هنر ایرانی و سبک جانوری (2)

گفتیم که در منطقه زیویه کمربندی پیدا شده (تصویر1) که مانند اکثر اشیای بدست آمده در آن زمان، با نقوش جانوری تزیین شده است و به همین دلیل سبک رایج در آن زمان را "سبک جانوری" می نامند.

حال به تفسیر نقوش این کمربند می پردازیم:

بز کوهی زانو زده از اعقاب بزهای کوهی مشاهده شده بر روی سفالینه های پیش از تاریخ در غرب ایران به شمار می رود.

اما موجودات دیگر را چگونه باید تفسیر کرد؟

گوزن نر، که بومی این منطقه نیست، مضمونی است که از استپ های آسیای میانه و توسط "سکاها "به این جا انتقال یافته است.

ردیف های یک در میان بزهای کوهی و گوزن های نر، در الگویی از سرهای انتزاعی شیران محصور شده اند.

این الگو مختص و بومی سرزمین "اورارتو" (آرارات در کتاب مقدس) واقع در شرق ترکیه بود که در سال 714 پیش از میلاد به دست سارگون دوم، پادشاه آشور تسخیر شد.

کمربندهایی مشابه این جنس مفرغ در گورهای اورارتو نیز یافت شده اند.

"سکاها" به گروهی از قبایل هندو-اروپایی از جمله مادها و پارس ها تعلق داشتند که بلافاصله پس از سال 1000 پیش از میلاد به سوی ایران سرازیر شدند.

سبک جانوری سکاها در اواخر سده ی هشتم پیش از میلاد با سبک جانوری منطقه ی لرستان در غرب ایران درآمیخت .

اما این قبایل از جمله سازندگان مفرغ بودند. هرچند که  زرگری در عصر باستان شکل گرفته و در همه جا گسترش یافته بود، اما به احتمال قوی "فینیقیه ای" ها نخستین ملتی بودند که سبک جانوری را در ساخت اشیای طلایی به کار گرفتند.

یک سینه ریز یا زره سینه پوش به دست آمده از همان گنجینه ی کمربند پیشگفته، خدایان فینیقی را به روشی مشابه ، مجسم می سازد.

این بازرگانان دریانورد، که اصلا از کنعان برخاسته بودند، پس ار سقوط "موکنایگ (میسن) در حدود سال 1200 پیش از میلاد در سراسر دریای مدیترانه به حرکت درآمدند.

مبادله ی فرهنگی به پیدایش سبک خاورمآبی در یونان انجامید، که این نیز به نوبه ی خود موجب افزوده شدن مضامینی تازه بر هنرهای خاور نزدیک شد.

فینیقی ها نقشی بزرگ و تعیین کننده در این فرایند ایفا کردند. آن ها صنعتگرانی چیره دست در کار با انواع فلزات از جمله طلا بودند در حدود سال 800 پیش از میلاد ، در جزیره قبرس اقامت گزیدند که فاصله ی چندانی با آن ها نداشت و در اندک مدتی به مرکز نقره سازی و طلاسازی تبدیل شد و به همان اندازه در معرض تاثیرات خارجی قرار گرفت.

هنرمندی که کمربند زرین پیشگفته را آفریده، چه فینیقی بوده باشد چه قبرسی، عناصری از سبک جانوری را در یک طراحی استادانه کنار هم قرارداده و با مهارتی چشمگیر تجسم مادی بخشیده است.

منابع:

تاریخ هنر جانسن

هنر در گذر زمان هلن گاردنر

تاریخ تحلیلی هنر جهان ادوارد میلر آپجان