تبیان، دستیار زندگی
معظم رهبری آن شرایط را اینگونه بازگو می کنند؛ «محدوده‌ی كار عالم طراز اول تبریز، عبارت از یك مسجد بود. همین پدر بزرگ ما ـ كه ملّای معروف و فاضلی هم بوده ـ محدوده‌ی كارش در ظهرها، همین مسجد جامع و شبها هم مسجد كوچه قره باغیها بود. یك چند نفر بازاری و مرید
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گستره ی کارکردهای حوزه

گستره ی کارکردهای حوزه
مقام معظم رهبری آن شرایط را اینگونه بازگو می کنند؛ «محدوده‌ی كار عالم طراز اول تبریز، عبارت از یك مسجد بود. همین پدر بزرگ ما ـ كه ملّای معروف و فاضلی هم بوده ـ محدوده‌ی كارش در ظهرها، همین مسجد جامع و شبها هم مسجد كوچه قره باغیها بود. یك چند نفر بازاری و مرید و كسبه در این جا، یك چند نفر درآن جا، به این آقا علاقه مند بودند.»

در قمست های پیشین به برخی کارکردهای حوزه اعم از ارایه ی اسلام اصیل و تربیت نفوس مردم اشاره شد. در این قسمت به گستره این کارکردها در طول تاریخ و نقش انقلاب اسلامی در این زمینه اشاره خواهیم کرد.

انقلاب و گستره‌ی كاركرد حوزه

گستره کارکردهای سه گانه ای (ارایه ی اسلام اصیل، مجاهدت برای مردم و تربیت نفوس جامعه) که ذکر شد باید مورد ارزیابی قرار گیرد. این گستره هماره در یک مقیاس نبوده است و با توجه به شرایط تغیر می کرده است. آن زمان که حوزه ها در دوران انزوا بسر می بردند و حاکمان ظالم اجازه حرکتی را به حوزه ها نمی دادند و فعالیت روحانیون به تحصیل شخصی و نهایتا بیان احکام محدود شده بود، این گستره یعنی دامنه کارکردهای سه گانه بسیار محدود بود. نه فرصتی برای ارایه ی اسلام اصیل بود و نه فرصتی برای فعالیت های دیگر.

محدوده فعالیت روحانیت به امامت یک مسجد و نهایتا سخنرانی کوتاهی بعد از آن ختم می شد. فقه در مدرس حوزه ها بود و طلاب بیشتر در حجره های خود بودند. عالمان قدرت فراوانی داشتند وحوزه نمی توانست آراء و نظرات خود را در جامعه به راحتی بسط دهد.

مقام معظم رهبری آن شرایط را اینگونه بازگو می کنند؛

«محدوده‌ی كار عالم طراز اول تبریز، عبارت از یك مسجد بود. همین پدر بزرگ ما ـ كه ملّای معروف و فاضلی هم بوده ـ محدوده‌ی كارش در ظهرها، همین مسجد جامع و شبها هم مسجد كوچه قره باغیها بود. یك چند نفر بازاری و مرید و كسبه در این جا، یك چند نفر درآن جا، به این آقا علاقه مند بودند.»[1]

اسلام در عین خصوصیت جهانشمولی در زمان گذشته نمی توانست نشر پیدا کند و حوزه ها قدرت انتشار حقایق اصیل اسلامی را نداشتند.

در آن دوران گستره فعالیت های حوزه و روحانیت وسیع نبود و علوم حوزوی نشر پیدا نمی کردند. علمای تراز اول گاهی می توانستند از نفوذ خود استفاده کرده و فعالیت هایی انجام دهند اما عموما اینگونه نبود و همه این قدرت را نداشتند. خارج از کشور اسلامی و جمع متدینان، از علوم حوزوی و از تاثیرات حوزه خبری نبود و بیشتر در اطراف حوزه امکان دستیابی به روحانیت وجود داشت.

به بیان مقام معظم رهبری؛

«اینها در طول عمر، بعضی در انزوا زندگی كردند و در انزوا هم مردند.... بعضی كه فرصتی پیدا كردند، توانستند در طول عمر بیست، سی سال تدریسشان، حدود سی یا پنجاه یا صد نفر شاگرد تربیت كنند. حوزه‌ی كار اینها، همین بود. بعضیشان ـ بخصوص در این قرون اخیرـ به مرجعیت تامه و عمومی رسیدند؛ مثل مرحوم میرزای شیرازی، مرحوم آخوند خراسانی، مرحوم آسیّد ابوالحسن اصفهانی ، مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، مرحوم شیخ انصاری. حوزه‌ی كار اینها هم، متدینین در بلاد اسلامی بود؛ یعنی چیزی در رساله‌یی بنویسند، حداكثر یك عده در شهر دیگری مقلد آنها باشند و به آن رساله‌ی عملیه عمل كنند؛ اما علوم و معارف و هوشمندی آنها و حقایقی كه از اسلام می‌دانستند، غالباً در حوزه‌های محدود خودشان باقی ماند.»[2]

البته در دهه ای اخیر با ظهور علمایی مانند آیت الله بروجردی گستره فعالیت های حوزه افزایش چشمگیری یافت و با تیزبینی و درایت ایشان حوزه توانست اندکی خود را اثبات کند و فعالیت های برون مرزی نیز داشته باشد.

به عنوان مثال آیت الله سید محمد حسین علوی بروجردی در مورد آیت الله بروجردی بزرگ می گوید: به طوری كه در سطور قبل ملاحظه فرمودید بناهای خیریه و آثار مذهبی آیت الله فقید منحصر به ایران و عراق نیست بلكه در هر گوشه‌ای از جهان كه آیت الله فقید با روشن بینی عجیبی كه داشتند احراز می‌نمودند كه لازم است بنایی مذهبی تاسیس گردد ، در ایجاد آن كوچكترین تردیدی به خود راه نمی ‌دادند و مساجد آفریقا و لبنان و مدارس نجف و كربلا و ده ها آثار دیگر به همین منظور ایجاد گردید .

بعد از این كه آیت الله فقید احراز فرمودند كه لازم است نمایندگانی به كشورهای غرب اعزام گردند و برای این منظور هامبورگ ، مركز تجاری آلمان غربی با مطالعات فراوانی معین و نماینده‌ای به آن دیار اعزام فرمودند ، بعد از رسیدن گزارشات لازم ، تشخیص دادند كه مسلمین و شیعیان در اروپا احتیاج به مركز تبلیغاتی و پایگاه مذهبی ثابتی دارند كه بتواند عنداللزوم جوابگوی احتیاجات همه كشورهای اروپایی باشد و لذا دستور فرمودند در بهترین نقطه شهر هامبورگ چهار هزار متر زمین به قیمت نیم میلیون تومان خریداری و نقشه ساختمانی آن تهیه و شروع به ساختمان گردید ، ولی متاسفانه این ساختمان عظیم كه در حضور شخصیت های ایرانی و خارجی سنگ بنای آن به زمین گذارده شد و ساختمان آن شروع گردیده بود ، قبل از اتمام به علت رحلت آیت الله فقید متوقف گردید . توقف ساختمان اسلامی ، در مركز هامبورگ و دنیای مسیحیت موجب نگرانی همه مردمان متفكر و متوجه به اوضاع گردید و لذا علمای اعلام و بزرگان دین اجازت و دستوراتی مبنی بر لزوم كمك برای اتمام این ساختمان صادر فرمودند و با همتی كه حقا آقای فلسفی از خود نشان دادند ، كار ساختمانی كه متوقف شده بود دوباره شروع و به طوری كه اطلاع یافته‌ام تقریبا سفت كاری مسجد تمام ، امید است با همت مردانه مردم خیر این بنای عظیم اسلامی كه آبروی شیعه در آن دیار است به بهترین صورت خاتمه و هدف بزرگ و عالی آن مرد خدمتگذار و آن نابغه‌ بی ‌نظیر كه برای نشر احكام اسلام از این مكان زحماتی را متحمل شدند تامین گردد .[3]

نگاه بلند برخی مراجع و علمای حوزه مانند آیت الله بروجردی نشان از تغییر وسعت کارکردهای حوزه داشته است. نگاه به نیاز های بین المللی و وسعت دید در گرایش مردم جهان به اسلام و تلاش برای رفع نیازهای مادی و معنوی آن ها حاکی از تغییر رویه حوزه بوده است.

وجود چنین علمایی به طور قطع برای حوزه غنیمت و افتخاری بود که خدمات بسیاری را برای اسلام به ارمغان آوردند.

«وقتی كه تفكرات روشن و جدید، قدری وارد حوزه‌های علمیه شد و مظهرش هم مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بود ـ كه یك مرجع روشنفكر و متجدد محسوب می‌شد ـ مسأله، در حد ترویج افكار تشیع در بلاد اسلامی، قدری توسعه پیدا كرد؛ یا افكار اسلامی، در برخی از بلاد خارجی هم مطرح شد؛ آن هم البته در مقیاس كم.»[4]


پی نوشت ها:

[1] سخنرانی در جمع علما و روحانیون تبریز، 5/5/72.

[2] سخنرانی در دیدار با علما و روحانیون شهرستان یزد، 8/9/66.

[3] علوی بروجردی، سید محمد حسین، خاطرات زندگانی حضرت آیت الله العظمی بروجردی ،ص110.

[4] سخنرانی در دیدار با علما و روحانیون اصفهان، 1/9/66.

تهیه وتولید:احمد اولیایی-گروه حوزه علمیه تبیان