چرا روزه زنان حائض قضا دارد؟

در این مقاله به دو سوال احکام پاسخ خواهیم گفت:

برخی از موضوعات در دین وجود دارند که تعبّدی بوده و قیاس و استدلال عقلی در آنها، جایگاه چندانی ندارند. مسئله مورد پرسش نیز از جمله آنها است.

این مسئله در روایتی نیز بیان شده است. ابو حنیفه خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید حضرت به وی فرمود: شنیده‌‏ام که تو در دین قیاس مى‌‏کنى گفت: بلى. فرمود: واى بر تو ای نعمان، اولین کسى که قیاس کرد ابلیس بود، هنگام امر به سجده براى آدم (علیه السلام)، گفت مرا از آتش و او را از گل آفریدى، حالا به نظر تو کدامیک از این دو گناه بزرگتری است؟ قتل یا زنا؟! ابو حنیفه گفت: قتل! حضرت فرمود: پس چرا براى قتل دو شاهد لازم است، ولى در زنا چهار شاهد. آیا مى‌‏توان مقایسه کرد؟ گفت: نه. فرمود: از این‌ دو کدام یک آلوده تر است؟ ادرار یا منى؟! گفت: ادرار! فرمود: چرا خداوند در ادرار وضو را لازم دانسته، ولى در منى غسل باید بکند. آیا مى‏‌توان قیاس کرد؟ گفت: نه. فرمود: کدام یک اهمّیّت بیشتر دارد نماز یا روزه؟ گفت: نماز! فرمود: پس چرا براى زن حائض لازم است روزه را قضا کند ولى نماز را قضا نمى‏‌کند آیا مى‌‏توان مقایسه کرد؟ گفت: نه ... .‏ (مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏10، ص 220 و 221)

البته این منافات ندارد که برخی از حکمت‌ها (علت ناقصه) در کلام معصومان علیهم السلام بیان شده باشد، همچنان ‌که در مورد پرسش نیز آمده است که با توجه به اینکه ایام عادت در هر ماه تکرار می‌شود؛ از این جهت نماز در هر ماه ترک می‌شود و پس از آن علاوه بر نمازهای یومیه هر روز، باید قضای آن چند روز را نیز بر آن بیفزاید و این موجب مشقت و زحمت است؛ از این جهت قضای نماز برداشته شده است، امّا روزه در طول سال فقط در یک ماه ترک می‌شود و قضای آن مشقت مضاعفی ندارد، پس باید قضا کند.

مرحوم صدوق در علل الشرایع می‌گوید: اگر سۆال شود: پس چرا وقتى زن از حیض پاک شد روزه‏اش را باید قضا کند، ولى نمازش قضا ندارد؟ در جواب گفته مى‏‌شود: این حکم علّت‏هاى بسیار دارد، از جمله آن:

1. روزه مانع نمى‏‌شود از این‌ که زن خدمت خود و شوهر نموده، خانه‌‏اش را اصلاح کرده، به امور خود پرداخته و مشغول فراهم کردن معیشت باشد، ولى نماز از تمام این امور ممانعت مى‌‏کند؛ زیرا نماز در روز و شب چند مرتبه تکرار مى‌‏شود؛ لذا به ملاحظه اشتغالاتى که براى زن هست قضای نمازها بر او بسیار مشکل است، در حالى‌که روزه این‌طور نیست.

2. در نماز رنج و مشقّت و پرداختن به ارکان نماز مى‏‌باشد و حال آن‌که روزه این‌گونه نیست، بلکه مجرد ترک طعام و شراب بوده و اصلاً پرداختن به ارکان در آن وجود ندارد.

3. هیچ وقتى فرا نمى‏‌رسد، مگر آنکه در آن نمازى جدید واجب مى‌‏گردد، چه در روز و چه در شب و حال آنکه روزه چنین نیست؛ زیرا هر روزى که فرا مى‌‏رسد این‌طور نیست که روزه‌‏اش واجب باشد، ولى در نماز هر وقتى که حادث گردد نماز در آن وقت واجب مى‌‏باشد. (شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ‏1، ص 271)

در این‌باره فتاوای مراجع تقلید متفاوت است که برخی از فقها به احتیاط واجب جایز نمی‌دانند و برخی دیگر گفته‌اند بهتر این است که مکلّف روزه استیجاری را بعد از ظهر باطل نکند. در ذیل به برخی از این فتاوا اشاره می‌شود:

امام خمینی(ره):

اگر قضاى روزه ماه رمضان شخص دیگرى را گرفته باشد، احتیاط واجب آن است که بعد از ظهر روزه را باطل نکند. (امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 946، م 1701)

آیة الله خامنه‌ای(دام ظله):

کفاره بر او (اجیر) واجب نیست و باید همان روزی را که بعد از ظهر افطار کرده، دوباره قضا نماید. (حسینی خامنه‌ای، سید علی، أجوبة الاستفتاءات، ص 168، سۆال 809)

آیة الله سیستانی(دام ظله):

اگر قضاى روزه میّتى را گرفته باشد بهتر است که بعد از ظهر روزه را باطل نکند. (توضیح المسائل (محشّی)، ج 1، ص 946)

آیة الله مکارم شیرازی (دام ظله):

قبل از ظهر می‌توان آن را ابطال کرد، ولی بعد از ظهر اشکال دارد. (سایت معظم له سۆال 3 و 5)

آیة الله وحید خراسانی(دام ظله):

اگر قضاى روزه میّتى را گرفته باشد، احتیاط مستحب این است که بعد از ظهر روزه را باطل نکند. (خراسانى، حسین وحید، توضیح المسائل، ص 327، م 1709)

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش احکام اسلامی تبیان

منابع:

سایت اسلام کوئیست

پایگاه اطلاع رسانی آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله)

آیة الله سیستانی، توضیح المسائل (محشّی)، ج 1

سید علی حسینی خامنه‌ای، أجوبة الاستفتاءات

سایت رشد