چگونه در خزر غرق نشویم؟!
شنا در فصل تابستان در سواحل خزر به ویژه در استان‌های گیلان و مازندران، یکی از تفریحات سالم و رایج در این پهنه است. با این حال، ناآشنایی با فنون شنا در محیط‌های دریایی، هر ساله سبب غرق شدن ده‌ها نفر از گردشگران در سواحل خزر می‌شود.
سواحل دریای خزر با طبیعت زیبای خود، سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر از سراسر ایران هستند. شنا در فصل تابستان در سواحل خزر و به ویژه در استان‌های گیلان و مازندران، یکی از تفریحات سالم و رایج در این پهنه است. با این حال، ناآشنایی با فنون شنا در محیط‌های دریایی، خصوصاً عدم شناخت سازوکار جریان‌های آبی، هر ساله سبب غرق شدن ده‌ها نفر از گردشگران در سواحل خزر می‌شود.
به زعم کارشناسان، آمار بالای غرق شدگان دریای خزر، صرف نظر از عدم آشنایی با فن شنا، ناشی از ناآگاهی شناگران با وضعیت خاص سواحل و رژیم امواج و جریان‌های شکافنده است که شنای مطمئن و ایمن در دریا را با شنا در آب‌های آرام استخرها و رودخانه‌ها و دریاچه‌های پشت سدها کاملاً متمایز می‌کند؛ بدین ترتیب، مهم‌ترین نکته‌ای که برای شنا در دریا باید به آن توجه داشت، ضرورت دوری جستن از جریان‌های ساحلی است که یکی از دلایل اصلی تلفات انسانی ناشی از شنا در سواحل خزر است.
در این مطلب با نگاهی به مخاطرات در کمین شناگران دریای خزر، مروری داریم بر توصیه‌های محققان موسسه ملی اقیانوس شناسی که چند سالی است مطالعاتی را برای شناسایی امواج و جریان‌های شکافنده و مناطق پرخطر ساحلی خزر آغاز کرده‌اند.
فریب آرامش دریا را نخورید!
جریان‌های ساحلی که اغلب به دلیل وجود امواج و شکست آن‌ها ایجاد می‌شوند، آنقدر قوی هستند که حتی ممکن است شناگران ماهر را غرق کنند. امواج معمولاً به صورت مورب به ساحل نزدیک می‌شوند. این امواج در عمق معینی ناپایدار شده و می‌شکنند. به دلیل شکست امواج، جریان‌های موازی و عمود بر ساحل می‌گیرند.
جریان‌های موازی ساحل، معمولاً در فواصل معینی با یکدیگر برخورد کرده و با سرعت قابل توجهی به سمت دریا برمی‌گردند. در جریان‌های برگشتی که با سازوکارهای دیگری نیز ممکن است ایجاد شوند، جریان‌های شکافنده یا جریان‌های تند برگشتی نامیده می‌شود. این جریان‌ها در محدوده آب‌های کم‌عمق ساحلی به وجود می‌آیند و هر ساله در آب‌های ساحلی ایران در دریای خزر سبب مرگ صدها تن از شناگران می‌شوند.
جریان شکافنده چیست؟
امواجی که با چشم در ساحل دیده می‌شود، ناشی از باد است. بادهای شمال، شمال غربی و شمال شرقی در منطقه جنوبی خزر ایجاد موج می‌کنند.
موج که به ساحل می‌رسد، بعد از مدتی در فاصله نزدیک به ساحل شکسته می‌شود و این عمل بر اساس موقعیت و شکل بستر و زاویه برخورد موج برای ورود به ناحیه ساحلی، جریان‌های موازی ساحل را تشکیل می‌دهد. اگر موج خیلی نسبت به ساحل مورّب باشد، معمولاً جریان‌های طولی ساحلی که موازی ساحل است تشکیل می‌شود که برای شناگران مخاطره‌ای ندارد ولی باعث انتقال رسوب، مواد آلاینده و غیره می‌شود.
ولی اگر زاویه ورود موج به ساحل تقریباً عمود به ساحل باشد، جریان‌های که تشکیل می‌شود جریان‌های عمود به ساحل هستند. آب بعد از شکستن موج به ساحل می‌رسد ولی زمانی که بر می‌گردد از دو طرف جمع می‌شود و در مسیر خاصی بر می‌گردد. این مسیر خاص، مثل یک دالانی است که آب را می‌شکافد و به داخل دریا می‌برد. به همین دلیل به «جریان شکافنده» (Rip Current) موسوم است. البته برخورد دو جریان موازی ساحل و برگشت آن به سوی دریا نیز موجب ایجاد جریان شکافنده می‌شود. این جریان‌های شکافنده بسیار خطرناک هستند و کسی که در آن قرار می‌گیرد باید بداند چگونه برخورد کند. شناگر باید سعی کند در داخل این جریان قرار نگیرد و اگر قرار گرفت باید نحوه برخورد را بداند.
برای بزرگ‌نمایی تصویر، بر روی آن كلیك كنید.
چگونه جریان شکافنده را بشناسیم؟
بسیاری از سواحل گیلان و مازندران، ماسه‌ایی است که در این قبیل سواحل، علائمی شبیه اشکال هلالی وجود دارد. نوک هلال جایی است که جریان شکافنده تشکیل می‌شود. از طرف دیگر، اگر کسی روی تپه ماسه‌ایی، نیمکت‌های چوبی یا روی سقف خودرو قرار بگیرد و به منطقه ساحلی دقیق شود، مسیرها و اشکالی که به بادبزن دستی شبیه است را خواهد دید، انگار که دسته‌ی بادبزن به طرف ساحل و دهنه بازش به طرف دریا است. رنگ روشن در کف آب هم نشانه وجود جریان شکافنده است. این اشکال ظاهری جریان شکافنده است که مردم می‌توانند به راحتی تشخیص دهند. شواهد دیگر، مستلزم اندازه‌گیری با دستگاه‌های دقیق دریایی است.
در صورت مواجه شدن با جریان شکافنده چگونه عمل کنیم؟
افرادی که وارد دریا می‌شوند اگر می‌خواهند وارد آب‌های عمیق با عمق بیشتر از یک و نیم متر شوند، نه فقط باید شنا را به خوبی بدانند، بلکه باید به توان فیزیکی خودشان هم ایمان داشته باشند. چون فن شنا یک بحث است و شنا کردن طولانی در دریا بحثی دیگر. بنابراین پیشنهاد می‌شود که در مناطقی که آب عمیق است یا حتی بیشتر از شانه است وارد نشوید. دیگر اینکه در مناطق شناخته نشده شنا نکنید، چرا که ممکن است ناگهان زیر پای شما خالی شود و عمق آب افزایش پیدا کند یا مشکلات دیگری را به دنبال داشته باشد.
توصیه می‌شود وقتی که دریا بسیار مواج است، برای شنا وارد آب دریا نشوید. اگر کسی در این جریان افتاد باید بداند چگونه عمل کند. اولین چیز، حفظ خونسردی است. اگر شناگر بترسد و احساس کند که جریان او را به داخل دریا می‌برد و بخواهد دقیقاً در خلاف جهت به طرف ساحل برگردد خطرناک‌ترین حرکت ممکن را انجام داده است.
جریان شکافنده شبیه بادبزن است که دسته باد بزن به سوی ساحل و دهنه آن به طرف دریا است. قسمت دسته بادبزن، بیشترین قدرت جریان را دارد. اگر کسی در آن قرار گرفت نباید سعی کند برخلاف جریان به طرف ساحل بیاید. این جریان صرف نظر از اینکه شناگر چقدر توان فیزیکی دارد و چقدر شنا بلد است، عملاً برگشتن به طرف ساحل را غیر ممکن می‌کند.
عمودی برگشتن یا به عبارتی برخلاف جریان برگشتن، عملاً غیر ممکن است.
شناگر باید کاری کند که اگر در جریان قرار گرفت در صورتی که توان بدنی بالایی دارد به شکل مورب برگردد، در غیر این صورت سعی کند خودش را شناور کند و در عمق آب با خونسردی شنا کند. هر چقدر آب عمیق‌تر باشد، این جریان ضعیف‌تر است. آنگاه از آب عمیق به آرامی و به صورت مورب برگردد. همچنین شناگر باید در جایی شنا کند که افراد و نجات غریق وجود داشته باشند تا در صورت بروز مشکل، امکان کمک کردن وجود داشته باشد.
به غیر از جریان‌های شکافنده، چه خطراتی در کمین شناگران است؟
ممکن است کسی که شنا را خوب بلد نیست وارد دریا شود و با یک موج معمولی و یا با فاصله گرفتن از خط ساحلی، غرق شده باشد و جریان شکافنده در مرگ وی نقشی نداشته باشد. باید بدانیم که شیب بستر در نواحی مختلف در جنوب خزر متفاوت است. شما وقتی که داخل دریا می‌شوید، بعضی جاها به سرعت، عمق آب زیاد می‌شود و ممکن است زیر پای شما سریع خالی شود. کسی که شنا بلد نیست دیگر به راحتی نمی‌تواند برگردد و همین مسئله می‌تواند سبب غرق شدن شود.
در بعضی از مناطق ساحلی در زیر آب، پشته‌های ماسه‌ایی وجود دارد که شما وقتی که روی آن قرار می‌گیرید احساس می‌کنید که چقدر عمق آب کم است ولی بلافاصله یک دفعه عمق آب به طور ناگهانی زیاد می‌شود. پشته ماسه‌ایی ممکن است به راحتی شناگر را گول بزند و باعث شود که شناگر فکر کند در منطقه کم عمقی وجود دارد که ناگهان زیر پای آن‌ها خالی خواهد شد.
یکی دیگر از دلایل، افزایش تراز آب در طی سالیان گذشته است. خیلی از ساختمان‌ها، تأسیسات، چاه‌های فاضلاب و چاه‌های آب در دریا وجود دارد، بعضی مناطق از این نظر پاکسازی شده نیست و امکان دارد در هنگام شیرجه برای شناگران، حادثه‌های برخورد با اشیا و لوازم فلزی، چوبی و سنگی به وجود آید.
ایسنا
