شکل و فرم سفال‌های منقش پیش از تاریخ

لیوان استوانه ای درست به شکل ظرف های چوبی است و گمیج گود از شکل ظروف چرمین تقلید شده است . ته کاسه شکل آن کیسه ی چرمی است که از درون کوبیده می شد تا سخت و رطوبت به آن اثر نکند.

قسمت نقاشی شده ی دهنه ی آن شبیه درزی است که تسمه ی چرمی به آن وصل می شد و آن را تنگ می کشیدند تا دهنه ظرف بسته شود.

اگرچه به این طریق شکل ظرف از روی ظروف معمول دیگر تقلید شده تحدب شکم و تضادی که با شیب تند دهنه ی آن دارد ، زیبایی و قوتی به این شکل داده است.

پس از آنکه ده دوازده قرن گذشت، کوزه گران شکل های ظروف سفالین را، مستقلا و به صورتی که مواد و اسلوب فنی صنعتشان اقتضا می کرد، تکمیل کردند و گمیج های کروی و آفتابه به وجود آوردند و به یکی از این قالب ها لوله ی دراز و سرگشوده ای افزودند که در قسمت پایین به شکل پیاز می شد و برای حفظ تعادل ظرف در طرف مقابل لوله حلقه ی دستگیره ای افزودند.

اما این افزودگی ها تنها از روی تفنن نبود، بلکه فایده عملی داشت برای آن که مایع را از ظرف به اندازه و به آسانی بتوان ریخت.

تزیینات نیز در این زمان متنوع تر شده بود و اگرچه هنوز جنبه ی رمز و کنایه داشت، بعضی از اجزای آن فقط به منظور تنوع و بدعت تکامل یافت، مثلا نقش خورشید وار دور ته لوله البته اشاره به خورشید است، اما تغییرات دایره های هم مرکز اطراف آن به احتمال کلی تنها برای زیبایی است.

مکمل خورشید، حیوان شاخ دار است و این حیوان در اینجا به صورت گوزن تصویر شده که در این زمان از نظر اقتصاد گله داری اهمیت داشته است.

اهمیت نقش گوزن به عنوان مرکز قدرت نتیجه ی تکامل آن عقیده ابتدایی به گاو نری بود که به موجب افسانه های دینی کهن از ریزش خون آن گیاه های سودمند روییده است و به این سبب در این نقش، از تن او برگ سرزده است.

این نقش از دره ی سند آمده است و در آن سرزمین ، تصویر شانه و کفل پر نقطه ی عجیب و تک شاخ خمیده و حلقه های دور گردن و چشم بسیار درشت (زیرا نورِ قدرت از چشم ساطع می شود) از چند قرن پیش معمول و مانوس بوده است.

در مغرب ایران سفالینه های منقش مدت ها بود  که متروک شده بود و در این زمان که عصر آهن پیش می آمد، کم کم در میانه ی فلات هم از رواج می افتاد و تنها یک نوع ظرف خاکستری سوخته و صیقلی (زغال آلود) ، که از نظر هنری سبب تنوع و تعداد اشکال مختلف اهمیت دارد، باقی مانده بود. تا دو هزار سال بعد نقاشی روی سفال به رونق نخستین خود بازنگشت.

منابع:

هنر ایران آرتور ابراهام پوپ

صنایع دستی کهن ایران هانس ای. وولف

هنرهای ایران ر.دبلیو فریه