مجنون نه، که شمع خویشتن سوز
لیلی و مجنون/بخش سوم
مجنون غریب دلشکسته دریای ز جوش نا نشسته
یاری دو سه داشت دل رمیده چون او همه واقعه رسیده
با آن دو سه یار، هر سحرگاه رفتی به طواف کوی آن ماه
بیرون ز حساب نام لیلی با هیچ سخن نداشت میلی
هر کس که جز این سخن گشادی نشنودی و پاسخش ندادی
مجنون دو سه یار عاشق مثل خود پیدا کرده و تمام مدت با آنها بود و هر سحرگاه به همراه آنها به طواف ماه خود می رفت. به جز حرف درباره لیلی هیچ حرفی نمی شنید و چیزی نمی گفت و هر کس که در مورد موضوعی جز لیلی با او صحبت می کرد ، نمی شنید و پاسخی به او نمی داد.
قبیله لیلی در نزدیکی کوهی به نام "نجد" قرار داشت و مجنون شب و روز در آنجا منزل کرده و آن کوه را طواف می کرد.
آن کوه که نجد بود نامش لیلی به قبیله هم مقامش
از آتش عشق و دود اندوه ساکن نشدی مگر بران کوه
بر کوه شدی و می زدی دست افتان خیزان چو مردم مست
آواز نشید بر کشیدی بی خود شده سو به سو دویدی
همه آرزوی مجنون که دیگر درس و مکتب را رها کرده و سر به بیابان نهاده بود بدین منحصر شده بود که هر چندگاه به حوالی قبیله لیلی رود و در فاصله ای از چادر او بایستد و به تماشایی دل خوش کند و عاشق و معشوق از فاصله ای دور و با زبان اشک و آه با یکدیگر معاشقه کنند.
مجنون رمیده دل چو سیماب با آن دو سه یار نازبرتاب
آمد به دیار یار پویان لبّیک زنان و بیت گویان
می شد سوی یار دل رمیده پیراهن صابری دریده
می گشت به گرد خرمن دل می دوخت دریده دامن دل
می رفت نوان چو مردم مست می زد به سر و به روی بر دست
چون کار دلش ز دست بگذشت بر خرگه یار مست بگذشت
قانع شده این از آن به بویی وآن راضی از این به جستجویی
اما سرانجام به حکم غیرت، مردان قبیله و فامیل لیلی، مجنون عاشق را از این دیدار محروم کردند و راه ورودش را به قبیله بستند و با این کار بر شوریدگی و شیدایی او افزودند.
چون یار دیار دوست بستند بر جوی بریده پل شکستند
مجنون ز مشقت جدایی کردی همه شب غزل سرایی
هر دم ز دیار خویش پویان بر نجد شدی سرود گویان
سودازده زمانه گشتی در رسوایی فسانه گشتی
کار جنون جوان بالا گرفت و نصیحت خویشان و نزدیکان موثر واقع نشد. پدر از ماجرای عشق و شیدایی فرزند خویش باخبر شد و با جمعی از بزرگان و محتشمان به چاره جویی برخاست.
خویشان همه در شکایت او غمگین پدر از حکایت او
پندش دادند و پند نشنید گفتند فسانه چند، نشنید
پند ار چه هزار سودمند است چون عشق آمد، چه جای پند است؟
مسکین پدرش بمانده در بند رنجور دل از برای فرزند
پدر مجنون پس از مشورت با بزرگان تصمیم گرفت که به خواستگاری لیلی برود.
یکرویه شد آن گروه را رای کاهنگ سفر کنند از آنجای
از راه نکاح، اگر توانند آن شیفته را به مه رسانند
پدر مجنون عزم قبیله لیلی می کند و اهالی قبیله که از آمدن سید عامری با خبر می شوند به پیشباز او می روند.
چون سید عامری چنان دید از گریه گذشت و باز خندید
با انجمنی بزرگ برخاست کرد از همه روی برگ ره راست
آراسته با چنان گروهی می رفت به بهترین شکوهی
چون اهل قبیله دلارام آگاه شدند خاص تا عام
رفتند برون به میزبانی از راه وفا و مهربانی
در منزل مهر پی فشردند وان نزل که بود پیش بردند
سران قبیله لیلی دلیل آمدن سید عامری را پرسیدند و او پاسخ داد:
گفتا که مرادم آشناییست آن هم ز پی دو روشناییست
سپس رو به پدر لیلی کرد و گفت:
خواهم به طریق مهر و پیوند فرزند ترا ز بهر فرزند
کاین تشنه جگر که ریگزاده ست بر چشمه تو نظر نهاده ست
سپس به شیوه عربها و متمولین به تفاخر می پردازد که:
معروف ترین این زمانه دانی که منم در این میانه
هم حشمت و هم خزینه دارم هم آلت مهر و کینه دارم
من دُر خرو و تو دُر فروشی بفروش متاع، اگر بهوشی
چندان که بها کنی پدیدار هستم به زیادتی خریدار
هر نقد که آن بود بهایی بفروش چو آمدش روایی
پدر مجنون به این شیوه لیلی را خواستگاری می کند و اما پاسخ پدر لیلی به او اینست:
فرزند تو گرچه هست بِدرام فرخّ نبود چو هست خودکام
دیوانگیی همی نماید دیوانه حربف ما نشاید
اول به دعا عنایتی کن وانگه ز وفا حکایتی کن
تا او نشود درست گوهر این قصه نگفتنی ست دیگر
پدر لیلی جنون و دیوانگی قیس را بهانه کرد و می گوید تا زمانی که پسرت سالم نشود دختر به قبیله شما نمی دهم. پدر و بزرگان قبیله مجنون رنجیده خاطر و نا امید باز می گردند و مجنون را نصیحت ها کرده و صدها دختر را برای ازدواج به او پیشنهاد می دهند اما عکس العمل مجنون به پند و پیشنهاد آنها اینگونه است:
مجنون چو شنید پند خویشان از تلخی پند شد پریشان
زد دست و درید پیرهن را کاین مرده چه می کند کفن را؟
آن کز دو جهان برون زند تخت در پیرهنی کجا کشد رخت؟
چون وامق از آرزوی عذرا گه کوه گرفت و گاه صحرا
ترکانه ز خانه رخت بر بست در کوچگه رحیل بنشست
دیوانه صفت شده به هر کوی "لیلی، لیلی" زنان به هر سوی
در دل همه داغ دردناکی بر چهره غبارهای خاکی
مجنون به هیچ روی سر نصیحت شنیدن نداشت و جز نام لیلی نقشی بر لوح ضمیرش نمی نشست. از ملامت خویشان بیقراریش بیشتر شد و شیون کنان و جامه دران سر در کوی و برزن نهاد و ناله های دردمندانه اش در قبیله پیچید که:
ای بیخبران ز اشک و آهم خیزید و رها کنید راهم
من گم شده ام مرا مجویید با گم شدگان سخن مگویید
تا کی ستم و جفا کنیدم؟ با محنت خود رها کنیدم
و در حالی که آواره کوی و بیابان شده با خود زمزمه می کند:
ای راحت جان من کجایی؟ در بردن جان من چرایی؟
جرم دل عذرخواه من چیست؟ جز دوستیت گناه من چیست؟
بردی دل و جانم، این چه شور است؟ این بازی نیست دست زور است
بر وصل تو گرچه نیست دستم غم نیست چو بر امید هستم
عشق تو ز دل نهادنی نیست وین راز به کس گشادنی نیست
ادامه دارد...
آسیه بیاتانی
بخش ادبیات تبیان
منابع:
لیلی و مجنون، نظامی گنجوی، تصحیح دستگردی
سیمای دو زن، سعیدی سیرجانی
