از این تریبون‌ ها استفاده کنید!

دیگر همه ما می دانیم که سلطه ارتباطات و ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی در دنیای امروز، امری واضح و روشن است. تجربه و تئوریهای مختلفی که از سوی کارشناسان رسانه و ارتباطات ارائه شده اند، همگی حکایت از همین موضوع دارند که قدرت ارتباطات در جهان امروز بیش از هر زمان دیگر شده است و همین امر موجب می شود تا از این عرصه برای قدرت نمایی و دستیابی به اهداف مختلف، بهره گیری شود. در چنین شرایطی هر فرد یا نهادی در انتظار پدید آمدن یک موقعیت است. موقعیتی برای بیان نکاتی که که شاید نتوان در جایی دیگر به اظهار آن پرداخت. مثل موقعیتی که یک کارگردان سینما یا یک ورزشکار که در عرصه بین المللی حضور پیدا کرده، از آن برخوردار است. اما مسلما اقدامی که یک کارگردان می تواند انجام دهد، وسعت اثربخشی و تاثیر گذاری بیشتری دارد. مثل موقعیتی که اصغر فرهادی بعد از کسب جایزه اسکار از آن برخوردار شد.

همین اتفاق موجب شد تا همه از اصغرفرهادی حرف بزنند. کارگردانی که پس ازعبور از مرزهای نیویورک و هالیوود، به برلین و کن رسید و حالا با تازه ترین فیلم خود با عنوان"گذشته" ،به عرصه سینماهای کشور بازگشته است. به این ترتیب این کارگردان در شرایطی قرار می گیرد که نوشتن برای او به کاری مهم تبدیل می شود؛ چرا که نوشته هایش در کنار انبوه نوشته های نویسندگان و منتقدان بزرگ سینمای جهان آرشیو می شود و نامش در کنار نام آن ها می ایستد.

اصغر فرهادی با ساخت فیلم "جدایی نادر از سیمین" به ستاره ای جهانی تبدیل شد. فیلمی با موضوع اجتماعی که موجب افتخار بسیاری از ایرانیان در داخل و خارج از کشور شد. اما این فیلم شاید برای ما فیلمی ساده با بیان موضوعی اجتماعی باشد، اما برای خارجی هایی که این فیلم را می بینند، شاید معنایی فراتر داشته باشد.

فرهادی بیش از آن که برای امریکایی ها و فرانسویان و سایر ملل...یک خارجی باشد، یک ایرانی هنرمند است. یک ایرانی هنرمند و سینماگر که فیلم هایی با مضامین اجتماعی و خانوادگی می سازد. درست همان چیزی که شاید پس از انرژی هسته ای، مهمترین مسئله برای آن امریکایی ها و فرانسویان و دیگر خارجیان باشد؛ مسئله ای به نام خانواده ایرانی!

فرهادی در فیلم "گذشته"  زندگی نامه نوشته است. او ادعا می کند شخصیتش را در موقعیتی قرار داده و قدم به قدم با او پیش می رود. فیلمنامه های فرهادی برخلاف ادعای او تشکیل شده اند، از داستانی خطی که در طول داستان و در هر قدم(بخوانید هر ده دقیقه)، رازی جدید برملا شده و تمام برداشت های مخاطب را با خود همسو می کند و در قدم بعدی راز بعدی و در قدم های بعدتر، رازهای بعد تر برملا می شوند تا این که بلاخره یک جایی فرهادی خسته شده و تصمیم بگیرد، فیلمنامه اش را تمام، یا باز به به امان خدا رها کند. (1)

اینکه بتوان در سطح جهانی به شهرت دست یافت، واقعه ای مهم و ارزشمند است اما اینکه این شهرت به چه صورتی به دست بیاید، قطعا مهمتر است. گاهی می توان با خلق آثاری شایسته و تاثیرگذار با مضامین پربار و غنی به شهرت رسید و گه گاه هم می توان با طرح موضوعاتی حاشیه ای و بی ارزش، صاحب شهرت شد.

فرهادی درفیلم "چهارشنبه سوری"(1384) هم دست بر روی موضوعی نامتعارف در سینمای ایران گذاشت و این موضوع نشان می دهد که اصولا به ساخت چنین فیلم هایی علاقه مند است. " اما فیلم "گذشته" شاید فیلم بدی نباشد ولی فیلم خوبی هم نیست. فارغ از این که می توان آنرا کپی ناقص و ضعیفی از فیلم قبلی فرهادی، یعنی"جدایی نادر از سیمین" نامید. چند نکته حاشیه ای، اما مهم آن را به موضوعی قابل تامل تبدیل کرده است. فرهادی بعد از موفقیت"جدایی نادر از سیمین" فیلمنامه جدیدی را از روی همان فیلمنامه "جدایی نادر ازسیمین" می نویسد. اما این بار بلافاصله پس از نگارش و پیش از ساخت، آن را به زبان فرانسوی ترجمه می کند.

زبان فرانسوی ای که از دیرباز وسیله ای برای فخرفروشی روشنفکران بوده است. بعد از این به بحث انتخاب بازیگران می رسیم. فرهادی برای انتخاب بازیگر، "برنیس بژو" را برگزید که درست یک سال پیش با فیلم سیاه و سفید "آرتیست" کاندیدای ناموفق اسکار بهترین بازیگر زن بوده است. کما این که با وجود بازی معمولی اش در"گذشته"جایزه بهترین بازیگر جشنواره فرانسوی کن را از آن خود کرد. برنیس بژویی که به سختی خود را از زیر سایه علی مصفای ایرانی و طاهر رحیم مراکشی بیرون می کشد و در اختتامیه فستیوال فیلم کن با هیجان زیاد، جایزه اش را می بوسد.

جدای از این می توان به موضوع فیلم اشاره کرد. یک مرد ایرانی همسر فرانسوی خود را به همراه دو فرزندش ترک می کند تا به سرزمین مادری خود بازگردد. در همین حین، زنش یک رابطه جدید را آغاز می کند، واقعیتی که شوهرش با درخواست طلاق زن، با آن مواجه می شود.

به این ترتیب فیلم گذشته به نمایش یک مثلث عشقی با نقش آفرینی برنیس بژو، علی مصفا و طاهر رحیم می پردازد. یک زن فرانسوی، به نام ماری(بژو) در تلاش است تا مشکلاتش با همسر ایرانی اش، احمد(مصفا) را که خیلی وقت است از هم جدا شده اند، حل کند و یک شروع با یک شریک جدید با نام سمیر(رحیم) داشته باشد. در این فیلم مفاهیمی مثل فناپذیری عشق در کنار ایده هایی چون ایجاد رابطه صمیمانه و خانوادگی در دنیایی که قبول کردن فرزند همسر جدید، یک مساله معمول به حساب می آید، مطرح شده است. فرهادی، افسردگی و عصبانیتی که در مبارزه با گذشته و از بین بردن انتخاب های نادرست زندگی، ممکن است برخی با آن درگیر شود، را نشان می دهد.

آنچه مهم است اینکه به راستی وقتی یک کارگردان به موقعیتی دست پیدا می کند که در عرصه بین المللی از شهرت و شناختی جهانی بهره مند است، می بایست از این موقعیت برای معرفی مضامین ارزشمند و وابسته به آداب و سنن کشورش بهره برد. این همان کاری است که اغلب فیلم سازان حرفه ای و مشهور دنیا انجام می دهند و از سینما به عنوان ابزار ارتباطی بسیار مهم، در جهت تبلیغ افکار و اهداف خویش بهره می برند. در چنین شرایطی شاهد ساخت فیلمی خاکستری، دردناک، با مفاهیمی همچون بی وفایی و بی مهری هستیم که معلوم نیست به کدام نقطه ختم می شود و معلوم نیست که قرار است مخاطب بعد از تماشای این فیلم به چه چیزی دست پیدا کند. ای کاش از تریبونی که در اختیار این هنرمند قرار داشت، بهتر استفاده می شد تا امروز همواره حسرت نداشتن موقعیتی برای رساندن حرفمان به گوش جهانیان نداشته باشیم.

پی نوشت 1"برگرفته از سایت بولتن نیوز