تبیان، دستیار زندگی
آیات 106 و 107 به دو گروه از انسانها می پردازد: گروه اول کسانی هستند که در قیامت با چهره ای نورانی محشور می شوند و گروه دوم هم کسانی اند که با چهره ای تاریک و سیاه در محشر حاضر می شوند. (یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ)
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : امید پیشگر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سفید رویان و سیه رویان محشر


آیات 106 و 107 به دو گروه از انسان ها می پردازد: گروه اول کسانی هستند که در قیامت با چهره ای نورانی محشور می شوند و گروه دوم هم کسانی اند که با چهره ای تاریک و سیاه در محشر حاضر می شوند. (یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ)


قیامت

جزء چهارم قرآن کریم که از آیه 93 سوره آل عمران آغاز و به آیه 23 سوره نساء ختم می شود در بردارنده آموزه ها و پیام های روح افزای الهی است که این نوشته تعدادی از آنها را نقل می کند:

آیه واجب شدن حج

آیه 97 سوره مبارکه آل عمران آیه ایست که با نزول آن، وجوب حج به مردم اعلام شد.(وَ لِلَّهِ عَلىَ النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ) البته نه تشریع ابتدایى و بى سابقه؛ بلكه تشریع امضایى نسبت به تشریع قبلى ابراهیم علیه السلام.[1]

به عبارت دیگر این آیه حکم جدیدی را بیان نکرده؛ بلکه حکمی که از زمان ابراهیم علیه السلام و یا حتی حضرت آدم علیه السلام وجود داشت [2] را مجدد به مردم اعلام و انجام آن را واجب کرده است.

تنها شرطى كه در آیه براى وجوب حج ذكر شده مسئله استطاعت و یا همان توانایی است (مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا) که در روایات اسلامى و كتب فقهى، به داشتن زاد و توشه، وسیله سفر و توانایى جسمى، باز بودن راه و توانایى بر اداره زندگى به هنگام بازگشتِ از حج تفسیر شده است. [3]

دین؛ عامل وحدت جامعه و گرمی دل ها به هم

آیه 103، ابتدا به امت اسلامی دستور می دهد به ریسمان الهی چنگ زنند و از هر گونه تفرقه و فرقه گرایی بپرهیزند. (وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ ) آنگاه نعمتی بزرگ و لطفی ویژه را یاد آور می شود که سبب شد آن جامعه ی درگیر و پر برخوردِ قبل از اسلام، به یک جامعه متحد و هم دلِ اسلامی تبدیل شود.(إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا)

رمز این اتحاد و همدلی در آن اعتصام به حبل الله است که در ابتدای آیه به آن امر کرد.

آنچه از روایات این بخش به دست می آید [4] چنگ زدن به ریسمان خدا یعنی التزام علمی و عملی به پیروی از قرآن و عترت علیهم السلام که عامل وحدت دلها و حرکتی منسجم در مسیر ارزش ها و رسیدن به کمالات الهی است.

در اسلام، فرد هدف نیست؛ بلکه همه وسیله اند برای برقراری احکام و قوانین الهی و سوق دادن مردم به سوی کمالات انسانی از این رو آیه شریفه با صراحت و با لحنی توبیخی به عقیده ی فرد پرستی حمله ور شده

وعده خداوند به آمرین معروف و ناهیان منکر

موضوع آیه 104 کسانی هستند که دیگران را به خوبی ها امر می کنند و آنها را از بدی ها باز می دارند؛ همین ها که در ادبیات دینی نامشان آمران به معروف و ناهیان از منکر است.

در پایان این آیه خداوند وصفی را به شکل ویژه برای این گروه به کار می برد که می توان آن را پاداش عمل و یا وعده خداوند به آنها دانست.

خداوند متعال با عبارتی که در قالب حصر بیان شده این گروه را اهل فلاح و سعادت می خواند (أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) وصف ممتازی که خداوند آن را برای یاوران رسول خدا صلی الله علیه وآله [5]، حزب الله [6] و کسانی که در قیامت از اعمال پرباری برخوردارند [7] به کار برده است ، و این نشان از علوّ درجات آمران به معروف و ناهیان از منکر دارد.

سفید رویان و سیه رویان محشر

آیات 106 و 107 به دو گروه از انسان ها می پردازد: گروه اول کسانی هستند که در قیامت با چهره ای نورانی محشور می شوند و گروه دوم هم کسانی اند که با چهره ای تاریک و سیاه در محشر حاضر می شوند. (یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ )

سفید رویان محشر همان هایی هستند که در دنیا تابع دین خدا بودند و از امتحان های الهی رو سفید بیرون آمدند.

در آیه 38 سوره عبس نیز با تعبیری دیگر از آنها یاد شده است (وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ؛ در آن روز چهره‏هایى درخشان و نورانى است.)

سیه رویان محشر هم کسانی اند که تاریخ به سیاهی از آنها یاد می کند؛ یادی که با بی دینی و ستم به دیگران عجین شده است.

در آیاتی دیگر مانند 40 عبس در باره آنها آمده است: وَوُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْهَا غَبَرَةٌ ؛ و در آن روز، چهره‏هایى است كه بر آنها غبار نشسته.

توکل

رمز پایداری

آیات 120 تا 122 درباره مقاومت و پایداری و بیان رموز ایستادگی و ماندن در برابر انواع ناملایماتی است که دشمنان برای جامعه اسلامی به وجود می آورند.

رمز اول: صبر (تَصْبرُِواْ) ؛ رمز دوم: تقوا (تَتَّقُواْ) ؛ رمز سوم: توکل (وَ عَلىَ اللَّهِ فَلْیَتَوَكلَ‏ِ الْمُۆْمِنُون)

این را هم اضافه می کند که اگر مردم این سه اصل را رعایت کنند دشمن به هیچ عنوان نمی تواند آسیبی به آنها برساند. (لَا یَضُرُّكُمْ كَیْدُهُمْ شَیًْا)

معنای این سخن آن است که هر جا دشمن توانست به ما ضربه وارد کند برای آن بوده است که ما در یکی از این سه اصل وظیفه خود را به شایستگی انجام نداده ایم.

چهار گروه اهل احسان که خدا به آنها اظهار محبت کرده است

آیات 134 و 135 از چهار گروه نام می برند و برای آنها این دو ویژگی را ذکر می کنند: یکی اینکه اهل احسانند و دیگر آنکه خدا نسبت به آنها اظهار محبت کرده است.

گروه اول: کسانی كه در گشایش و تنگ دستى انفاق مى كنند. (لَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء )

گروه دوم: کسانی كه در عصبانیت، خشم خود را فرو مى برند. (وَالْكَاظِمِینَ الْغَیْظَ )

گروه سوم: کسانی که از خطاىِ‏ مردم مى گذرند. (وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ )

گروه چهارم: کسانی که چون كار زشتى مرتكب می شوند و یا بر خود ستم می کنند، به یاد خدا می افتند و براى گناهانشان طلب بخشش می کنند. (والَّذِینَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ)

خداوند متعال با عبارتی که در قالب حصر بیان شده این گروه را اهل فلاح و سعادت می خواند (أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) وصف ممتازی که خداوند آن را برای یاوران رسول خد اصلی الله علیه و آله، حزب الله و کسانی که در قیامت از اعمال پرباری برخوردارند به کار برده است. و این نشان از علوّ درجات آمران به معروف و ناهیان از منکر دارد

از تعبیرى كه در این آیه شده چنین استفاده مى شود كه انسان تا به یاد خداست مرتكب گناه نمى شود؛ آنگاه مرتكب گناه مى شود كه به كلى خدا را فراموش كند و غفلت تمام وجودش را فرا گیرد؛ اما این فراموشكارى و غفلت در افراد پرهیزگار دیرى نمى پاید، به زودى بیاد خدا مى افتند و گذشته را جبران مى كنند. [8]

اگر رهبر نهضت از دنیا رفت

بسیار رخ می دهد که با مرگ رهبر یک مکتب، عقاید، باورها، احکام و دستوراتی که او بیان می کرد و با جدیت به دنبال پیاده کردن آنها بود، رفته رفته از سوی پیروانش با بی مهری روبه رو شده و گاه دچار تغییر و تبدیل می شود.

آیه 144 که در رابطه با حوادث جنگ اُحد و شایعات مربوط به شهادت رسول خدا صلی الله علیه وآله نازل شده؛ مسلمانان را نسبت به خطر یاد شده هشدار داده و از تغییر روش بعد از او بر حذر می دارد.

آیه شریفه این پیام را دارد که در اسلام، فرد هدف نیست؛ بلکه همه وسیله اند برای برقراری احکام و قوانین الهی و سوق دادن مردم به سوی کمالات انسانی، از این رو آیه شریفه با صراحت و با لحنی توبیخی به عقیده ی فرد پرستی حمله ور شده و می فرماید: محمد[صلی الله علیه و آله] تنها فرستاده خدا است، پیش از او هم فرستادگانى بودند كه از دنیا رفتند. آیا اگر او بمیرد یا كشته شود باید شما عقب گرد كنید و به آئین بت پرستى بازگردید؟ (أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ )

پی نوشت ها:

1.   المیزان فی تفسیر القرآن 3/355. علامه طباطبایی ره در پایان این بحث، تفسیر این آیه به اخبار تشریع سابق را بهتر از انشاء امضایی آن می داند.

2.   تفسیر نمونه 3/17

3.   ر.ک به وسایل الشیعة 11/7/کتاب الحج

4.   تفسیر كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج‏3، ذیل آیه

5.   88/ توبه

6.   22/ مجادله

7.   102/ مۆمنون

8.   تفسیر نمونه 3/ 99

                                                                                                                                                               امید پیشگر    

بخش قرآن تبیان