ستون ترایانوس

تضاد بین هدف های گزارشی یا نمادین هنر امپراتوری و علاقه به نمایش واقع گرایانه ی فضا به طور کامل در ستون ترایانوس (یا تراژان) نمایان شد. این ستون در فاصله سال های 106 و 113 میلادی برای بزرگداشت پیروزی های امپراتور ترایانوس بر "داکیان" ¹ ساخته شد.

در واقع ستون های آزاد ایستاده به عنوان آثار یادبودی از دوره ی هلنیستی به بعد مورد استفاده قرار گرفته اند. احتمال می رود که تک ستون های هرمی ² مصر ، سرچشمه ی پیدایش آن ها بوده باشند.

ستون ترایانوس نه فقط به واسطه ی ارتفاع زیادش که برابر با 37متر و نیم است ، بلکه به واسطه ی نوار مارپیچی و نقش برجسته ی پیوسته اش که تاریخ جنگ با داکیان را با وسعتی حماسی باز می گوید از ستون های دیگر متمایز می شود.

بر بالای ستون ، پیکره ای از امپراتور نصب شده بود که در سده های میانه نابود شد و از ته ستون آن به عنوان اتاقکی برای دفن خاکستر جسد او استفاده شد.

طراحی ستون را غالبا به " آپولودوروس دمشقی" نسبت می دهند که در جنگ های ترایانوس به عنوان معمار نظامی خدمت می کرد.

اگر بشود نوار نقش برجسته ی دور تا دور ستون را باز کرد، طولش به حدود 197 متر می رسد که دوسوم طول مجموع اَفریزهای تزئینی آرامگاه "هالیکارناسوس" می شود. اما از لحاظ تعداد پیکره ها و تراکم روایت ، نقش برجسته ی مذکور تا این تاریخ بلندپروازانه ترین ترکیب بندی افریز تزئینی به شمار می رود.

از طرفی، دلسردکننده ترین افریز از لحاظ دشواری تماشای کل نوار پیوسته به شمار می آید، زیرا تماشاگران برای پیگیری روایت "مجبورند دایره وار و همانند اسب های سیرک" به دور ستون بدوند! ³

گذشته از آن ، جزئیات بالاتر از دور چهارم  یا پنجم ندرتا ممکن است بدون استفاده از دوربین به خوبی دیده شوند. هنوز معلوم نیست که این گزارش معضل تصویری قرار بوده است به نفع چه کسی تمام شود .

در روزگار رومیان ، این ستون در مرکز حیاطی کوچک واقع شده بود و در دو سویش کتابخانه هایی دست کم دو طبقه در داخل فوروم 4 ترایانوس قرار داشته اند، اما این جانمایی اجزای ساختمانی نیز به پرسش ما پاسخ نمی گوید.

به هر حال افریز مارپیچی در سطح ستون ترایانوس ، چارچوبی جدید و دشوار برای گزارش های تاریخی بود و پاره ای شرایط دشوار را بر پیکره ساز و نقش پرداز تحمیل می کرد. چون امکان نصب کتیبه های توضیحی وجود نداشت.

گزارش مصور می بایست به قدر کافی گویا و واضح می بود، بدین معنا که وضعیت مکانی هر حادثه ی تاریخی می بایست با دقت کافی شناسایی و تعیین می شد. پیوستگی تجسمی درونی تک تک صحنه ها حفظ می شد؛ و عمق واقعی کنده کاری ها در مقایسه با برجسته کاری هایی چون نقوش طاق نصرت تیتوس می بایست به مراتب کمتر می بود؛ زیرا در غیر این صورت سایه های ایجاد شده توسط بخش های برجسته ی روایت موجب ناخوانا شدن صحنه ها از پایین می شدند.

هنرمند سازنده ی این اثر، با موفقیتی در خور ستایش اما به بهای فدا ساختن همه چیز جز حداقل تجسم ژرفای فضایی، مشکلات فوق را برطرف کرده است.

منظره ی طبیعی و اجزای معماری به صورت خلاصه ای از اجزا و وسایل صحنه پردازی درآمده و زمینه ای که پیکره ها بر روی آن قرار گرفته اند به حالت مورب یا سراشیب نشان داده شده است.

از این تدابیر قبلا در نقش های برجسته ی گزارشی در سرزمین آشور استفاده شده بود. در این جا یک بار دیگر ، آن هم بر زمینه ای از سنت " کوتاه نمایی" و فضای " پرسپکتیو" ، ظاهر می شوند.

شاید ما خیلی شتابان درباره ی هنرمند رومی به قضاوت پرداخته باشیم. علی رغم شهادت منابع ادبی مبنی بر این که نقاشان کلاسیک یونان به پیشرفت هایی بزرگ در نشان دادن فضای ژرفنمایانه دست یافتند، هیچ مدرک مستقیمی دال بر اینکه آن ها این پیشرفت را در مقیاسی که در این جا می بینیم به دست آوردند موجود نیست.

غلبه ی رومیان بر منظره و فضای معماری،در صورتی که از این دیدگاه نگریسته شود، علی رغم تمام نواقص اش دستاوردی چشمگیر است.

این روش تجسم تصویری بعدها تا دویست سال دیگر بر عرصه ی هنر غالب بود و تا سپیده دمان پیدایش هنرهای سده های میانه به عمر خود ادامه داد.

نوار منقش برجسته ی روی ستون ترایانوس پیش درآمدی است بر پایان یک دوره و آغاز دوره ای دیگر.

پی نوشت‌ها:

1- ساکنان باستانی رومانی

2- اُبلیسک

3- گفته ی یک محقق به نقل از کتاب تاریخ هنر جهان، ص 255

پ

منابع:

تاریخ هنر جانسن

هنر در گذر زمان هلن گاردنر

تاریخ تحلیلی هنر جهان ادوارد میلر آپجان