برخورد با مهمانان کوچک اما ویژه خدا

آشنایی با 11 نکته رفتاری در برخورد با مهمانان کوچک اما ویژه خدا

سر سفره افطار که می‌نشستیم، هنوز لب به غذا نزده بودیم، اسکناس نو بود که جلویمان می‌گذاشتند و تبریک بود که از طرف اعضای خانواده نصیب‌مان می‌شد. حس تولد، بند بند وجودمان را فرا می‌گرفت و احساس قد بر افراشتن به ما می‌گفت که با گرفتن اولین روزه عمرمان بزرگ شده‌ایم.

با آغاز ماه مبارک رمضان روح تازه‌ای بر کالبد خانواده دمیده می‌شود و فاصله گرفتن از روزمرگی‌ها برای افراد به ویژه کودکان و نوجوانان جذابیت زیادی دارد. در نظام اسلامی و تربیت دینی، همواره شیوه برخورد و رفتار والدین با فرزندان در موضوعات مختلف اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا این امر، سنگ بنای شخصیت و تفکر فرزند را پایه‌گذاری می‌کند. والدین مۆمن و معتقد که دوست دارند فرزندانشان روحیه دینی و گرایش‌های مذهبی داشته باشند، می‌دانند که فرا رسیدن ماه نورانی رمضان، فرصت ویژه‌ای است تا فرزندان خود را بیشتر با آموزه‌های دینی مأنوس سازند.

دکتر سید محسن اصغری نکاح روان شناس کودک، استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت‌وگو با خراسان بر این نکته تاکید می‌کند که والدین و مربیان می‌توانند برای انتقال آموزه‌های تربیتی و دینی به کودکان، از بهار تربیت و فصل معنوی ماه مبارک رمضان استفاده کنند. آن چه پیش رو دارید نکته‌های کلیدی و کاربردی در رفتار با کودکان در ماه مبارک رمضان از نظر این روان‌شناس است.

یک فرصت طلایی

گام اول برای چنین کار مهمی، اصلاح و تقویت نگرش بزرگ‌ترهاست تا به نگرشی جامع در این باره دست پیدا کنند. در دین مبین اسلام، هدف از روزه داری که یکی از اعمال واجب محسوب می‌شود، قرب و کسب رضایت الهی است. این ماه برای کودکان فرصت رشد هیجانی، سلامت جسمانی، رشد اجتماعی و شکل‌گیری هویت دینی و معنوی است.

این ماه به خاطر برخورداری از اعمال ویژه، برای کودکان جذاب است و اصولاً هر چیزی که متفاوت باشد، جذابیت پیدا می‌کند. بعضی والدین و بزرگ‌ترها، اعمال دینی را که در ماه‌های دیگر با دقت و پایبندی کمتری انجام می‌دادند، در این ماه با تقید و توجه بیشتری انجام می‌دهند.

ماه عزیز، ماه قشنگ

دین اسلام، ماه رمضان را ضیافت الهی و یا عید می‌نامد. ما هم باید با تعابیر مثبت از آن یاد کنیم. مثلاً در سخن گفتن با فرزندانمان از این ماه با تعابیر ماه عزیز، ماه قشنگ و ماه خوب یاد کنیم و از هر گونه لفظی که دارای بار منفی است، پرهیز کنیم.

یاد شیرین

در روان‌شناسی امروز، مباحثی مثل تربیت هیجانی و خود تنظیمی داریم که والدین می‌توانند در ماه رمضان به شکل مۆثرتری به این مسائل بپردازند. آن‌ها باید دقت کنند قبل، حین و بعد از ماه رمضان از این ماه با شیرینی و حلاوت یاد کنند تا به صورت ویژه و با جلوه‌های خوشایند برای کودکان و نوجوانان تداعی شود.

دل‌زدگی ایجاد نکنیم

بعضی از والدین در رفتار و کارهایشان بسیار خوب عمل می‌کنند ولی گاهی مستقیم یا غیرمستقیم و گاهی ناآگاهانه، تعابیری منفی به کار می‌برند. مثل: «باز یک ماه نباید ناهار بخوریم.» «باز، یک ماه تشنگی» و... این تعابیر ممکن است برای بچه‌ها نگرانی و دل‌زدگی ایجاد کند. به جای چنین جملاتی خوب است بگوییم: «یک ماه فرصت داریم تمرین کنیم تا کارهایی را که نباید انجام دهیم، انجام ندهیم.» و... می‌دانید که در قرآن آمده است که روزه‌داری تقوا را افزایش می‌دهد.

سحری بیدارم کن

اگر بچه‌ها علاقه‌مندند هنگام سحر بیدار شوند، حتماً آن‌ها را بیدار کنید. این کار، هم گرایش روزه‌داری را در آن‌ها تقویت می‌کند و هم بیدار شدن در این زمان برایشان جذابیت دارد و موجب انس گرفتنشان با ماه رمضان می‌شود. حتی اگر فرزند 4 یا 5 ساله شما اصرار به بیدار شدن دارد، به شخصیت او حتماً احترام بگذارید و بیدارش کنید، اگر چه این کار سخت است، ولی برای تحقق تربیت دینی فرزند، باید این سختی‌ها را به جان بخریم.

تولد معنوی‌ام را جشن بگیر

اولین روزه داری تجربه بسیار باشکوه و متفاوتی است و بزرگ‌ترها باید برای این تجربه، جشن بگیرند، هدیه بدهند و از فرزندشان تشکر کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد کسانی که هویت دینی موفقی پیدا می‌کنند، کسانی هستند که تجربه‌های دینی موفقی داشته‌اند، البته باید دانست كه دانش و اطلاعات دینی با تجربه بسیار متفاوت است.

ممکن است کسی اطلاعات زیادی درباره اهمیت نماز و روزه داشته باشد ولی کسی که شیرینی این کارها را تجربه کرده است، نسبت به انجام آن پایبندتر است، پس باید زمینه چنین تجربه‌هایی را برای فرزندان فراهم کنیم.

والدین، مربیان و بستگان نزدیک، فهرستی از کودکان و نوجوانانی که اولین روزه‌هایشان را گرفته‌اند تهیه کنند و در مهمانی‌ها اگر ممکن است مانند مراسم تولد، به آن‌ها هدیه‌ای متناسب با موقعیت اجتماعی و فرهنگیشان بدهند، چون این اتفاق هم، تولد معنوی است و در آن جمع بگویند: این شخص اولین روزه‌اش را گرفته است، از او می‌خواهیم برایمان دعا کند. به او هدیه بدهند و برای او صلوات بفرستند. حمایت‌های معنوی مثل التماس دعا گفتن به آن‌ها هم تأثیر بسیاری دارد.

حامی‌ام باش

شکل‌گیری شبکه‌های روانی-اجتماعی برای کودکانی که جثه ظریف و ضعیفی دارند و روزه می‌گیرند، بسیار مهم است. متأسفانه برخی بزرگ‌ترها با دیدن این کودکان می‌گویند: «او که هنوز بچه است یا ضعیف است، چه کسی گفته روزه بگیرد» این طرز برخورد، بچه‌ها را دچار تردید می‌کند، حتماً در این شرایط از بچه‌ها حمایت کنید و مثلاً بگویید: «او هم بزرگ شده، آن قدر که خودش تصمیم گرفته روزه بگیرد.»

همچنین می‌توان با شناسایی نوجوانان و کودکان دیگری که آن‌ها هم روزه اولی هستند یا سال گذشته روزه گرفته‌اند و آشنا کردن آن‌ها با یکدیگر، یك شبکه اجتماعی برای فرزندان تشکیل دهیم.

آشکار کردن آثار مثبت

کودکان و نوجوانان باید آثار مثبت روزه گرفتن را در ما ببینند و احساس کنند که بزرگ‌ترهایشان خوش اخلاق‌تر، مهربان‌تر، صبورتر و فعال‌تر شده‌اند تا این آثار مثبت را نزد خود به روزه داری نسبت دهند؛ متأسفانه در فرهنگ جامعه ما برعکس رفتار می‌شود؛ مثلاً به کودکان گفته می‌شود: «بازی و سروصدا نکنید که پدر و مادرتان روزه دارند، گرسنه‌اند و خوابیده‌اند.» نباید روزه داری والدین، منع و محرومیتی برای کودکان ایجاد کند.

این همه ذوق را جدی بگیرید

گاهی فرزندان ذوق و علاقه دارند تا روزه بگیرند ولی چون به سن تکلیف نرسیده‌اند، والدین به آن‌ها اجازه نمی‌دهند، در حالی که بچه‌ها با این کار احساس بزرگی می‌کنند و والدین هم باید به آن‌ها فرصت تمرین بدهند و کمک کنند تا روزه‌های کوچک یا اصطلاحاً کله گنجشکی بگیرند و مانع آن‌ها نشوند؛ تا وقتی کودکان به سن تکلیف می‌رسند، آمادگی روزه گرفتن حتی در روزهای بلند سال را داشته باشند.

درشتی و نرمی کنار یکدیگر است

والدین باید بپذیرند كه روزه گرفتن با دشواری همراه است و سعی نکنند این دشواری را حذف کنند، آثار مثبت و سازنده روزه به خاطر این دشواری‌هاست، بنابراین به خاطر دوست داشتن فرزندان، سعی نکنند مانع آن‌ها از روزه‌داری شوند تا مبادا به سختی بیفتند. متأسفانه برخی از بزرگ‌ترها برای جبران حذف وعده غذایی ناهار، در افطار یا سحر چند نوع غذا در سفره می‌گذارند تا از این سختی کم کنند، در حالی که روزه می‌گیریم تا این دشواری‌ها را تجربه کنیم.

دوگانگی را دور بینداز

با بچه‌ها نباید برخورد دوگانه داشت. آن‌ها را به خاطر روزه‌داری تحت فشار قرار ندهیم و چون فرزندمان روزه گرفته است کارهای منفی او را به رخش نکشیم، مثل این که: «تو که تنبلی یا نماز نمی‌خوانی، حجابت را رعایت نمی‌کنی، دیگر چرا روزه می‌گیری؟» باید گفت: «چه خوب است که روزه گرفتی، بعد از آن که نمازت را خواندی برای من هم دعا کن».

روزه داری را نفی نکنیم، بلکه بهتر است به شیوه‌ای که گفته شد، قدر روزه داری‌اش را بدانیم. در غیر این صورت، نه تنها کار اشتباهش را اصلاح نکرده ایم، بلکه مانع روزه داری‌اش هم شده‌ایم.