راهی برای ثواب بردن بی نهایت در ماه رمضان

یکی از عبادات بسیار پر فضیلت، آن هم در ماه مبارک رمضان، صله رحم است. لازم است انسان، قسمتى از اوقات خود را وقف دیدن و زیارت پدر و مادر و برادر و خواهر و اقوام دور و نزدیک کند و گاه‏گاهى از آنان دلجویى نموده و مشکلات ایشان را حل کند. ترغیب فوق العاده اسلام به صله رحم، نه فقط براى دیدن آنان است؛ بلکه بیشتر براى رفع حوائج و حل سختى‏ها و درمان دردهاى آنان است.

صله رحم یعنی ...

صله، در لغت به معنای احسان و هدیه است.(1) و در اصطلاح به معنای برقراری ارتباط، همراه با محبت و لطف است که مقابل آن دورى کردن و قطع می باشد؛ بنابراین صله رحم، رسیدگى، احسان، خبرگیرى و مانند آن نسبت به نزدیکان است که در مقابلِ آن قطع رحم است.

امّا رحم در اصل به معناى محل نشو و نماى جنین در شکم مادران مى‏باشد. همان عضو داخلى، که خداوند متعال، در باطن زنان قرار داده تا نطفه در آن تربیت شده و فرزندى تمام عیار گردد. این معناى اصلى کلمه رحم، بعدها در معناى قرابت و خویشاوندى استعمال شد؛ چون خویشاوندان همه در این که از یک رحم خارج شده‏اند؛ مشترکند. پس کلمه "رحم" به معناى نزدیک و ارحام به معناى نزدیکان انسان است.(2)

زکات پا

از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرموده اند: «برای هر جزیی از اجزای تو، زکاتی از سوی خداوند بر تو واجب شده، بلکه بر هر رویشگاه موی تو، بلکه بر هر چشم بر هم زدن تو.»(3) آن گاه حضرت، بعد از ذکر زکات چشم، گوش، زبان و دست، در مورد زکات پا می فرمایند: زکات پا، رفتن به جایى است که از حقوق خداست؛ مانند: زیارت عباد شایسته، مجالس علم، جلسه اصلاح و صلح بین مسلمانان، صله رحم، جهاد و هر جا که صلاح قلب و دین در آن است. بدین ترتیب یکی از موارد زکات پا، صله رحم است.

آثار و برکات صله رحم

صله رحم آثار و برکات فراوانی برای زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد. حال به دو نمونه از مهمترین آن ها اشاره می کنیم :

1.      برآورده ساختن نیازهای عاطفی

صله رحم بسیاری از نیازهای عاطفی انسان، مانند تعلّق داشتن به گروه، محبت کردن و محبت دیدن را برآورده می‌سازد. انسان با صله رحم، به آرامش و نشاطی خاص می‌رسد. به نظر می‌رسد یکی از بهترین راه‌ها، برای برطرف کردن ناراحتی‌های عصبی، برقراری صله رحم سالم، با همان شرایطی است که اسلام می‌خواهد؛ یعنی به دور از رنجاندن، زخم زبان، تهمت، غیبت و  ….

صله رحم فضایی سالم را فراهم می‌کند؛ تا انسان با بیان چالش‌های زندگی، استرس‌ها را کاهش دهد. روایات متعددی گواهی می‌دهند؛ صله رحم، موجب طولانی شدن عمر می شود. این روایات ممکن است اشاره به همین داشته باشد که انسان در پناه صله رحم، به آرامش روانی و در پی آن به سلامت جسم می رسد.

برای نمونه، به این حدیث تکان‏دهنده توجه کنید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ما چیزی را جز «صله رحم‏» سراغ نداریم که [به طور مستقیم] عمررا زیاد کند؛ تا آنجا که گاهی تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است؛ ولی او اهل‏ صله رحم می‏شود. آنگاه خداوند، سی سال بر عمرش می‏افزاید و سی و سه سال‏دیگر زنده می‏ماند. و گاهی اجل کسی سی و سه سال است، [عمرش] به خاطر قطع رحم و گسستن رابطه‏های خویشاوندی، کاهش می‏یابد و اجلش سر سه سال فرامی‏رسد.» (4)

2.      برآورده ساختن نیازهای فکری و مالی

مساعدت و خدمت به دیگران، به‌ویژه خویشاوندان، فوق‌العاده مورد تأکید اسلام است. گفتنی است که وقتی سخن از کمک به میان می‌آید؛ تنها کمک مالی به ذهن خطور می‌کند. حل نزاع‌های خانوادگی، راهنمایی‌های شغلی و درسی، ازدواج پسران و دختران و …، نمونه‌هایی از کمک به غیر است.

صله رحم زمینه آگاهی از مشکلات خویشاوندان را فراهم می‌سازد تا در صورت امکان به کمک آن‌ها بشتابد. البته کمک برای برطرف کردن نیازهای مالی، یکی از نمونه‌های مهم مساعدت به دیگران است و خویشاوند هر چه نزدیک‌تر باشد، اجر و فضیلت بیشتری هم به‌دنبال دارد. بنابراین صله رحم با بستگان نیازمند را، باید در اولویت قرار داد؛ اما برخی به عکس عمل می‌کنند.

گاهی به جا آورنده صله رحم نیز در زندگی با گره‌هایی مواجه می‌شود که به دست خویشاوندان باز می‌شود. لذا در روایت است که صله رحم موجب ازدیاد مال و روزی به جا آورنده آن می شود. امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: صله رحم، اخلاق را نیکو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش ‏می‏سازد، رزق را می‏افزاید و اجل و مرگ را به تاخیر می‏اندازد.(5)

صله رحم کنید؛ حتی با خویشاوندی متفاوت با شما

صله رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی تقوا، مسلمان و کافر ، ظالم و صالح) باید انجام شود. نقل شده است که یکی از شیعیان از امام صادق(علیه السلام) ‏پرسید: برخی خویشاوندانم ‏خط و تفکر دیگری دارند؛ غیر از فکر و مرامی که من دارم. آیا آنان برمن حقی دارند؟ حضرت فرمود: آری، حق قرابت و خویشاوندی را چیزی قطع نمی‏کند. اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند که دو حق بر تو دارند: یکی حق خویشاوندی، دوم حق اسلام و مسلمانی.(6)

حتی اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند، باز حق‏ گسستن پیوند را نداریم. در حدیث آمده است: مردی خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: یا رسول الله! من‏ خویشاوندانی دارم که من با آنان پیوند می‏کنم و رابطه دارم، اما آنان‏ آزارم می‏دهند. تصمیم گرفته ‏ام آنان را ترک کنم. حضرت رسول فرمود:آنگاه، خدا هم تو را ترک می‏کند! ... گفت: پس چه کنم؟ رسول خدا فرمود: به کسی که محرومت کرده، عطا کن، با کسی که از تو بریده، رابطه برقرار ساز، کسی که بر تو ستم کرده، از او درگذر. هر گاه چنین‏ کردی، خداوند پشتیبان تو خواهد بود.(7)

زشتى و گناه قطع رحم به حدى است که امام سجاد (علیه السلام) به فرزند خود نصیحت مى‏کند که از مصاحبت با پنج طایفه بپرهیزد، یکى از آن پنج گروه کسانى هستند که قطع رحم کرده‏اند: بپرهیز از معاشرت با کسى که قطع رحم کرده؛ که قرآن او را، ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است.(8)

البته صله رحم دارای درجاتی است که نسبت به شرایط و افراد، متفاوت است. صله رحم در صورتی که باعث ضرر دنیایی یا دینی می شود؛ باید به حدی که ضرر ندارد؛ تقلیل یابد. مثلاً صله رحم در مقابل ظالم و گناه کار، همراه با امر به معروف و نهی از منکر باشد و به صورتی انجام شود که این ارتباط تایید اعمال آنها محسوب نشود؛ و در مقابل کسی که از دیدن او خوشحال نمی شویم؛ باید به صورت کمک غیر مستقیم به او، یا پرس و جوی احوال او از دیگران باشد و به هر حال باید لطف خود نسبت به او را، به روش های مختلف ابراز کنیم.

این همه در فضیلت صله رحم گفتیم و شنیده ایم ، اما غرض ما اینجا تذکری بود برای همگان در ماه میهمانی خداوند کریم که درهای رحمت و کرم باز است چنان که خواب روزه دار هم عبادت است،پس صله رحم و دستی به مهر گشودن برای نزدیکانمان چه اجری خواهد داشت؟!

بار خدایا، ما را در عملی کردن این نیت خیر موفق بدار. بحق محمدٍ و آله الطّاهرین صلوات الله علیهم اجمعین. اللهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فی فرج مولانا صاحب الزّمان.

پی نوشت ها:

1. المنجد : الصلة : العطیة و الاحسان و الجائزة.

2. ترجمه المیزان، ج‏4، ص: 219، 220.

3.مصباح الشریعة، منسوب به امام صادق علیه السلام، ص 52.

4. اصول کافی، ج 2، ص 152.

5. همان، ص 150 و ص 151.

6.میزان‏الحکمة، ج ‏4، ص‏83.

7. بحارالانوار، ج‏71، ص‏100.

8. سفینة البحار جلد اول صفحه 516.

فاطمه سرفرازی               

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان