علت اصلی گرفتاری‌های زندگی ما !

جزء بیستم و یکم قرآن کریم که از آیه 46 سوره مبارکه عنکبوت آغاز و به آیه 30 سوره مبارکه احزاب ختم می شود ، در بردارنده آموزه ها و پیام‌های روح افزای الهی است که این نوشته تعدادی از آن‌ها را نقل می کند.

زندگی خیالی، زندگی واقعی

قرآن کریم در آیه 64 سوره عنکبوت به دو ویژگی موجود در دنیا که عده ای را به خود مشغول کرده می پردازد و نسبت به آن هشدار می دهد که این زندگی دنیا جز لهو و لعب چیزی نیست (وَمَا هَذِهِ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ ).

«لهو» هر چیز و هر کار بیهوده ای است که انسان را از کار مهم و مفیدش باز داشته و به خود مشغول سازد.

یکی از مصادیق لهو، زندگی مادی دنیاست؛ برای اینکه آدمی را با زرق و برق فریبنده خود از زندگی باقی و دائمی باز داشته به خود مشغول و سرگرم می کند.

«لعب» کاری است دارای نظم و قانون؛ اما با هدفی خیالی مثل بازی‌های بچه‌ها که یکی شاه می شود و دیگری وزیر، این دستور می دهد و آن دستور می بَرد و دست آخر هم زیر همه چیز می زنند و به خانه می‌روند. [1]

زندگی دنیا منهای معنویت و دینداری، سرگرم شدن به خیالات واهی و زودگذر است؛ به خلاف زندگی آخرت، که انسان در آن عالم با کمالات واقعی که خود از راه ایمان و عمل صالح کسب کرده ، زندگی می‌کند و چون هر چه هست همه واقعیت است لعب و لهو در آن راه ندارد و این است معنای کلام الهی که می فرماید:وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ .

دعای خالصانه

دعای خالصانه دعایی است که در آن تنها خدا خوانده شود و دل ذره ای به غیر او مایل و دلگرم نباشد و این دعایی است که بی جواب نمی ماند (ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ)[2]

برای چنین دعایی در آیه 65 سوره عنکبوت نمونه ای بیان شده است و آن هنگامه ایست که عده ای سوار بر کشتی، گرفتارِ طوفان و موج شده در آستانه ی غرق شدن که مرگ را به چشم می بینند و با تمام وجود احساسش می کنند ، دست به دعا برداشته و از عمق وجود خدا را می خوانند و از او می خواهند که آن‌ها را از این معرکه نجات دهد.

قرآن کریم مخلصانه بودن دعای آن‌ها را تأیید می کند (دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ) و خبر از اجابت آن می دهد (فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ).

از این نمونه قرآنی که در عصر ما نیز نظایر گوناگون دارد معلوم شود خلوص در دعا که یکی از شرایط؛ بلکه مهم‌ترین شرط اجابت آن است وقتی محقق می شود که فرد سهمی برای غیر خدا در اجابت خواسته اش قرار ندهد و تمام فکر و ذهنش متوجه آن توانای بی همتا باشد.

ملات نرم زندگی

در پیوند ازدواج که خانواده ای تشکیل می شود و زن و مردی در کنار هم زندگی مشترک خود را آغاز می کنند؛ روحیه زبر مردانه از یک سو، امر و نهی های مدیریتی از سوی دیگر و تنش های برخاسته از اختلاف نظرها و سلیقه ها از سوی سوم، همه هجوم می آورند و این خانواده را در آستانه فروپاشی قرار می دهند؛ در این موقع ملات نرمی لازم است تا تمام ارکان را به هم پیوند دهد با قدرت در کنار هم نگه دارد.

آن ملاتِ نرم، عشق و مهربانی است که خداوند بین آن‌ها قرار داده است (وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً ـ آیه 21/روم)؛ عشق و محبتی که کانون آن، بانوی خانه است و هنر عاطفی او در این عشق ورزی و ابراز محبت می تواند به دیگر اعضای خانواده درس عشق و محبت دهد تا دیگران هم در تقویت پیوند خانوادگی سهیم باشند.

گرفتاری های زندگی محصول کار ماست

قرآن کریم در آیه 36 سوره روم، نزول رحمت بر زندگی انسان‌ها را لطف الهی بیان کرده و آن را به خداوند متعال نسبت می دهد (أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً) اما وقتی نوبت به گرفتاری و مشکلات در زندگی می رسد ، منشأ آن را خود انسان معرفی می کند (وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ).

از این آیه به خوبی استفاده می شود که لااقل، بخشی از مصائب و گرفتاری‌هایی که دامان گیر انسان را می شود نتیجه اعمال و گناهان او است. [3]

همین معنا به شکلی گویاتر در چند آیه بعد (آیه 41) بیان شده است که می فرماید: فساد در خشکی و دریا به خاطر کارهایی که مردم انجام داده اند ، آشکار شده است (ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ) و این تازه بازتاب بخشی از کارهای ناشایست آن‌هاست که به آن‌ها چشانده می شود و نه همه آن (لِیُذِیقَهُم بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا).

در یک کلام اینگونه آیات بیانگر این واقعیت‌اند که «فساد و اوضاع بد و نابسامان» با «گناه» ارتباط مستقیم دارد. به عبارت دیگر هرجا فسادی ظاهر شود بازتاب اعمال بد مردم است و در ضمن این واکنش، یک هدف تربیتی نیز دارد و آن چشاندن طعم تلخ نتیجه اَعمال به مردم است تا شاید به خود آیند و به مسیر بندگی بازگردند.

نه محتاج شکر و نه متضرر از کفر

خدای یکتایی که ما قبول داریم و به او معتقدیم ، بر اساس کلام خودش نه محتاج شکر و عبادت ماست و نه از کفران و بی دینی بندگانش متضرر می شود.

اگر به شکر، امر و از کفر نهی کرده است (اُشْکُرُوا لی وَ لا تَکْفُرُونِ)[4] برای آن است که هر کس که کافر شود ، کفرش بر زیان خود او است و وبالش دامن خودش را خواهد گرفت (مَن كَفَرَ فَعَلَیْهِ كُفْرُهُ ـ 44/ روم). و هر کس شکرگزار او بود ، سودش به خودش برمی گردد (مَن یَشْكُرْ فَإِنَّمَا یَشْكُرُ لِنَفْسِهِ ـ 12/لقمان)

بعد دلیل این دو امر را اینگونه می فرماید: خداوند هم غنی است و هم حمید (إِنَّ اللَّهَ غَنیٌّ حَمِیدٌ)؛ یعنی چون خدا، غنی مطلق است احتیاج به شکر کسی ندارد و چون حمید و محمود است، چه شکرش بگزارند و چه نگزارند و کفرانش کن‌اند ضرری به او نمی رسد.

برای همین در مقام دلداری به پیامبرش صلی الله علیه وآله که از بی ایمانی و کفر مردم بسیار ناراحت و غمگین می شد [5] فرمود: هرکس که کفر ورزید، کفرش تو را اندوهگین نسازد (وَمَن كَفَرَ فَلَا یَحْزُنكَ كُفْرُهُ ـ 23/ لقمان)

علامه طباطبایی (ره) در تفسیر آیه دوازدهم (مَن یَشْكُرْ فَإِنَّمَا یَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ) به نکته ظریف دیگری هم اشاره می کنند. ایشان می نویسند: اگر در شکر تعبیر به مضارع کرده که دلالت بر استمرار دارد و در کفر تعبیر به ماضی کرده که تنها یک بار را می رساند، برای این است که شکر وقتی نافع است که استمرار داشته به اشد؛ ولی کفر، یک بارش هم ضرر دارد. [6]

ریشه تمام گناهان

آیه 14 سوره سجده که گزارشی از اوضاع بدِ تبهکاران در قیامت است؛ ریشه گرفتاری انسان به انواع عذاب‌ها را بی اعتنایی به آخرت بیان می دارد (فَذُوقُوا بِمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یَوْمِكُمْ هَذَا).

در لغت عرب «نسیان» به دو معناست : یکی فراموشی ذهنی و دیگری ترک عملی. [7]

علامه طباطبایی (ره) هم با عنایت به این مطلب، معنای نسیان در آیه را بی اعتنایی به قیامت معنا می کند. [8] یعنی ریشه تمام گناهان بی اعتنایی به قیامت است و اینکه روز حسابی در پیش است و باید در پیشگاه عادل بی همتا حساب پس داد.

پی نوشت ها:

1.   المیزان فی تفسیر القرآن 16/149

2.   60/ غافر

3.   تفسیر نمونه 16/436

4.   152/ بقره

5.   6/ کهف، 3/ شعراء

6.   المیزان فی تفسیر القرآن 16/215

7.   مقاییس اللغة، واژه «نسی»

8.   المیزان فی تفسیر القرآن 16/ 253