راهکارهای مدیریتی روحانی مسجد(2)

مقاله قبلی را اینجا بخوانید.

با نگرشی اجمالی به تاریخ سرگذشت مساجد درمی‌یابیم كه مساجد تنها برای ادای فرایض دینی نبوده بلكه علاوه بر پایگاه تجمع طبقات گوناگون اجتماع برای ادای وظایف شرعی و دینی، همواره مهم‌ترین پایگاهی به شمار می‌رفته كه مردم و به خصوص جوانان و افراد بانفوذ، از این مكان مقدس استفاده می‌كرده در آنجا جمع می‌شده‌اند تا درباره‌ی ‌مسائلی سیاسی، اقتصادی، خدماتی و غیره به بحث و مذاكره بپردازند؛ ‌از این رو پیوسته از این مكان مقدس به صورتی مردمی به منظور سیاست گذاری‌های محلی استفاده می‌شده است.

و شكی نیست كه مساجد باید دارای مدیریتی قوی و توانمند باشند، یعنی ائمه‌ی جماعات باید خود اوّلین برنامه‌ریز باشند تا بتوانند مساجد را هم به منظور تقویت بنیه‌ی دینی و مذهبی و هم به منظور بهره‌برداری مسائل سیاسی، ‌اجتماعی و ارتقای میزان آگاهی آحاد مردم مهیا سازند، بنا به تعریف علمی مدیریت:‌ «مدیریت، ‌علم و هنر هماهنگی،‌ برنامه‌ریزی سازماندهی،‌كنترل و نظارت، ابزار، ‌افراد و منابع، به منظور نیل به هدف است».

در ادامه مقاله قبل به نکات دیگری که می‌تواند در موفقیت یک مبلّغ اثر گذار باشد را شرح و توضیح خواهیم داد.

 4.نظافت در پنج شنبه‌ها

یکی از تجارب خوبی که در اطراف یزد مردم داشته‌اند و می‌توان گفت، براساس معارف دینی بوده است، نظافت مسجد توسط بانوان به صورت گروهی در روزهای پنج شنبه بوده است. این امر علاوه بر مشارکت بانوان در امر خیر، مشکل خدمت به مسجد را برای نیروهای فرهنگی به شدت کاهش داده، فردی داوطلب به راحتی می‌تواند به عنوان خادم مسجد انجام وظیفه نماید.

از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمودند:

«من کنس المسجد یوم الخمیس لیلة الجمعة فاخرج منه من التراب ما یذر فی العین غفر الله له؛ [1] کسی که روز پنج شنبه؛ شب جمعه مسجد را نظافت کند و به اندازه غباری که در چشم می‌رود از مسجد بیرون برد، خداوند او را مورد آمرزش قرار می‌دهد.»

5.انتخاب نیروی فرهنگی

اگر نیرویی متدین و دلسوز و فرهنگی در نزدیکی مسجد وجود داشت و علاقه مند به انجام وظیفه در مسجد بود، می‌توان او را در این زمینه به کار گرفت.

6. رعایت اختصار

مختصر بودن نماز علاوه بر آنكه مطلوب است ، مورد توصیه پیشوایان دینى نیز قرار گرفته و در حدیثى آمده است كه : رسول خدا صلى الله علیه و آله كامل ترین نمازها را اقامه مى كردند، در حالى كه كوتاه ترین و مختصرترین نمازها همان نماز رسول خدا صلى الله علیه و آله بود. [2]

امام صادق علیه السلام فرمودند:

كوتاه به جاى آوردن نمازهاى واجب و مخصوصا نماز جماعت و طولانى كردن نوافل و نمازهاى مستحبى ، عبادت و مورد توصیه است .[3]

7. تشویق

تشویق و تحسین با جایگاه ویژه اى كه در تعلیم و تربیت دارد، آثار بسیارى بر آن مترتب است كه انكارناپذیر است و همواره به عنوان یكى از اصول مهم تربیتى مورد توجه خاص و در تمامى ادیان، مذاهب و مكاتب مطرح بوده است .

براى آنكه جوانان و نوجوانان به نماز علاقه مند شوند و به سوى آن گرایش یابند باید از مسئله مهم تشویق غافل نباشیم و از این نردبان صعود، بهترین بهره ها را بگیریم.

8.  پذیرایی مناسب در مسجد

 ‌پذیرایی در تثبیت جمعیت شركت كننده و رفع خستگی بسیار مۆثر است، متأسفانه این مورد جز در بعضی مواقع استثنایی، در برنامه‌های مسجد مورد توجّه نیست و در بسیاری موارد به مناسبت‌‌های گوناگون،‌ جلسات سخنرانی و یا دعاهای طولانی بدون هیچ تنوعی از 2 الی 3 ساعت، به طول می انجامد، یا بعضاً چند استكان چای،‌ آن هم با كیفیت‌های آن چنانی بسنده می‌كنند، لكن ضرورت دارد مدیر مسجد با هماهنگی با هیأت امنا، در هر مراسمی متناسب با موضوع مجلس در فرصت مناسبی، از شركت كنندگان پذیرایی شود. در این صورت جمعیت احساس خستگی نمی‌كند و مجلس هم متنوع می‌شود و شركت كننده، حوصله‌ی بیشتری به منظور استفاده از برنامه‌های پیش بینی شده پیدا می‌كند.

9. دعوت از سخنران متخصص به منظور جذابیت بیشتر برنامه‌های مسجد

در مراسمی كه سخنرانی جزو برنامه‌ی اصلی مسجد است، ‌ضروری به نظر می‌رسد كه مدیر مسجد ترتیبی اتخاذ كند تا در مورد موضوعات خاص از افراد با صلاحیت نامی و متخصص در قالب سخنران دعوت شود كه جلسه بهره بیشتری داشته باشد و مستمعین این باور را داشته باشند كه مراسم منعقد شده صرفاً برای رفع تكلیف نیست، بلكه مراسمی هدف‌دار است و عمده‌ی آن ارتقای سطح علمی، ‌فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و غیره‌ی شركت كنندگان است و لذا در صورت ادامه‌ی این برنامه‌ها و استفاده از وجود چنین اشخاصی یقیناً در هر مراسم در مقایسه با مراسم قبل، نه تنها جمعیت افت نمی‌كند، بلكه در هر مرحله جمعیت بیشتر در مراسم حضور می‌یابند و از طرفی بهره دهی مجلس هم بالا می‌رود.

10. مشورت از جوانان و باتجربه های مسجد

مشورت به معنای هم اندیشی و هم فکری جهت یافتن بهترین گزینه در امور علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می باشد . این مسئله از نظر اسلام بسیار ارزشمند بوده و بر آن توصیه شده است; زیرا زمینه رشد و تعالی جوامع انسانی در همه شاخصهای فوق را فراهم می سازد . لیکن باید توجه داشت که محدوده بکارگیری این امر مهم، در غیر از حیطه تشریع است; بدین معنی که اگر در جایی دستوری از طرف شارع مقدس وضع شده باشد، از حیطه مشورت خارج است .

مشورت برای دستیابی به بهترین طریق، موفق ترین شیوه و ارزشمندترین هدف وضع گردیده است، لیکن باید توجه داشت که اگر امری از طرف شارع به عنوان مصلحت بندگان خدا تشخیص داده شد، حتما در دستیابی به صلاح و دوری از فساد، صائب تر از تشخیص فکر جمعی بندگان خداست .

از اینرو باید مردم را توجه داد که برای اداره بهتر مسجد پیشنهاداتی پذیرفته می شود که خلاف دستورات شرع مقدس نباشد .

11. دریافت پیشنهادات

پس از آماده سازی و ایجاد انگیزه در مردم، برای ارائه پیشنهادات اقدامات ذیل باید انجام شود:

الف . صندوق پیشنهادات در محلی از مسجد نصب گردد که در معرض دید مردم قرار داشته باشد .

ب . در کنار صندوق، برگه های پیشنهادات و قلم برای نوشتن پیشنهاد قرار داده شود .

12. مدیریت سیاسی، اجتماعی امام جماعت مسجد

نكته مهم‌تر در بحث مدیریت سیاسی اجتماعی امام جماعت مسجد، این است كه امام جماعت باید ارزش‌های انقلاب را پاس دارد.

مدیریت مسجد باید دارای بینش سیاسی و اجتماعی كافی و به مسائل آگاه باشد.

موضع گیری امام جماعت در قالب مدیر مسجد باید در راستای سیاست‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی باشد كه هم از تفرقه و جدایی جلوگیری شود و هم بر وحدت،‌ انسجام و یك پارچگی بین طبقات گوناگون اجتماع مردم بیفزاید و هم از گمراه شدن افراد كم سواد و نا آگاه و بیگانه با مسائل پرهیز شود.

امام جماعت مسجد در قالب مدیر مسجد باید قوی و امین باشد، در تصمیم‌گیری‌ها دقت شود و در تصمیم خود استوار باشد، از تأثیرپذیری‌های بی‌مورد شخصی به دور باشد و در امانتداری زبانزد خاص و عام باشد. در صورت وجود این شروط، حرف و عملش نافذ است و در غیر این صورت، عامه‌ی مردم او را با چشم دیگری می‌نگرند، سخنش كم اثر و عملش غیر صواب در بین مردم جلوه می‌دهد.

امام جماعت هر منطقه باید برخورد‌های خوب و حساب شده با مردم داشته باشد. در بین مردم و در واقع در دل و قلب مردم جایگاه داشته باشد، در بین طبقات گوناگون اجتماع نفوذ داشته باشد و در صورت وجود چنین اوضاعی امام جماعت مسجد رسالت مدیریتی دیگر خود را كه رفع اختلاف بین نمازگزاران، رفع اختلاف خانوادگی‌ آنان و فراتر از همه، رفع اختلاف شخصی و خانوادگی است، به خوبی انجام دهد.

امام جماعت در قالب یك محور در هر منطقه در جریان‌های گروهی باید كاملاً مستقل عمل نماید و همه‌ی طبقات و گرو‌ه‌ها را زیر چتر و پوشش خود داشته باشد. در جریانات گروهی پر واضح است كه امام جماعت محل و منطقه، نباید از دیدگاه خاصی حمایت و دیدگاه‌های دیگر را رد و با افراد قطع ارتباط كند، و یا در مقابل آنان موضع بگیرد، یقیناً آنها هم به فكر مقابله و موضع‌گیری خواهند افتاد. لذا در چنین اوضاعی به تجربه ثابت شده است كه محوریت امام جماعت رفته رفته كمرنگ می‌شود و نقش اساسی خود را به خوبی نمی‌تواند ایفا كند. مثلاً در جریان انتخابات مجلس شورای اسلامی باید نقش خود را در قالب دعوت كلی و عمومی از مردم به منظور حضور در شعب اخذ رأی و ضرورت پشتیبانی از طبقات و گروه‌های گوناگون مردمی، ایفا كند و اكیداً از جانبداری از شخص و گروهی خاص بپرهیزد.

13. تأسّی از سیره و سنت نبوی در اداره مسجد

اگر نظری به تاریخ صدر اسلام و سیره و سنت رسول گرامی اسلام (ص) در چگونگی اداره مسجد داشته باشیم، مشخص خواهد كه آن حضرت در استفاده و اداره مسجد تنها به اقامه نماز جماعت بسنده نمی‌كرد. بلكه مسجد را به عنوان پایگاه حكومت اسلامی قرار داده بودند كه تمام امور مربوط حكومت‌داری را در آنجا رتق و فتق می‌نمودند. اموری همچون مسائل دینی، سیاسی، فرهنگی، نظامی، اجتماعی و.... در مسجد برنامه‌ریزی و هدایت می‌شده است.

پی نوشت ها:

[1] وسائل الشیعه، ج 3، ص 511.

[2] وسائل الشیعة : ج 4، ص 801.

[3] وسائل الشیعة : ج 4، ص24

 منبع:

ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان

سایت اندیشه قم

سایت پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مقاله؛ علی رضائی ـ جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی

مقاله ؛ محمد حسن نبوی – مدیریت مسجد

مقاله؛ محمدعلی موظف‌رستمی - امام مسجد یا امام جماعت مسجد

تهیه و فرآوری: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان