راهکارهای مدیریتی روحانی مسجد(1)
پس از بنای پایه‌های اولیه تشكیل حكومت اسلامی در زمان رسول گرامی اسلام (ص) مسجد، اولین نهاد اجتماعى بود كه توسط آن حضرت شكل گرفت. لازمه نهاد اجتماعى (نه حكومتى) بهجهت استمرار نقش و وظایف اولیه شكلگیرى آن، اداره و مدیریت توسط فرد یا شخصیتی است كه بتواند به بهترین نحو ممكن آن را اداره نماید و در سایه آن زمینه‌های هدایت و رهنمون سازی جامعه را فراهم کند.
در هر جامعهاى براى انجام وظایف خاص و رسیدن به اهداف معین نهادهایی اجتماعی شكل می‌گیرند. این نهادها براى انجام مسئولیت خویش، داراى سیستم و كاركرد مخصوص به خود مىباشند. در جامعه اسلامى، هر مسجد یك نهاد منسجم معنوى است و داراى اهداف، كاركردها و شیوه‌های مخصوص به خود مىباشد و باید به شكل صحیح توسط فردی كه توانایی و شرایط لازم را داشته باشد اداره شود.
و لذا در فعالیت‌های عمومی مسجد، بیان نقش مسجد در ترویج معارف اصیل اسلامی،از عوامل مۆثر است و تبیین این مسئله كه مسجد چگونه مكانی است؟ قداست و عظمت این مكان چقدر و تا كجاست؟ اقوال پیامبران و ائمه‌ی اطهار ـ علیهم السّلام ـ در خصوص مسجد تا چه حد است؟ مسجد چگونه می‌تواند انسان را به سیر الی الله سوق دهد، چگونه می‌تواند انسان را از پلیدی‌ها و نامردمی‌ها و جهالت نجات بخشد و سر‌انجام فضای معنوی و ملكوتی مسجد چگونه می‌تواند روح انسان را صیقل دهد و زنگار هر آنچه در شأن مخلوق شایسته‌ی خدا نیست، بزداید، امروزه مطرح است.
از عوامل مۆثر دخیل در فعالیت‌های عمومی، بیان نقش مسجد در تبیین موضوعات اجتماعی و فرهنگی است،امروزه اگر چه به ظاهر جبهه‌ای نظامی در سرحدات كشور اسلامی ما به چشم می خورد تا نیاز به حضور نظامی داشته باشد، لكن دشمنان قسم خورده‌ی انقلاب اسلامی كه از وجود تفكر سیاسی اجتماعی و معنوی انقلاب اسلامی بسیار وحشت دارند، ناكام از توطئه‌ی نظامی، جبهه‌ی دیگری را بر ضد نظام و انقلاب اسلامی گشوده‌اند، كه آن جبهه، فرهنگی است. آنان می‌خواهند با فراهم آوردن وسایل لهو و لعب و سرگرمی‌های آنچنانی، لباس‌های نامناسب و غیره، جوانان، را از راه اصلی و از مسیری كه در پیش گرفته‌اند، منحرف سازند و با سست كردن ایمان و اعتقاد آنان، بین ایشان و انقلاب جدایی بیندازند و فاصله ایجاد كنند كه مۆثرترین و كارسازترین راه مقابله با این توطئه، مسلح كردن جوانان ما به مسائل اعتقادی و آگاه كردن آنان نسبت به مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است كه اجرای این كار در محیط مسجد گیراتر از هر محیط دیگر و تأثیرگذاری آن بیشتر است و از طرفی بین جوانان و نوجوانان و طبقات گوناگون مردم رغبت بیشتری برای حضور در مساجد كه فكر می‌كنند مركز اطلاعات‌گیری است، پیدا می‌شود و لذا حضور افراد بیشتر می‌شود.
عوامل دیگری در فعالیت‌های عمومی كه مدیر مسجد می‌تواند به آن جذابیت ببخشد، بیان، تفسیر، و تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادی، بهداشتی و به طور كلّی مسائل روز است.
نكته‌ی مهم در فعالیت‌های عمومی اینكه، اجرای برنامه‌هایی كه ذكر شد به گونه‌ای پیش بینی و طراحی می‌شوند كه مخلّ آسایش و آرامش و اوقات فراغت همسایگان مسجد نشوند.
و از آنجا که مسجد یکی از اماکن عمومی مسلمانان است و جهت پرستش خداوند ایجاد می شود، و هر مسلمانی علاقه مند به افزایش حضور مردم در این مکان مقدس می باشد، لازم است به گونه ای اداره شود که بیشترین میل و رغبت را در مۆمنین برای حضور مداوم فراهم سازد . برای دستیابی به این هدف ارزشمند و الهی، بایستی از جهت ساختمان، تجهیزات، تاسیسات و ... به گونه ای عمل شود که بر جاذبه های مشروع مسجد افزوده و در چگونگی اداره مسجد نیز میل عمومی مۆمنین لحاظ گردد . و به همین جهت نقش روحانی مسجد و جوانان و طلاب فعال در یک مسجد انکار ناپذیر است و بطور خلاصه به برخی از نکات مدیریت مسجد توسط روحانی مسجد اشاراتی خواهیم نمود.
و در ادامه به ارکانی که در مسجد می‌تواند با مدیریت یک روحانی فعال و کار آمد نقش تبلیغ و بیان مسایل دینی را برای مخاطبین مخصوصا جوانان سهل و کارساز کند را بیان می کنیم.
مدیریت مسجد
با توجه به اهمیت مسجد و محوریت آن در رشد فرهنگ دینی مردم و تاثیر آن بر جهت گیریهای سیاسی جامعه و بالاخره بافت و ساختار حکومت، لازم است این پایگاه مهم از مدیریت دقیق و کارشناسانه‌ای برخوردار باشد و این در صورتی تحقق خواهد یافت که در مورد انتخاب کارگزاران مساجد، با حساسیت عمل شود. این کارگزاران، امام جماعت مسجد، هیئت امناء، مسئولین بخشهای مختلف مربوط به مسجد و خادم می‌باشند؟
مبلغان و ائمه جماعات باید از مساجد به عنوان بهترین فرصتهای تبلیغی بهره برده و با تقویت و تصحیح مدیریت مسجد، زمینه نشر معارف دینی و افزایش تاثیر گذاری پیامهای اسلامی در مخاطبان را فراهم سازند و این امر بدون فعال سازی نیروهای مناسب در اداره مسجد امکان پذیر نیست.
1. هیئت امناء
ائمه جماعات می‌توانند بکوشند تا نیروهایی حتی الامکان با مشخصه‌های ذیل در هیئت امناء مسجد قرار گیرند:
الف) مسجدی بودن
از ویژگیهایی که حتما باید اعضای هیئت امناء از آن برخوردار باشند، مسجدی بودن خود آنان است. اگر کسانی عضو هیئت امناء باشند که در نماز جماعت و مراسم مسجد شرکت نمی‌کنند و حساسیتی نسبت به مسائل مسجد ندارند، نمی‌توانند تصمیم گیرنده گان مناسبی برای اداره مسجد باشند.
ب) تقوی و پارسایی
افرادی که در هیئت امناء قرار می‌گیرند باید در بین مردم به تقوی و پارسایی شناخته شده باشند؛ زیرا بسیاری از مردم به دلیل کارگزاران غیرصالح از مسجد گریزان می‌شوند. در آیه سوره توبه از ویژگیهای آبادگران مسجد، بپا داشتن نماز و پرداخت زکات بر شمرده بود که نشان دهنده جایگاه و اهمیت عمل به دستورات دینی برای این گروه می‌باشد.
ج) اهلیت فکری - فرهنگی
اعضاء هیئت امناء باید از افراد فکری - فرهنگی باشند که اهمیت کار فرهنگی در قشرهای مختلف اجتماعی را درک کرده و ارزش آن را به خوبی بدانند. در صورتی که همه اعضاء هیئت امناء از این ویژگی برخوردار نیستند، حداقل لازم است چند نفر از آنان نیروی فرهنگی باشند.
د) سوابق دینی - انقلابی
بهتر است نیروهای اهل جنگ و مبارزه که دارای سوابق روشن و درخشان مقاومت در طول تاریخ انقلاب هستند، در هیئت امناء و تصمیم گیریهای مسجد حضور داشته باشند؛ نه افرادی که صرفا به بعد عبادی دین توجه داشته و نسبت به آموزه‌های اجتماعی دین بی‌اعتنا می‌باشند و یا افرادی که اسلام آمریکایی در وجود آنان نفوذ کرده، به جای ترس از خدا، از قدرتهای استکباری بیمناک‌اند. همان گونه که مطرح شد، قرآن در بیان ویژگیهای آبادگران مسجد می‌فرماید «و لم یخش الا الله » ؛ «از غیر خدا نهراسند.»
این ویژگی بیش از هر گروه دیگر در رزمندگان و نیروهای مخلص جنگ و دفاع مقدس یافت می‌شود.
ه) خیرین
در هیئت امناء مناسب است افراد مورد اعتماد و دارای مقبولیت که در امور خیر پیشگام بوده و از نظر مالی در راه خدا انفاق گر هستند حضور داشته باشند؛ زیرا از جهت مالی و پشتیبانی مخارج مسجد و گردآوری کمکهای مردم می‌توانند مۆثر باشند.
2. مسئولین بخشهای مسجد
از آنجا که امروزه بخشهایی در ارتباط با مساجد فعالیت می‌کنند؛ مانند: قرض الحسنه، کمک به نیازمندان، نوارخانه، کتابخانه، بسیج، کانونهای فرهنگی و...، لازم است کسانی تصدی این امور را بعهده گیرند که از ویژگیهای ذیل برخوردار باشند:
الف) هیچ گونه چشم داشت مادی نداشته باشند؛
ب) نسبت به مسئولیتی که می‌پذیرند علاقه کافی داشته باشند؛
ج) در مقابل مصوبات هیئت امناء سرکشی نکنند؛
د) از اخلاق نیکو با مردم و مراجعین برخوردار باشند؛
ه) اهل مسجد و به صلاحیت اخلاقی دینی معروف باشند.
3. خادم
از عناصر بسیار تاثیرگذار بر رونق مساجد، خادمین هستند. با کمال تاسف در موارد بسیاری خادمین افرادی بد اخلاق، سربار، پیرمردهای بی‌حوصله، و...، و گاهی معتاد می‌باشند که چهره مسجد را نامطبوع جلوه می‌دهند.
برای تغییر و اصلاح این وضعیت می‌توان از روشهای ذیل استفاده کرد:
1. تبیین ارزش خدمت در مسجد
تشریح جایگاه خادم مسجد برای مردم، نیروهای فرهنگی را به این امر خطیر، حساس و ارزشمند ترغیب کرده و می‌تواند این مشکل را کاهش دهد. اگر برای مردم بیان شود که حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام وظیفه نظافت مسجد الحرام را عهده دار گشتند، جایگاه خدمت به مسجد احیاء می‌گردد.
قرآن مجید می‌فرماید: «و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی لطائفین والعاکفین والرکع السجود»؛[1] «و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که: خانه مرا برای طواف کننده گان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجود کنندگان پاکیزه کنید.»
اینجا دو پیامبر بزرگ الهی مسئولیت نظافت خانه خدا را عهده دار می‌شوند که نشان دهنده عظمت مسجدالحرام و ارزش دمت به خانه خداست.
2. خادم افتخاری
در برخی از اماکن، نیروهای علاقه مند و فرهنگی وجود دارند که می‌توان با تقسیم کار، به نوبت هر هفته وظیفه خدمت به مسجد را به عهده یک نفر از آنان گذارد و در صورت استقبال، اگر 27 نفر داوطلب یافت شود، در هر 6 ماه یک هفته خدمت به مسجد به عهده یک نفر قرار می‌گیرد و اگر 13 نفر داوطلب باشد، برای هر سه ماه یک هفته نوبت هر کدام می‌شود. بدین وسیله می‌توان نیروهای فرهنگی - ارزشی را در کار مقدس خدمت به مسجد فعال ساخت.
پی نوشت ها:
[1] بقره/125.
منبع:
ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان
سایت اندیشه قم
سایت پایگاه اطلاع رسانی حوزه
مقاله؛ علی رضائی ـ جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی
مقاله ؛ محمد حسن نبوی – مدیریت مسجد
مقاله؛ محمدعلی موظف‌رستمی - امام مسجد یا امام جماعت مسجد
تهیه و فرآوری: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان
