مصداق بارز احسان در دعای روز یازدهم

نعمت هایی كه در اختیار ما قرار دارد، تنها خلاصه به نعمت های ظاهری نمی شود، و نعمت های باطنی نیز بخش مهمی از آنها را تشكیل می دهد.

خداوند متعال نعمت های فراوانی را در اختیار بندگان خود قرار داده است، نعمت هایی كه طبق صراحت آیات الهی هرگز قابل حد و حصر نیستند و در هر ثانیه تفكر می توان هزاران هزار نعمتی را كه از آن برخوردار هستیم را در یابیم .

نعمت هایی كه خداوند متعال در اختیار ما قرار داده است،گاهی ظاهری است كه از نمونه های ظاهری می توان به سلامتی، روزی حلال ، زیبایی، اشاره كرد، اما همه نعمت های خداوند به نعمت های ظاهری خلاصه نمی شود و نعمت  مهمتر و ارزشمندتری به نام نعمت های باطنی و معنوی نیز در سنت های خداوند متعال به چشم می خورد.

خداوند متعال در آیات الهی به هر دو قسم نعمت اشاره می كند و می فرماید:

«أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنیر: آیا ندانسته‏اید كه خدا آنچه را كه در آسمانها و آنچه را كه در زمین است، مسخّر شما ساخته و نعمتهاى ظاهر و باطن خود را بر شما تمام كرده است؟ و برخى از مردم در باره خدا بى‏[آنكه‏] دانش و رهنمود و كتابى روشن [داشته باشند] به مجادله برمى‏خیزند.»[لقمان :  20]

تعبیر لطیف و زیبایی كه در این آیه شریفه بكار رفته است واژه «اسبغ» می باشد كه در لغت به معنای سرازیر شدن است كه كنایه از كثرت نعمت های خداوند دارد.همچنین در این آیه به دو قسم از نعمت اشاره شده است نعمت های ظاهری  و نعمت های باطنی .

قطعه ای از زندگی یكی از بزرگان كاملا روشن كننده نعمت های باطنی می باشد وقتی در احوال یكی از بزرگان نقل می كنند كه ایشان می فرمود: در دوران طلبگی مقید بودم كه هر هفته جمعه به حمام عمومی كه در یكی از گذر های معروف شهر قم قرار داشت بروم .كنار درب حمام یك سائل نابینا می نشست و من هر هفته ابتدا این سائل را با خود به درون حمام می بردم و ابتدا لباس های او را می شستم و در قسمت گرم خانه حمام قرار می دادم تا كاملا خشك شود و سپس او را به حمام می بردم و كاملا او را پاکیزه و نظافت می كردم،و این سنت هر هفته من بود،مرد فقیر نابینا نیز هر هفته بعد از استحمام از من درخواست می كرد كه او را در جهت قبله قرار دهم و دستان خود را به طرف آسمان بلند می كرد و می فرمود:[خدایا این مرد را موثر در دینت قرار بده] و چندی نگذشت كه دعای این سائل نابینا مستجاب شد و این طلبه صاحب تفسیر گرانسنگ المیزان و علامه طباطبایی شد .

آری نعمت هایی كه در اختیار ما قرار دارد،تنها خلاصه به نعمت های ظاهری نمی شود،و نعمت های باطنی نیز بخش مهمی از آنها را تشكیل می دهد.

حال در روز یازدهم ماه مبارك رمضان از خداوند متعال چند نعمت مهم باطنی را درخواست می كنیم ،نعمت هایی كه می تواند زندگی ما را با تحول و دگرگونی مواجه سازد:

اللهمّ حَبّبْ الیّ فیهِ الإحْسانَ: خدایا دوست گردان به من در این روز نیکی را

وکَرّهْ الیّ فیهِ الفُسوقَ والعِصْیانَ: و نـاپسند بدار در این روز فسق و نافرمانی را

وحَرّمْ علیّ فیهِ السّخَطَ والنّیرانَ: و حرام کن بر من در آن خشم و سوزندگی را

بِعَوْنِکَ یا غیاثَ المُسْتغیثین: به یاریت ای دادرس داد خواهان

خداوند متعال در قرآن مجید به این نعمت های مهم و حیاتی اشاره می كند و می فرماید:

«وَ اعْلَمُوا أَنَّ فیكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ یُطیعُكُمْ فی‏ كَثیرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْكُمُ الْإیمانَ وَ زَیَّنَهُ فی‏ قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَیْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُون: و بدانید كه پیامبر خدا در میان شماست. اگر در بسیارى از كارها از [رأى و میل‏] شما پیروى كند، قطعاً دچار زحمت مى‏شوید، لیكن خدا ایمان را براى شما دوست‏داشتنى گردانید و آن را در دلهاى شما بیاراست و كفر و پلیدكارى و سركشى را در نظرتان ناخوشایند ساخت. آنان [كه چنین‏اند] ره‏یافتگانند.»[الحجرات :7]

چنانچه برخی از مفسرین بیان فرمودند این آیه شریفه به یك قانون مهم اشاره می كند، قانونی به نام لطف كه در سنت های خداوند متعال برای هدایت انسان ها وجود دارد:

در توضیح قانون لطف این گونه بیان كرده اند كه خداوند متعال می خواهد بدون اینكه جبری در كار باشد ،همه انسان ها به هدایت و كمال واقعی دست پیدا كنند و لذا

1-پیامبران الهی را برای هدایت انسان ها فرستاده است

2-كتاب های آسمانی از جمله قران مجید را نازل كرده است

و در مرحله بعد ایمان را محبوب انسان ها قرار داده است و در مقابل، نفرتی از  كفر و گناه و فساد را در دل انسان به وجود آورده است تا با این دو نعمت بزرگ انسان ها بتوانند به كمال واقعی خود در دنیا و سرای آخرت دست پیدا كنند.

اما برخی از افراد با اعمال و  رفتار خود سبب می شوند،تا این نعمت ویژه الهی از زندگی آنها كاملا محو شود و نتیجه كار آنها به جایی برسد كه از ایمان نفرت داشته و به گناه و معصیت عشق می ورزند.

در دعای روز یازدهم ماه مبارك رمضان از خداوند متعال مسئلت داریم كه:

« اللهمّ حَبّبْ الیّ فیهِ الإحْسانَ،وکَرّهْ الیّ فیهِ الفُسوقَ والعِصْیانَ»

اگر این دو نعمت ویژه یعنی عشق به ایمان و احسان و نفرت از گناه و معصیت بر اثر اعمال و رفتار ما در زندگی كم رنگ و یا گاهی بی رنگ شده است، در ماه رمضان فرصتی دوباره به ما عنایت فرما تا بتوانیم دوباره از این نعمت های  خاص بهره مند شویم و از انها برای رسیدن به قرب الهی استفاده كنیم .

یكی از مصادیق بارز احسان كه در قرآن مجید به آن اشاره شده است مسئله به نیكی به پدر و مادر است،

« وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَریماً :و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان كنید. اگر یكى از آن دو یا هر دو، در كنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها [حتى‏] «اوف» مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شایسته بگوى »[الإسراء :  23]

چرا كه برخی چنان در دنیای مادی خود غرق شده اند كه گاهی فراموش می كنند،پدر و مادری نیز وجود دارد و در این دعای شریف  از خداوند متعال می خواهیم كه علاقه به پدر و مادر و توفیق احترام به آنان را دوباره در دل های زنگار گرفته ما قرار بده تا با این نعمت ویژه به نعمت مهم دیگری كه در انتهای این دعای شریفه به آن اشاره شده است، دست پیدا كنیم نعمتی به نام رهایی از آتش دوزخ« وحَرّمْ علیّ فیهِ السّخَطَ والنّیرانَ: و حرام کن بر من در آن خشم و سوزندگی را»

خدایا در این روز ایمان را محبوب ما قرار بده و معصیت و گناه را در نظر ما ناخوشایند بساز

«بِعَوْنِکَ یا غیاثَ المُسْتغیثین: به یاریت ای دادرس داد خواهان»

امین ادریسی  

بخش قرآن تبیان