برداشت مخاطب هم مهم است

از آن جائی که دشمن منتظر فرصت می باشد که به هر طریق ممکن به نفع خود استفاده کنند، خداوند به مۆمنان دستور می دهد که مراقب گفتار خوبش باشید تا دشمن، از گفتار شما سوء استفاده نکند.

فرمود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقُولُواْ رَاعِنَا وَقُولُواْ انظُرْنَا وَاسْمَعُوا ْوَلِلكَافِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ » ؛ ای افراد با ایمان هنگامی که از پیامبر تقاضای مهلت برای درک آیات قرآن می کنید نگویید «راعنا» ، بلکه بگوئید (انظرنا) و آن چه به شما دستور داده می شود بشنوید و برای کافران عذاب دردناکی است.

وقتی لفظی دارای معنای بدی هم می تواند باشد، از الفاظ بهتر استفاده کنیم.

لفظ «راعنا» در عربی یعنی ما را ملاحظه کن، به ما نظر کن و … .

اما همین لفظ در زبان عبری، معنای خوبی ندارد. یهودیان خطاب به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از این لفظ استفاده می کردند و برخی مسلمانان هم که از معنای عبری آن اطلاع نداشتند، همین را استفاده کردند.

البته مسلمانان مقصودشان این بود که ای پیامبر خدا! به ما نظر کن.

آیه آمد که ای مومنین! خطاب به نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) نگویید «راعنا» بلکه بگویید «انظرنا» ؛ زیرا این لفظ آن معنای دوپهلو و منفی را در بر ندارد.

این نشان دهنده توجه قرآن کریم به برداشت مخاطب است.

البته جایی که چاره ای از امری نباشد، ممکن است از برداشت مخاطب صرفنظر کنیم اما جایی که می توان رعایت کرد، باید رعایت کرد.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ مَنُواْ لاَ تَقُولُواْ رَاعِنَا وَقُولُواْ انظُرْنَا وَاسْمَعُوا ْوَلِلكَافِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ (البقرة، 104)

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید (در خطابتان به پیامبر) مگویید راعنا (یعنى ما را رعایت كن) و بگویید انظرنا (یعنى به ما نظر كن. زیرا عبارت اول در نزد یهود به معنى نفرین است) و (فرمان خدا را) بشنوید، و براى كافران عذابى دردناك است.

تبیین معنای (راعنا) و (انظرنا)

این (انظرنا) همان معنای (راعنا) را می‌فهماند، شما می‌خواهید بگویید که مراعات حال ما را بکنید، یعنی آهسته تر بگویید که ما بفهمیم، یا با تأنّی سخن بگویید که کلمات شما را ما یادداشت کنیم یا بفهمیم، در تفهیم و تعلیم حال ما را مراعات بفرمایید.

منظور شما این است، این منظور را به لفظ (راعنا) نگویید، به لفظ (انظرنا) بگویید. (انظرنا)؛ یعنی منتظر ما باشید که ما هم به دنبال بیان شما بفهمیم.

فهم ما، لنگان لنگان به دنبال بیان شما بیاید شما بیانتان تند باشد ما هم فهممان کند، به هم نمی‌رسیم. منتظر ما باشید: (انظرنا) یعنی «وانتظرنا» منتظر باش تا ما برسیم یا (انظرنا) یعنی نظر لطف و محبّت نسبت به ما روا بدار که ما بهتر بفهمیم؛ علی ایّ حال شما که می‌خواهید با پیغمبر این سخن را در میان بگذارید که حضرتش مراعات حال شما را بکند بگویید: (انظرنا)، نگویید (راعنا) چرا؟

سوژه ندادن به دشمن در گفتار

شأن نزول: ابن عباس مفسر معروف نقل می کند: مسلمانان صدر اسلام هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم مشغول سخن گفتن بود و بیان آیات و احکام الهی می کرد، گاهی از او می خواستند کمی با تأنی سخن بگوید تا بتوانند مطالب را خوب درک کنند، و سوالات و خواسته های خود را نیز مطرح نمایند، برای این درخواست جمله (راعنا) را از ماده (الرعی) به معنی مهلت دادن است، به کار می بردند ولی یهود همین کلمه (راعنا) را از ماده (الرعونه) که به معنای کودنی و حماقت است، استعمال می کردند.

در صورت اول مفهومش این است «به ما مهلت بده» ولی در صورت دوم این است که (ما را تحمیق کن). در این جا برای یهود دستاویزی پیدا شده بود که با استفاده از همان جمله ای که مسلمانان می گفتند، پیامبر یا مسلمانان را استهزاء کند، آیه فوق نازل شد و برای جلوگیری از این سوء استفاده به مومنان دستور داد به جای جمله (راعنا) جمله (انظرنا) را به کار برند که همان مفهوم را می رساند، و دستاویزی برای دشمن لجوج نیست.

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان  

منابع :

خبرگزاری مهر

اسک دین

پرسمان