تاریخ طبیعی یک کشور در موزه

در بدو ورود به موزه تنوع‌زیستی محیط‌زیست در پارک پردیسان با مجسمه‌هایی بزرگ از دو گونه جانوری رو‌به‌رو می‌شوید که در کنارشان جمله منقرض شده حک شده است.

در این موزه به دلیل نبود شیر و ببر ایرانی مسئولان موزه مجسمه‌هایی از آنها ساخته‌اند، اما جالب اینجاست که در موزه‌های سایر کشورها مانند انگلیس نمونه تاکسیدرمی شده این دو گربه‌سان بزرگ وجود دارد؛ در حالی که مدیرکل موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیک محیط‌زیست ادعا می‌کند پوست شیر ایرانی به احتمال زیاد میان ایلیاتی‌های جنوب کشور وجود دارد، به همین دلیل او از افرادی که ممکن است این گنجینه ملی را به ارث برده باشند، درخواست می‌کند آن را برای کامل شدن موزه تاریخ طبیعی کشور به موزه اهدا کنند.

بعد از عبور از کنار مجسمه‌های شیر و پلنگ ایرانی که سال‌هاست منقرض شده‌اند، نوبت به جانوران در خطر انقراض مانند یوزپلنگ و فک خزری می‌رسد. در موزه تاریخ طبیعی محیط‌زیست، جانوران تاکسیدرمی شده را درون محفظه‌های شیشه‌ای بزرگی قرار داده‌اند. به این صورت که تعدادی از آنها در ویترین‌های دو طرف موزه قرار گرفته و تعدادی دیگر در محفظه‌های شیشه‌ای بزرگی که در مرکز موزه قرار دارند و تا انتهای سالن موزه کشیده شده جای داده شده‌اند.

مسئولان موزه انتهای سالن موزه را به آبزیان کشورمان اختصاص داده و با فضاسازی و استفاده از نور و رنگ آبی سعی کرده‌اند جانورانی را که در خلیج فارس فارس و دریاچه خزر زندگی می‌کنند، به تصویر بکشند. در ویترین‌های شیشه‌ای دیگر موزه هم می‌توان قسمتی از گونه‌های گیاهی کشورمان را به تماشا نشست که در کنار برخی از گونه‌های جانوری قرار گرفته‌اند. البته در کنار مجسمه‌ها و جانوران تاکسیدرمی شده نباید از تابلوهای نقاشی که از جانوران و گیاهان کشیده شده است، غافل شد. بیشتر این نقاشی‌ها در مرکز موزه و بالای ویترین‌ها نصب شده تا گونه‌های جانوری موجود در موزه بهتر به چشم بازدید‌کنندگان بیایند.

علاوه بر گونه‌های گیاهی و جانوری کشورمان، نمونه‌هایی از تنوع زیستی قاره‌های آسیا، آفریقا، آمریکا و اقیانوسیه نیز در موزه تنوع‌زیستی محیط زیست به نمایش گذاشته شده است؛ گونه‌هایی که در نوع خود منحصر‌به‌فرد بوده و هستند. مارخور که در کوهپایه‌های هیمالیا زندگی می‌کند، بسیار نادر است. تا مدتی قبل گمان می‌شد این‌گونه منقرض شده باشد، اما با تلاش‌ها نسل این‌گونه احیا شد. جالب است بدانید تا حدود چهار سال پیش پروانه شکاری که برای این‌گونه صادر می‌شد، بیش از صد دلار بود و این ماجرا کار را برای موزه‌هایی که می‌خواستند نمونه‌ای از این حیوان را در اختیار داشته باشند، مشکل می‌کرد.

پوست شیر ایرانی وجود دارد

باورش مشکل است، اما در هیچ کدام از موزه‌های تاریخ طبیعی کشور نمونه تاکسیدرمی شده ببر و شیر ایرانی وجود ندارد، البته در موزه محیط‌زیست یک تخته پوست از ببر ایرانی وجود دارد که به دلیل دباغی نامناسب نمی‌توان آن را تاکسیدرمی کرد. این در حالی است که درخصوص شیر ایرانی، تخته پوست هم وجود ندارد. البته احتمال داده می شود که میان نوادگان ایلیاتی‌های جنوب کشور پوست شیر ایرانی وجود داشته باشد، به همین دلیل میراث فرهنگی از آنها تقاضا دارد پوست شیر ایرانی را به‌عنوان میراث ملی در اختیار موزه قرار بدهند. چنانچه کارشناسان نمونه پوست شیر ایرانی را در اختیار داشته باشند، می‌توانند از آن به‌عنوان یک الگو استفاده کنند.

بانک ژن

یکی دیگر از بخش‌های مهم موزه تاریخ طبیعی سازمان محیط‌زیست، بانک ژن این مجموعه است که به محققان و کارشناسان خدمات می‌دهد، البته در این بانک ژن خبری از سلول زنده نیست و اکنون فقط از بافت جانوران نگهداری می‌شود. زیرساخت‌های لازم برای نگهداری سلول زنده نیز فراهم شده و در آینده می‌توان بانک سلول‌های زنده نیز داشت. به این شکل در صورت نیاز می‌توان از بانک ژن برای احیای گونه‌های منقرض شده یا ایجاد تنوع در جمعیت یک گونه جانوری بهره برد.

اکنون در بانک ژن سازمان محیط‌زیست از بافت جانوران مانند خون، پوست و استخوان نگهداری می‌شود و قرار است مدتی دیگر شرایط برای نگهداری اسپرم و تخمک گونه‌های جانوری نیز فراهم شود.

از مزایای دیگر ایجاد بانک ژن می‌توان به آرامش بیشتر طبیعت و گونه‌های جانوری اشاره کرد، زیرا به این شکل نمونه‌های لازم در اختیار محققان قرار گرفته و آنها با حضورشان در طبیعت به جانوران استرس وارد نمی‌کنند، بهتر است بدانید مسئولان بانک ژن برای تکمیل نمونه‌های خود از گونه‌های جانوری آسیب‌دیده استفاده می‌کنند. آنها برای جمع‌آوری نمونه‌ها و تکمیل بانک خود از محیط‌بانان و محققان استفاده می‌کنند به این شکل که با برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای محیط‌بانان به آنها آموزش لازم را در این خصوص داده‌اند.

محققان در تکمیل بانک ژن نقش دارند. آنها در برابر خدماتی که از بانک ژن دریافت می‌کنند، به کامل شدن بانک ژن کمک می‌کنند. به این ترتیب نمونه‌ها از طریق افراد معتبر و معتمد در اختیار کارشناسان بانک ژن قرار گرفته و آنها کار خود را برای ذخیره‌سازی بافت نمونه‌ها شروع می‌کنند. به این شکل که از عضله و پوست نمونه‌برداری شده و بعد از شستشو در آزمایشگاه قطعه‌قطعه شده و کد‌گذاری می‌شود. در مرحله بعد بافت‌های به دست آمده را در محلول‌های مخصوص قرار داده یا به صورت خشک و فریز شده نگهداری می‌کنند.

علاوه بر این، مسئولان بانک ژن در مواقعی که گونه‌های جانوری زنده‌گیری می‌شود، نمونه خون نیز تهیه می‌کنند.

در موزه‌های تاریخ طبیعی کشورمان نمونه‌های کمیابی از گونه‌های جانوری ایرانی و خارجی نگهداری می‌شود، اما نبود اعتبار لازم سبب شده این نمونه‌ها با خطر پوسیدگی رو‌به‌رو شود. اکنون تامین نمونه‌های خارجی برای موزه‌های خیلی گران تمام می‌شود، به همین دلیل بیشتر از 15 سال است هیچ نمونه خارجی وارد موزه‌های کشورمان نشده است.

نگهداری و حفاظت از موزه هزینه‌بر است. خیلی از موزه‌های دنیا ساختار علمی ـ آموزشی دارند. آنها هزینه‌های خود را در قبال خدماتی که می‌دهند تامین می‌کنند، اما موزه ما مربوط به دستگاه نظارتی است و درآمدزایی ندارد به همین دلیل وابسته به اعتبارات سازمان محیط‌زیست هستیم. این در حالی است که هر چه سن موزه و نمونه آنها بالا برود به رسیدگی و مراقبت بیشتری نیاز دارد.

علاقه‌مندان برای بازدید از موزه می‌توانند از ساعت 8 و 30 دقیقه تا 14 و 30 دقیقه شنبه تا چهارشنبه هر هفته با پارک پردیسان و موزه تنوع زیستی سازمان محیط‌زیست مراجعه کنند قیمت بلیت هم برای ایرانی‌ها 2000 و برای اتباع بیگانه 15 هزار تومان در نظر گرفته شده است.

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از: جام جم