گیرنده های حسی

اهداف:

• آشنایی با انواع گیرنده های موجود در بدن و تقسیم بندی آن ها

سیگنال های ورودی به سیستم عصبی به وسیله ی گیرنده های حسی تاًمین می شوند که محرک های حسی از قبیل لمس، صدا، نور، گرما،سرما،غیره را کشف می کنند.

گیرنده های حسی بدن را به 5 دسته تقسیم بندی می کنند که عبارتند از:

انواع دیگر تقسیم بندی نیز برای گیرنده ها مشاهده شده است که از حوصله این طرح خارج است.

حس های پیکری که اطلاعات حسی را از سراسر بدن جمع آوری می کنند نیز به سه دسته تقسیم بندی می شوند:

حس های پیکری را گاهی به حس های خارجی که مربوط به سطح بدن می شوند و حس های احشایی که مربوط به احشای بدن هستند و حس های عمقی نیز تقسیم بندی می کنند.

یکی از سوالاتی که شاید برای شما نیز پیش آمده باشد این است که چگونه دو نوع گیرنده ی حسی انواع متفاوتی از استیمولوس های (تحریک ) حسی را تشخیص می دهند؟

پاسخ این سوال مرتبط است با حساسیت های تفکیکی ؛ یعنی هرنوع گیرنده به یک نوع تحریک که برای آن طرح شده فوق العاده حساس است اما به انواع دیگر تحریک های حسی تقریباً به طور کامل پاسخ نمی دهد. مثلاً گیرنده های سلول های استوانه ای و مخروطی به شدت های نور پاسخ می دهند اما به سرما یا گرما پاسخ نمی دهند.

اما یک تحریک چطور سبب ایجاد تغییر در سیستم عصبی شده و آن را به واکنش وا می دارد؟

تمام محرک ها که توسط هر گیرنده قابل دریافت باشند اثر فوری آن ها به صورت تغییر دادن پتانسیل الکتریکی غشای گیرنده است. این تغییر پتانسیل را پتانسیل گیرنده می نامند.

اما این گیرنده ها به چند صورت زیر ایجاد پتانسیل گیرنده می کنند:

همان طور که ملاحظه می کنید در کلیه 4 عمل فوق علت اصلی تغییر پتانسیل غشاء تغییری در نفوذ پذیری غشای گیرنده می باشد.

اما حداکثر دامنه ی بیشتر پتانسیل های حسی در حدود 100 میلی ولت است یعنی تقریباً همان حداکثر ولتاژی که در پتانسیل های عمل ثبت می شود و همان تغییر ولتاژ در هنگامی که غشاء به طور حداکثر نسبت به یون های سدیم نفوذپذیر می شود.

هنگامی که یک محرک حسی مداوم به گیرنده وارد می شود گیرنده در ابتدا با فرکانس بسیار زیاد ایمپالس و سپس با فرکانس های به تدریج آهسته تری به محرک پاسخ می دهد تا این که سرانجام فرکانس پتانسیل های عمل به چند عدد  و غالباً به صفر کاهش می یابد. به این پدیده تطابق یا adaptation گفته می شود.

مکانسیم تطابق برای هر نوع گیرنده متفاوت است. مثلاً در مورد انواع گیرنده های مکانیکی دو مکانیسم عمومی برای تطابق وجود دارد:

گیرنده هایی نیز وجود دارند که به طور آهسته با  محرک تطابق پیدا می کنند و این تطابق شاید به چندین ساعت به طول بیانجامد مثل گیرنده های ماکولا در دستگاه دهلیزی گوش، گیرنده های فشاری درخت شریانی، گیرنده های شیمیایی اجسام آئورتی.

هم چنین گیرنده هایی با شدت تطابق بالا نیز کشف شده که می توان به گیرنده های پاچینی اشاره کرد که برای چند میلی سکند تطابق می یابند.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاضل سامانی