کهن‌ترین هنر آفریقا

از ویژگی های قاره افریقا وجود پهنه های بسیار متفاوت ارضی و بوم شناختی در آن است. مناطق شمالی و جنوبی آن را بیابان های خشک پوشانده اند ، کوه های بلند در شرق آن سر به فلک کشیده اند و دره های سبز و پرآب در سراسر این قاره جلب توجه می کنند.

قاره افریقا سرزمین مناسبی برای رشد فرهنگهای کهن باستانی بود. البته زمانی که از هنر بومی افریقا صحبت می کنیم منظورمان هنر اقوام و قبایلی از افریقا است که بیشتر در نزدیکی خط استوا و جنوب این قاره ساکن بوده اند.

در واقع هنر افریقایی شامل هنر مصر باستان نمی شود. هنر مصر به دلیل غنای خود در تمامی کتب تاریخ هنر از هنر افریقا جدا شده و به صورت منفرد بررسی و تحلیل می شود.

در مقاله گذشته اشاره کردیم که هر یک از قبایل بومی ساکن در افریقا با توجه به اعتقادات و نگرش های عقیدتی و مذهبی خود به تولید انواع صورت نگاشت و صخره نگاشت پرداخته اند و گفتیم که در این میان قبایل کشتگر که در جوامع یکجانشین زندگی می کنند همواره سرچشمه ی اصلی سازندگان تندیس های چوبی و سفالی و کارهای فلزی بوده اند .

در میان این صورت نگاشت ها و صخره نگاشت ها، برخی جانوران نقاشی شده ی به دست آمده از غار آپولون11 در نامیبیا، احتمالا قدمتی در حدود بیست و پنج هزار سال دارند. یعنی کهن ترین آثار هنری پس از کهن ترین هنر دیرینه سنگی اروپا به شمار می روند.

از آن جا که ظاهرا نوع بشر در قاره ی افریقا به ظهور رسیده است، کهن ترین هنر جهان نیز ممکن است در آینده در همان قاره یافت شود. بزرگ ترین مجموعه های متمرکز هنر صخرهای ، امروزه در مناطق خشک بیابانی( صحرای شمال، شاخ افریقا در شرق، و صحرای کالاهاری در جنوب افریقا ) و در غارها و برون زدگی صخره ها در نامیبیا و افریقای جنوبی واقع شده اند.

چون احتمال می رود که هنرمندان کنده کار صخره ها غالبا از میان گله داران یا شکارگران و گردآوری کنندگان خوراک برخاسته بوده باشند نه از میان کشتگران، این مناطق دقیقا همان مناطقی نیستند که بیشتر تندیس های افریقایی در آن ها یافت شده اند یا می شوند.

اجراهای دقیق طبیعت گرایانه بر سطوح سنگ، جانوران و انسان ها را در حالت ها و فعالیت های گوناگون بسیار ، به تنهایی یا در میان گروه ، بی حرکت یا در حال حرکت نشان می دهند.

تاریخ ساخت اغلب این آثار به حدود چهار هار یا پنج هزار سال پیش یا اندکی پیش تر باز می گردد، و خود آن ها نیز مدرکی غنی در مورد محیط زیست و فعالیت های انسان ها و جانوران هستند.

گرچه تاریخ گذاری دقیق و درک کامل معنی بخش بزرگی از آثار هنر صخره ای با مشکلات فراوان همراه است، مدارک مدون قابل توجهی وجود دارد که فعالیت های گوناگون و تجسم یافته ی انسان ها و جانوران در آن ها در کنار الگوهای ظاهرا نمادین و اتنزاعی تر توصیف ، تحلیل و تفسیر می شود.

معانی کلی این آثار با معانی آثار هنری پسین (غالبا تنذیس) در مناطق کشاورزی و اشارات گوناگون به اندیشه ها و آئین های مرتبط با منشا بقا و تداوم جوامع انسانی، سازگار هستند.

منابع:

تاریخ هنر جانسن

هنر در گذر زمان هلن گاردنر

تاریخ تحلیلی هنر جهان ادوارد میلر آپجان