چگونگی سهل شدن امور
در زندگی، بسیاری از امور در نهایت سختی انجام می‌گیرد، آنچه مهم است برخورد انسان نسبت به کیفیت انجام امور است. گاها یک کار برای شخصی در نهایت مشقّت و سختی انجام می‌گیرد و برای شخصی دیگر در کمال آرامش به پایان می‌رسد و این احساس تند را به همراه ندارد و علت این مغایرت اتّخاذ مدارا در انجام امور است.
مدارا عاملی است که کارها را آسان می‌کند؛ امام علی (علیه السلام) می‌فرماید:
«الرِّفْقُ یُیَسِّرُ الصِّعَابَ وَ یُسَهِّلُ شَدِیدَ الْأَسْبَابِ.» ؛ رفق سختی‌ها را آسان می‌کند و اسباب و عوامل دور دست را تسهیل می‌کند)شرح آقا جمال خوانسارى، ج 7، ص 144؛ تمیمى آمدى، غررالحکم و دررالکلم،ص 244(
مصائب و مشکلاتی که در زندگی برای انسان پدید می‌آید، بیش از اینکه به واقعیّت بیرونی یک متغیّر مربوط باشد به نوع نگاه و نظام فکری انسان نسبت به آن مشکلات مربوط است، ممکن است انسان‌ها در یک موقعیّت خاص قرار بگیرند در حالی که یکی به شدّت از آن شرایط احساس رضایتمندی و آرامش و دیگری به شدّت احساس غم و تنفر داشته باشد. باید گفت این احساس انسان و اتخاذ نوع تفکر او است که در سختی و آسانی امور زندگی خود نقش اساسی دارد. از دیدگاه امام علی علیه السلام شخصی که مدارا را در امورش پیشه افکار و اعمالش قرار می‌دهد شخصی موفق، با روزی فراوان است؛ که زندگی مسالمت‌آمیزی نیز دارد.
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: «ثلاث من لم یکن فیه لم یتم له عمل: ورع یحجزه عن معاصی الله و خلق یداری به الناس و حلم یرد به جهل الجاهل؛
سه خصلت است که اگر کسی از آن برخوردار نباشد کارش سامان نمی یابد: 1-تقوایی که آدمی را از گناه باز دارد؛ 2- اخلاقی که به کمک آن با مردم بسازد و مدارا کند؛ 3-حلمی که نادانی جاهل با آن پاسخ داده شود.»
برخی از دانشمندان می گویند : نرمش و مدارا برای زندگی انسان ضروری است و انسان در زندگی روزمره باید با كسانی كه با آنان سر و كار دارد به مدارا رفتار نماید و در حقیقت رفق و مدارا در هرگونه رابطه و تعامل انسانی چه روابط خانوادگی و چه روابط مناسبات اجتماعی ، مهمترین قاعده در تنظیم درست روابط و تعامل هست و راه جلب دوستی مردم است و اگر كسی با مردم تند خویی كند زندگی بر خود او تنگ می شود و صفای زندگی از بین می رود .
چنان که آمده است:
آب اگر در روغن جوشان کنی دیگران و دیگ را ویران کنی
نرم گو لیکن مگو غیر صواب وسوسه مفروش در لین الخطاب
بی گمان آن که بی بهره از مهر و مدارا و رقت است، بی بهره از انسانیت و خیر و برکت است و نمی تواند راهی به دل مردمان بیابد و آنان را با همدلی و نشاط اداره نماید. و زندگی با مشقت و سختی دارد
امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید در مناجات میان خدا و حضرت موسی در تورات آمده است:
«عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: فِی التَّوْرَاةِ مَكْتُوبٌ فِیمَا نَاجَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ علیه السلام: "یَا مُوسَى، اكْتُمْ مَكْتُومَ سِرِّی فِی سَرِیرَتِكَ، وَ أَظْهِرْ فِی عَلَانِیَتِكَ الْمُدَارَاةَ عَنِّی لِعَدُوِّی وَ عَدُوِّكَ مِنْ خَلْقِی"»( وسائل الشیعة، ج 12، ص 200؛)
ای موسی سرّی را در وجود خود حفظ کن و در ظاهر با دشمنان من و دشمنان خودت از میان مردم مدارا کن.
آری، هیچ چیز مانند رفق و مدارا و ملایمت، دل مردمان را نرم نمی کند و باعث تسهیل شدن امور و روزگار بر انسان نمی شود خدای متعال درباره ی فرستاده ی گرامی اش، حضرت ختمی مرتبت، می فرماید:
«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ.» آل عمران /159.
به موجب لطف و رحمت الهی، بر ایشان نرم دل شدی که اگر تندخوی و سخت دل بودی از پیرامونت پراکنده می گشتند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار با آنان مشورت کن.
مشخص است که حتی رهبران و زمامداران و کارگزاران جز با دوری از درشتی و خشونت، و جز با نرمی و ملایمت نمی توانند مدیریت مردمی و درست داشته باشند و فاصله های میان خود و مردمان را بردارند و زمینه ی لازم برای اصلاحات را فراهم کنند و هدایت جامعه به سوی تعالی را سامان دهند. شأن مدیریت، مدارا و ملایمت است.
مهر و رقت وصف انسانی بود خشم و شهوت وصف حیوانی بود
بی گمان آن که بی بهره از مهر و مدارا و رقت است، بی بهره از انسانیت و خیر و برکت است و نمی تواند راهی به دل مردمان بیابد و آنان را با همدلی و نشاط اداره نماید. و زندگی با مشقت و سختی دارد.
فرآوری: فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهج البلاغه
وسایل الشیعه
غررالحکم و دررالکلم
شرح آقا جمال خوانساری
