تبیان، دستیار زندگی
در گفتن كلمه «نمی دانم » شهامت داشته باشید. شیخ مرتضی انصاری رحمه الله، از عالمان برجسته شیعه و با آن همه عظمت علمی، هنگامی كه مطلبی را از ایشان می پرسیدند و پاسخ آن را نمی دانست، با لهجه محلی سه بار می فرمود: «ندونم، ندونم، ندونم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

110نكته برای تدریس بهتر(2)

110 نكته برای تدریس بهتر(2)
در گفتن كلمه «نمی دانم » شهامت داشته باشید. شیخ مرتضی انصاری رحمه الله، از عالمان برجسته شیعه و با آن همه عظمت علمی، هنگامی كه مطلبی را از ایشان می پرسیدند و پاسخ آن را نمی دانست، با لهجه محلی سه بار می فرمود: «ندونم، ندونم، ندونم»

مقاله قبل را اینجــــــــــــا بخوانید.

د) شرایط روحی و عاطفی تدریس

هنگامی كه نشاط روحی و عاطفی دارید تدریس كنید و این كار را با خوشرویی، نرمخویی، و خونسردی انجام دهید. تا آنجا كه ممكن است از تدریس به هنگام كسالت، عصبانیت، خواب آلودگی، اضطراب، نگرانی، ناراحتی و غمگینی بپرهیزید.

42 - خودتان در تدریس، شور و احساس داشته باشید تا بتوانید شور و احساس شاگردان را نیز برانگیزانید.

43 - تدریس نیازمند «تفریح » است و «تفریح » است و «تفریح » ! آن را فراموش نكنید.

44 - رابطه ای صمیمی و عاطفی با شاگردان برقرار كنید، و آنان را در حل مشكلات خانوادگی و گرفتاری های شخصی شان یاری دهید؛ عدم رسیدگی به این گونه مسائل، ممكن است باعث افت تحصیلی آنان شود.

2- ویژگی های مدرس

الف) ویژگی های علمی و آموزشی مدرس

45 - پیش از آغاز تدریس و از طریق مسۆولان مربوط، شناخت اجمالی از موقعیت محل و وضع شاگردان و سطح معلومات آنان به دست آورید.

46 - به شاگردان خود اجازه سخن گفتن و سۆال كردن را بدهید و سخنان آنان را بدون دلیل قطع نكنید. به راستی مگر تنها ما معلمان حق سخن گفتن و سۆال كردن داریم؟

47 - اگر بیرون از كلاس حادثه ای رخ داد، در صورت امكان آن را با مطالب درسی خود ارتباط دهید و یا به صورت كوتاه در باره آن سخنی بگویید تا آن حادثه، فكر و ذهن فراگیران را به خود مشغول نكند.

48 - برای تشویق شاگردان هدایا و جوایزی را - اگرچه اندك و مانند یك دفتر و خودكار باشد - درنظر بگیرید و در مناسبت های ویژه و مختلف به آنان بدهید.

49 - پزشك روانشناسی می گفت: «جاذبه پیش از ساختن است. » پس به این نكته مهم توجه كنید و تا ارتباط صحیح و با جاذبه ای بین خود و مخاطبانتان به وجود نیاورده اید، به تعلیم و تربیت و ساختن آنان كمتر رو بیاورید و یا حتی به این كار اقدام نكنید.

50 - هنگام تدریس از گروه گرایی و جناح بازی بپرهیزید و تدریس را فدای آن نكنید، بلكه حق مدار و حق گرا و مستقل و آزاداندیش باشید.

51 - یكی از ویژگی های هر استاد، تسلط علمی او بر موضوع و محتوای درس است. حتما برای تدریس خود، پیش مطالعه داشته باشید؛ زیرا چنانكه گفته اند: «بی مایه فطیر است » همچنین سعی كنید كه مشكلات روزمره زندگی مانند مشكلات اقتصادی، دلیلی برای مطالعه نكردن و مانعی برای علم اندوزی تان نگردد.

52 - با توجه به شرایط، از دادن سۆالات و تمرین های مناسب به دانش آموختگان غفلت نورزید تا بتوانید كیفیت آموزش و تدریس خود را ارزیابی كنید و ارتباط مستمر میان شاگردان با مطالب درسی شان برقرار بماند.

53 - در صورت امكان و پیش از آغاز هر درس، در مورد مطالب دروس قبلی، از دانش آموزان و دانشجویان خود - اگر چه از یك نفر باشد - سۆالاتی بكنید؛ زیرا این كار به رشد كیفی آموزش كمك می كند علاوه بر این، به تجربه ثابت شده است كه فراگیران معمولا درس استادان پرسشگر را مطالعه می كنند، ولی به مطالعه درس استادان دیگر كمتر توجه نشان می دهند.

54 - در زمان های مناسب از برگزاری آزمون های غیر موظف غفلت نورزید و پاسخ صحیح سۆالات آزمون و نتیجه آن را در اسرع وقت به شاگردان بگویید.

55 - كتاب های كمك درسی و منابعی را كه با موضوع و محتوای درسی شاگردان مرتبط است، به آنان معرفی كنید.

56 - برای تدریس خود طرح و برنامه ریزی درسی داشته باشید؛ این امر تاثیر بسزایی در كیفیت و كمیت آموزش و تدریس شما خواهد داشت.

ب) ویژگی های ادبی و هنری مدرس

57 - قلم و بیان خود را با كسب آگاهی از دستور زبان و آیین نگارش و با مطالعه نثرهای فاخر و نظم های زیبا، صحیح و زیبا كنید؛ زیرا قلم و بیان صحیح و زیبای شما در تدریستان تاثیر مثبت خواهد گذاشت؛ مثلا به جای واژه «كور» از واژه «نابینا» و یا «روشندل » استفاده كنید، و یا املای كلمات «دوّم » و «سوّم » و «ذغال » را به صورت صحیح آن یعنی «دوم » و «سوم » و «زغال » بنویسید.

58 - از خطی زیبا و یا خوانا برخوردار باشید؛ زیرا گاه دانش آموختگان از چگونگی خط معلم، به شخصیت وی پی می برند. و البته چگونگی خط، در تدریس انسان نیز بی تاثیر نیست. یكی از مدرسان خوش خط می گفت: «گاهی كه از شاگردان خود در مورد كلاس و تدریسم نظرخواهی می كنم، یكی از نكاتی را كه به آن اشاره می كنند این است كه خط زیبای شما در تفهیم مطالب به ما مۆثر بود »

59 - واژه های غیر ایرانی بویژه واژه های انگلیسی را در صورت دانستن تلفظ و معنای صحیح آن ها به كار ببرید. در غیر این صورت، از به كارگیری آن ها خودداری كنید؛ زیرا تاثیر منفی آن بیش از تاثیر مثبت آن است و باید عطایش را به لقایش بخشید.

ج) ویژگی های جسمی و ظاهری مدرس

60 - فراموش نكنید كه تدریس نیازمند تقویت جسمانی است؛ مثلا بین هر دو جلسه تدریس چیزی بخورید و یا بنوشید، اگر چه اندك باشد.

61 - به آراستگی ظاهر خود، از قبیل شانه كردن موها، تمیز بودن و پاره نبودن لباس ها، بدبو نبودن جوراب ها، واكس زدن كفش ها، بدبو نبودن دهان، مسواك زدن دندان ها، خوشبویی، پاكیزه بودن بدن، و جز آن توجه داشته باشید.

62 - پیش از رفتن به كلاس، خود را در آینه ببینید. حتی بهتر است یك آینه كوچك با خود همراه داشته باشید.

63 - اگر جراحت یا بیماری ظاهری و مانند آن دارید، پیش از آغاز تدریس در باره اش توضیح مختصری بدهید تا ذهن شاگردان در طول تدریس، به آن مشغول نشود.

64 - گاهی هنگام تدریس كمی راه بروید و تحرك و جابجایی داشته باشید و از نشستن در یك جا و به صورت یكنواخت پرهیز كنید.

د) ویژگی های اخلاقی و تربیتی مدرس

65 - اخلاص و تقوا و تواضع داشته باشید؛ از مرید بازی و مریدخواهی چشم بپوشید و كمتر بگویید: «فلانی از مریدان یا شاگردان من بوده است »

66 - برای خودتان نیز خودسازی داشته باشید تا بتوانید شاگردانتان را بسازید:

ذات نایافته از هستی بخش كی تواند كه شود هستی بخش

خشك ابری كه بود ز آب تهی ناید از وی صفت آب دهی

67 - در گفتن كلمه «نمی دانم » شهامت داشته باشید. شیخ مرتضی انصاری رحمه الله، از عالمان برجسته شیعه و با آن همه عظمت علمی، هنگامی كه مطلبی را از ایشان می پرسیدند و پاسخ آن را نمی دانست، با لهجه محلی سه بار می فرمود: «ندونم، ندونم، ندونم ».

68 - به وعده ها و قول هایی كه در كلاس می دهید بویژه در مورد دادن هدیه و جایزه، عمل كنید. استادی می گفت: «به بچه ای در برابر جواب صحیحی كه به سۆالم داده بود قول دادم جایزه ای به او بدهم، ولی آن را فراموش كردم. پس از یك سال، آن بچه را در كنار پدرش دیدم. همین كه چشمش به من افتاد، به پدرش رو كرد و گفت: این آقا به من جایزه نداد!»

69 - نسبت به شاگردان خود محبت داشته باشید؛ این امر باعث می شود كه شاگرد نیز به استاد خود محبت داشته باشد، و همین محبت دوسویه در تفهیم و تفهم نیز تاثیر خواهد گذاشت. از استادی پرسیدند: «چرا فلان شاگرد، درس شما را نمی فهمد؟ پاسخ داد: زیرا به من محبت ندارد. »

70 - به هیچ وجه به شاگردانتان توهین نكنید؛ آنان را مۆدبانه صدا بزنید، مثلا شاگردان را - اگر پسر هستند - با پیشوند «آقا» همچون آقای علوی، و - اگر دختر هستند - با پیشوند «خانم » همچون خانم فاطمی صدا كنید.

71 - هرگز بیجا نخندید، خنده بلند و با دهان باز نداشته باشید، و شاگردان را بیش از اندازه نخندانید تا هیبت و شخصیت شما نزد آنان كمرنگ یا بی رنگ نشود. شاگردی گفته بود: «ما هنگام خندیدن استادمان نگاه می كنیم كه چقدر دهان خود را باز می كند، ما نیز هنگام خندیدن به همان اندازه دهان خود را باز می كنیم »

72 - از داشتن «تیك » یا همان عادات نامطلوب، مانند بازی كردن با تسبیح، موی سر و صورت، ناخن، دكمه لباس، یقه، عینك، خودكار، گوش، بینی و جز آن بپرهیزید.

73 - در كلاس درس از گفتن كلمات و جملات ركیك و شوخی های خارج از ادب و نزاكت جدا پرهیز كنید، حتی اگر به بهانه هایی نظیر «بین الاحباب تسقط الآداب؛ میان دوستان، رعایت آداب فردی و اجتماعی ساقط می شود. » این كار را نزد دوستانتان و خودی ها انجام می دهید، دلیل بر آن نمی شود كه این كار را نزد غریبه ها و شاگردان خود نیز انجام دهید.

74 - اگر مطلبی را به صورت اشتباه برای دانش آموزان بیان كردید، آن اشتباه را در همان جلسه و یا در جلسات بعد برطرف نمایید.

75 - به شاگردان خود بویژه هنگام ورود به كلاس، سلام كنید و سلام آنان را نیز با گرمی بیشتر و به صورتی بهتر جواب دهید. هرگز نپندارید كه این كار از شخصیت معلم می كاهد. تجربه ثابت كرده است كه این رفتار او بر محبوبیت می افزاید.

76 - از گفتار خشن، تند، گوشخراش، نامفهوم، یكنواخت، كسل كننده و تكیه كلام هایی مانند «درواقع » ، «به اصطلاح » ، «به قول معروف » ، «این ها»، «عرض كنم به حضور شما»، و جز آن خودداری كنید.

77 - هنگام تدریس و در حضور شاگردان، دست در بینی و گوش خود نكنید.

78 - شاگردان غالبا رفتار و كردار معلم را زیر ذره بین قرار می دهند و از او الگو می گیرند و تقلید می كنند. پس كاملا مواظب رفتار و كردار خود باشید؛ زیرا یكی از معلمان ورزش بر اثر آسیب دیدگی زانوی چپ خود، زانوبندی به پایش می بندد. پس از چند جلسه تدریس، متوجه می شود كه تعدادی از شاگردان بدون هیچ گونه آسیب دیدگی، به زانوی چپ خود زانوبند بسته و از او تقلید كرده اند!!

79 - به سخنان شاگردان خود گوش فرا دهید و حتی به انتقادهای آنان توجه كنید. یكی از شاگردان علامه طباطبائی رحمه الله می گوید: «استاد بزرگوار ما بسیار مۆدب بود. به سخنان دیگران خوب گوش می داد. سخن كسی را قطع نمی كرد، و اگر سخن حقی را می شنید تصدیق می كرد. »

80 - تنبیه تمام افراد یك گروه بر اثر رفتار بد یك فرد یا یك گروه كوچك، كار عاقلانه و خداپسندانه ای نیست؛ مواظب باشید تر و خشك را با یكدیگر نسوزانید.

81 - تا آنجا كه ممكن است از سرزنش و تهدید شاگردان بپرهیزید و این كار را بویژه نزد دیگران انجام ندهید.

82 - بكوشید كه شاگردان متخلف را به عذرخواهی از خودتان مجبور نكنید، و درصورت عذرخواهی، عذرشان را پذیرا باشید.

83 - اخلاص علمی ایجاب می كند كه به جهت كم بودن تعداد فراگیران، كلاس درس خود را تعطیل نكنید.

84 - از به كاربردن كلمه «من » تا آنجا كه می توانید اجتناب كنید. یكی از شاگردان علامه طباطبائی رحمه الله می گوید: «مدت سی سال در خدمت علامه بودم و یك بار كلمه «من » را از ایشان نشنیدم. »

قسمت سوم را اینجا بخوانید.


منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 17

تهیه و تنظیم: سید صدرالدین مرتجی-گروه حوزه علمیه تبیان