شهوتی که می تواند روزه را تباه کند!!

روزه‌داری در ماه رمضان همچون سایر عبادات و احکام الهی دارای شرایط زمانی و آداب خاصی است و ادای آن بر هر فرد مکلف [غیر مریض و مسافر] واجب است. از جمله این آداب می‌توان به دعا و اذکار وارده در خصوص سحرها و وقت افطار[1] افطار دادن به فرد روزه دار[2] و... اشاره نمود.

در خصوص علت امر به روزه در این ماه از امام رضا علیه السلام سوال شد ایشان فرمودند: «برای آن است که انسان‌ها درد گرسنگی و تشنگی را درک کنند. زیرا زمانی که گرسنگی و تشنگی به فردی می‌رسد فرد خاشع ذلیل بیچاره و موجودی عارف و صابر می‌شود».[3]

نکته قابل تعمق در این میان آن است که شرط حضور در مهمانى این ماه، فقط تحمّل گرسنگى نیست؛ روایت فوق در کنار روایات دیگری [4]که بر روزه‌داربودن گوش چشم مو پوست و غیر آن تاکید شده است بیانگر آن است که فرد باید تمام اعضاء و جوارح خویش را نیز از ارتکاب به گناه باز دارد. و به همین دلیل است که روزه را عامل مۆثرى براى پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینه‏ها و همه ابعاد زندگی بشر دانسته‌[5] و گفته‌اند: روزه مردمان عادّى، همان خوددارى از نان و آب و همسر است، امّا در روزه خواص علاوه بر اجتناب از مفطرات، اجتناب از گناهان نیز لازم‏ است، و روزه خاصّ‏الخاص علاوه بر اجتناب از مفطرات و پرهیز از گناهان، خالى بودن دل از غیر خداست. روزه، انسان را شبیه فرشتگان مى‏كند، فرشتگانى كه از خوردن و آشامیدن و شهوت دورند. [6]

شهوتى كه همه مردم در همه اعصار مبتلا به آن هستند، عبارت است از شهوت شكم از خوردن و آشامیدن، و شهوت جنسى كه اگر مدتى از این سه چیز پرهیز كنند، و این ورزش را تمرین نمایند، به تدریج نیروى خویشتن‏دارى از گناهان در آنان قوت مى‏گیرد و نیز به تدریج بر اراده خود مسلط مى‏شوند، آن وقت در برابر هر گناهى عنان اختیار از كف نمى‏دهند، و نیز در تقرب به خداى سبحان دچار سستى نمى‏گردند، چون پر واضح است كسى كه خدا را در دعوتش به اجتناب از خوردن و نوشیدن و عمل جنسى كه امرى مباح است اجابت مى‏كند، قهرا در اجابت دعوت به اجتناب از گناهان و نافرمانى‏ها شنواتر، و مطیع‏تر خواهد بود. [7]

از نظر علم پزشکی این اصل که عامل بسیارى از بیماریها زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف می‌باشد اثبات شده است و از طرفی در روایات و متون روایی نیز به کرات از پرخوری به عنوان یکی از رذایل اخلاقی نام برده شده است. این صفت در هر صورتی در زمره رذایل اخلاقی است و آثار مخرب جسمی و روحی آن متوجه خود فرد می‌باشد؛ زیرا از یک سو مواد اضافى، جذب نشده به صورت چربی هاى مضر در نقاط مختلف بدن و یا به صورت چربى و قند اضافى در خون باقى بمانند و فرد را به امراض مختلف مبتلا می‌سازد و از سوی دیگر پرخوری موجب می‌شود که فرد در انجام تکالیف دینی خویش نیز دچار کاهلی و سستی شود.

و شاید فلسفه اینکه در روایات بر خواندن نماز قبل از تناول افطار تأکید شده است نیز همین مسأله باشد زیرا خوردن افطار بلافاصله پس از اذان موجب می‌شود تا علاوه بر آنکه ادای نماز در اول وقت خود از دست می‌رود؛ سنگینی ناشی از این تناول نیز تا ساعاتی در انسان وجود داشته باشد.

از جمله اعمالی که در ماه مبارک رمضان مورد تاکید قرار گرفته است؛ تهجد و شب ‌زنده داری می‌باشد. دعا و مناجات در شب در شمار اعمالی است که انبیاء و اولیای الهی بدان توجه خاص داشته و مقربان درگاه الهی نیز هرچه دارند از این عمل است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آ در طول سال [ قبل و بعد از بعثت] شب‌زنده‌داری و نماز شب داشت ولی این امر در دو ماه شعبان و رمضان به اوج خود می‌رسید و در ماه رمضان مخصوصا در شبهای قدر و دهه سوم ماه  کاملاً بستر را جمع می‌کرد و به عبادت می‌پرداخت. ابن کثیر می‌گوید:«شب جنگ بدر شب جمعه و شب هفدهم ماه مبارک رمضان سال دوم هجرت بود و رسول خداصلی الله علیه و آله آن شب را در کنار درختی نماز می‌گزارد و در سجده ذکر«یا حَیُّ یا قَیُّومُ» را می‌گفت و تکرار می‌کرد».[8]

این عمل عبادی تنها در سایه داشتن جسمی سالم و سبک میسر است. کسی که در ماه مبارک رمضان در صدد تحصیل آثار و برکات این عمل است باید در تنظیم غذای خویش دقت لازم را داشته باشد؛ زیرا فردی که به دلیل تحمل چندین ساعت گرسنگی نتواند در وقت افطار خود را کنترل نماید و دچار پرخوری گردد؛ نمی‌تواند اعمال شبهای نورانی و سراسر خیر و برکت آن را به درستی انجام دهد.

که در این خصوص حکیمان گفته‌اند:

روح از پُر خوردن جسم می‌شود و جسم از کم خوردن روح می‌گردد.

پی نوشت ها :

[1] . ر.ک: الكلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق الكافی تصحیح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى چاپ چهارم تهران دار الكتب الإسلامیة ‏1407ه ‏ج4 ص95 ح1و2

[2] . ر.ک: همان ج4 ص68 ح1و2

[3] . ر.ک: قمى مشهدى محمد بن محمدرضا تفسیر كنز الدقائق و بحر الغرائب ‏‏تحقیق: حسین درگاهى چاپ اول تهران سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى 1368ش‏ ج‏2، ص239

[4] . ر.ک: الكلینى، پیشین ج4 ص87 ح1 و 2

[5] . ر.ک: مكارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران دار الكتب الإسلامیة، ‏1374شج‏1، ص624

[6] . قرائتى محسن ‏تفسیرنور تهران مركز فرهنگى درسهایى از قرآن ‏ ‏1383 ش، ج‏1، ص283

[7] . موسوى همدانى سید محمد باقر ترجمه تفسیر المیزان‏ قم دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏ چاپ پنجم ‏1374 ش ج‏2، ص9

[8] . البدایة و النهایة ابن کثیر بیروت داراحیاء التراث العربی ج3 ص326

شهربانو زند لشنی         

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان