تبیان، دستیار زندگی
اساس و پایه کسب روزى، تلاش و فعالیت صحیح و مثبت و سازنده و دور از هر گونه افراط و تفریط است، و اما روزى‏هایى که بدون تلاش به انسان مى‏رسد، جنبه فرعى دارد نه اساسى، و شاید به همین دلیل، على (علیه السلام) در کلمات قصارش در درجه اول، روزى‏هایى را ذکر مى‏کند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اسباب و سرچشمه‏هاى روزى


بدون شک انسان‌ها از نظر استعدادها و مواهب خداداد با هم متفاوتند، ولى با این حال آنچه پایه اصلى پیروزی‌ها را تشکیل مى‏دهد تلاش و سعى و کوشش آدمى است، آنها که سخت‏کوشترند، پیروزترند، و آن‌ها که تنبل‌تر و کم‏تلاش‌ترند، محروم‌ترند.

تقوا

به همین دلیل قرآن، بهره انسان را متناسب با سعى او مى‏شمرد و صریحا مى‏گوید «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى» (نجم- 39).

و در این میان به کار بستن اصول تقوا و درستکارى و امانت و نظامات و قوانین الهى، و اجراى اصول عدل و داد، اثر فوق العاده عمیقى دارد، چنانکه قرآن مى‏گوید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ؛ اگر مردمى که در شهرها و آبادیهاى روى زمین زندگى مى‏کنند ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، درهاى برکات از آسمان و زمین را به روى آنها مى‏گشائیم!» (اعراف- 96).

و نیز مى‏گوید: «وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛ کسى که تقوا را پیشه کند خداوند گشایشى براى او مى‏دهد و از آنجا که گمان ندارد به او روزى مى‏بخشد» (سوره طلاق آیه 2 و 3).

و نیز به همین دلیل، نقش انفاق را در وسعت روزى یاد آور شده و مى‏گوید:

«إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکمْ؛ اگر به خدا قرض الحسنه دهید یعنى در راه او انفاق کنید آن را براى شما مضاعف مى‏گرداند» (تغابن- 17).

شاید نیاز به تذکر نداشته باشد که در زندگى اجتماعى، از میان رفتن یک فرد یا یک گروه، زیانش متوجه همه اجتماع مى‏گردد، و به همین دلیل نگهدارى افراد و کمک به آنها (گذشته از جنبه‏هاى معنوى و انسانى) بازده براى کل اجتماع دارد.

خلاصه اینکه اگر نظام حاکم بر اقتصاد جامعه، نظام تقوا و درستى و پاکى و تعاون و همکارى و انفاق باشد بدون شک چنین جامعه‏اى نیرومند و سربلند خواهد شد، اما اگر به عکس نظام استثمار و تقلب و چپاول و تجاوز و فراموش کردن دیگران باشد چنین جامعه‏اى از نظر اقتصادى نیز عقب مانده خواهد بود، و رشته زندگى مادى آن‌ها نیز متلاشى مى‏گردد.

لذا در روایات اسلامى، فوق العاده به مسأله تلاش و کوشش توأم با تقوا براى کسب روزى اهمیت داده شده است، تا آنجا که امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید: «در تحصیل روزى تنبلى نکنید زیرا پدران ما در این راه مى‏دویدند و آن را طلب مى‏کردند».[1]

آنجا که مردم با ولع و حرص هر چه شدیدتر به دنبال دنیا و زرق و برق جهان ماده مى‏روند، و براى نیل به آن از هیچ جنایتى فروگذار نمى‏کنند، دستورات مۆکد و پشت سر هم وارد مى‏شود و آن‌ها را به ناپایدارى دنیا و بى‏ارزش بودن مال و جاه توجه مى‏دهد

و نیز از همان امام بزرگوار مى‏خوانیم: «کسى که براى خانواده خود، تلاش روزى مى‏کند، مانند مجاهدان راه خدا است».[2]

حتى دستور داده شده است که مسلمانان صبح هر چه زودتر از خانه خارج شوند و به دنبال تلاش براى زندگى بروند[3] و از جمله کسانى که دعایشان هرگز به استجابت نمى‏رسد، کسانى هستند که تنى سالم دارند و گوشه خانه نشسته و تنها براى گشایش روزى دعا مى‏کنند.

پاسخ به یک پرسش

در اینجا این سۆال پیش مى‏آید پس چرا در آیات و روایات بسیارى، روزى به دست خدا معرفى شده است و تلاش در راه آن مذموم است؟! در پاسخ این سۆال باید به دو نکته توجه داشت:

1ـ دقت در منابع اسلامى نشان مى‏دهد که آیات و یا روایاتى که در نظر سطحى و ابتدایى ـ چه در این بحث چه در بحثهاى دیگر ـ متضاد به نظر مى‏رسند، هر کدام به یکى از ابعاد مسأله‏اى که داراى بعدهاى مختلفى است نظر دارند که غفلت از این ابعاد موجب توهم تناقض شده است.

آنجا که مردم با ولع و حرص هر چه شدیدتر به دنبال دنیا و زرق و برق جهان ماده مى‏روند، و براى نیل به آن از هیچ جنایتى فروگذار نمى‏کنند، دستورات مۆکد و پشت سر هم وارد مى‏شود و آن‌ها را به ناپایدارى دنیا و بى‏ارزش بودن مال و جاه توجه مى‏دهد.

کار

و آنجا که گروهى به بهانه زهد، دست از کار و کوشش و تلاش مى‏کشند، اهمیت کار و کوشش به آن‌ها گوشزد مى‏شود، در حقیقت برنامه رهبران راستین نیز باید چنین باشد که جلو افراط و تفریحها را به طرز شایسته‏اى بگیرند.

آیات و روایاتى که تأکید مى‏کند روزى دست خدا است، و سهم و بهره هر کسى را خدا تعیین کرده در حقیقت براى پایان دادن به حرص و ولع و دنیا پرستى، و فعالیت بى‌قید و شرط و بى‌حد و مرز براى کسب درآمد بیشتر است، نه اینکه هدف آن خاموش کردن شعله‏هاى گرم و داغ نشاط کار و کوشش براى زندگى آبرومندانه و مستقل و خودکفا است.

و با توجه به این واقعیت، تفسیر روایاتى که مى‏گوید: بسیارى از روزى‏ها است که اگر شما هم به دنبال آن نروید به دنبال شما مى‏آید، روشن مى‏شود.

2ـ از نظر جهان‌بینى توحیدى همه چیز به خدا منتهى مى‏شود، و یک خداپرست موحد راستین چیزى را از ناحیه خود نمى‏داند، بلکه هر موهبتى به او مى‏رسد، سرچشمه آن را از خدا مى‏بیند.

او باید در هر مورد توجه به این حقیقت داشته باشد که حتى فرآورده‏هاى سعى و کوشش و فکر و خلاقیت او نیز اگر درست بنگرد از طرف خدا است، و اگر یک لحظه نظر لطفش برگرفته شود همه اینها خاموش مى‏گردد.

امام صادق (علیه السلام) مى‏فرماید: «در تحصیل روزى تنبلى نکنید زیرا پدران ما در این راه مى‏دویدند و آن را طلب مى‏کردند»

آنچه مسلم است اساس و پایه کسب روزى، تلاش و فعالیت صحیح و مثبت و سازنده و دور از هر گونه افراط و تفریط است، و اما روزى‏هایى که بدون تلاش به انسان مى‏رسد، جنبه فرعى دارد نه اساسى، و شاید به همین دلیل، حضرت على(علیه السلام) در کلمات قصارش در درجه اول، روزى‏هایى را ذکر مى‏کند که انسان به دنبال آن مى‏رود سپس آنها که به دنبال انسان مى‏آید: «اى فرزند آدم روزى دو گونه است یکى آن روزى که تو به دنبال آن مى‏روى، و دیگرى آن روزى که او به دنبال تو مى‏آید».

قرآن و اسباب فزونى روزى

قرآن چند مورد را به عنوان عوامل افزایش روزی معرفى کرده که خود درسى سازنده براى تربیت انسان است:

1ـ شکر: «لَئِنْ شَکرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکمْ؛ هر گاه شکر نعمتها را بجا آورید (و آن را در مصرف واقعى صرف کنید) نعمت را بر شما افزون مى‏کنم» (ابراهیم- 7).

2ـ تلاش: «هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَناکبِها وَ کلُوا مِنْ رِزْقِهِ؛ او کسى است که زمین را تسلیم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه روید و از رزق آن استفاده کنید». (ملک- 15).

3ـ تقوى و درستکارى: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ؛ هر گاه مردم روى زمین ایمان آورند و تقوا پیشه کنند برکات آسمان و زمین را به روى آنها مى‏گشائیم» (اعراف- 96).

لکن همان‌گونه که گفته شد، سعی و تلاش آدمی مهم‌ترین عامل در این مسئله خواهد بود که در کنار عوامل معنوی تأثیر بیش‌تری خواهد داشت.

پی نوشت ها:

[1]. وسائل ج 12 صفحه 48.

[2]. وسائل ج 12 صفحه 43.

[3]. وسائل ج 12 صفحه 50.

 فرآوری: زینب مجلسی راد       

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منبع: تفسیر نمونه، ج‏11، ص: 317 تا 320 و ج‏20، ص 375.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.