 .
4.محمدبن عمر فخررازی ، التفسیرالكبیر ، بیروت ، دارالاحیاءالتراث العربی ، ج 6 ، ص 290 .
5.محمد حسین طباطبایی، المیزان، قم، انتشارات دفتر اسلامی، ج 19 ص 529
6.محمد محمدی ری شهری، میزان الحكمه ، مترجم حمید رضاشیخی ،قم ، دارالحدیث، ج 14 ، ح 22568
7.علی بن حسام الدین متقی الهندی ، كنزالعمال ، بیروت، موسسه الرساله، ح 5693
منابع:
فرهنگ قرآن
تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان
