اوقات فراغت و كتابخوانی
هر انسانی در طول عمر خود فرصتهای بسیاری پیدا میکند که از اشتغالات روزانه خود فارغ و برای مدتی آزاد و رها میشود. به این فرصتها میتوان اوقات فراغت گفت.
برای اوقات فراغت، معانی و تعاریف مختلفی بیان شده است، اما آنچه در این ارتباط مهم است این است که ما چگونه از اوقات فراغت خود بهرهبرداری و استفاده کنیم.
غنیمت شمردن اوقات فراغت
اوقات فراغت و فرصتهای آزاد را میتوان در هر کاری و حتی در جهت بیکاری مصرف نمود و مورد استفاده قرار داد، اما بنا به عللی که به برخی از آنها اشاره میشود، تباه کردن عمر و استفاده نکردن حتی از فرصتهای کم و کوتاه، کار عاقلانه و پسندیدهای نیست.
در روایات اسلامی که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلم) و ائمه معصومین (علیهمالسلام) نقل شده، بر بهرهگیری از فرصتها بسیار تأکید شده است.
از پیامبر اکرم (ص) نقل است که در یکی از سفارشهای خود به صحابی با وفای خود اباذر غفاری (ره) فرمود:
ای ابوذر: پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت شمار: جوانیت را پیش از پیری خود، تندرستیت را پیش از بیماریت، توانگریت را پیش از نیازمندیت و فراغتت را قبل از اشتغالت و زندگیت را پیش از مرگت. (وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 1، ص 114، حدیث 285.)
در این کلام گهربار، پیامبر اکرم (ص) توجه و دقت نسبت به پنج زمان و فرصت بسیار گرانبها و ارزشمند را به ابوذر سفارش میکند که عبارتند از : دوران جوانی، سلامتی و بی نیازی، فارغ بودن از کار و اشتغالات، حیات و زندگی.
آنچه از این حدیث شریف در این نوشتار مورد نظر میباشد، غنیمت شمردن فرصت و زمان بیکاری و فارغالبال بودن است که فرصت و زمان ارزشمندی است و بر هر انسانی لازم است از این فرصت طلایی و ارزشمند، بهترین بهرهبرداری و بهرهوری را داشته باشد.
در حدیث دیگری پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: به عمر خود بخیلتر باش تا به درهم و دینارت. (میزان الحکمه، محمدمحمدی ری شهری، ج 8، ص 125، حدیث 14307، به نقل از:مکارم الأخلاق : 2/364/2661.)
و از امام علی (ع) نقل است که فرمودند: فرصت (اوقات و زمان) همانند ابرهای آسمان به سرعت میگذرد و سپری میشود؛ و نیز امام علی (علیهالسلام) فرمودهاند: گذشته عمر تو، به سر آمده است و آیندهاش امیدی [که ممکن است تحقق نیابد و عمری در کار نباشد] و زمان حالی که در آن هستی، زمان عمل و کار است. (میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ج 8، ص 12، حدیث 14314، به نقل از: غررالحکم، ح 3462.)
اکنون میپردازیم به مطلب بعدی که بیکاربودن و عاطل و باطل گذراندن عمر و فرصتهای پیش آمده است. از این کار ناپسند و نامطلوب در روایات اسلامی بسیار مذمت شده است. در این زمینه احادیث و روایات فراوانی از ائمه (علیهمالسلام) رسیده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود.
امام علی (علیهالسلام) فرمود: اگر از ضایع کردن عمر گذشتهات عبرت گیری، بی گمان از ضایع شدن باقیمانده آن جلوگیری میکنی. (میزان الحکمه، ج 8، ص 126، حدیث 14311، به نقل از : غررالحکم، حدیث 7589)
امام علی (علیهالسلام) فرمود: هر که عمر خود را در راه چیزی جز آنچه او را نجات میدهد صرف کند، مطلوب خود را از دست داده است. (میزان الحکمه، ج 8، ص 128، حدیث 14320، به نقل از : غررالحکم، حدیث 8532.)
امام علی (علیه السلام) فرمود: ضایع و خراب کردن فرصت، موجب غصه و اندوه میشود. (نهج البلاغه، کلمات قصار شماره 118.)
مطلب مهم
مطلب مهمی که لازم است به آن پرداخته شود این است که تا اینجا به اهمیت اوقات فراغت و ارزش و اعتبار آن پی بردیم و در مقابل از مذمت و نکوهشِ ضایع کردن و از دست دادن فرصتها آگاهی یافتیم، حالا نوبت آن است که بدانیم از فرصتهایی که برای ما پیش میآید، چگونه و در چه مسیر و راهی استفاده کنیم؟
استفاده صحیح و مناسب از اوقات فراغت
توجه به این نکته بسیار ضروری و لازم است که استفاده بهینه و مناسب از اوقات فراغت، بستگی به چند عامل دارد:
1- برنامه ریزی 2- توجه به میزان استعداد 3- علاقمندی 4- مشاوره گرفتن و استفاده از نظرات دیگران.
1-برنامه ریزی:
برای بهرهوری مطلوب از اوقات فراغت، در اولین مرحله لازم است سراغ برنامه ریزی برویم و برای این کار، هم باید خودمان دست به کار شویم و هم از نظرات و تجربیات اساتید و معلمان، پدران و مادران و احیاناً دوستانمان استفاده کنیم، زیرا بدون تدوین یک برنامه منظم و حساب شده (و عمل به آن در طول زمان اوقات فراغت) نمیتوان مطمئن بود که انسان موفق شود بهترین بهره برداری را از اوقات فراغت خود ببرد، پس در اولین گام لازم است برنامه ریزی مناسبی صورت گیرد.
2- توجه به میزان استعداد:
هرکس نسبت به استعداد و توان خود برای انجام هر کاری آشناتر و واقفتر است. بر این اساس، به میزان استعداد و توان خود برنامه ریزی میکند. بنابر این، از افراط و تفریط و از برنامهای که وقت و فرصت در آن از بین میرود و یا بیش از توان و استعداد انسان باشد، خودداری باید کرد. ضمنا توجه و دقت در میزان و سطح تحصیلات افراد نیز لازم است.
3- علاقمندی:
میزان علاقه افراد مختلف نسبت به هر کاری متفاوت است. اگر خود ما مطابق علاقه و ذوقمان برنامه ریزی نکنیم، دیگران برای ما این کار را خواهند کرد و ما مجبوریم مطابق نظر دیگران عمل کنیم، در حالی که ممکن است علاقه و اشتیاق به آن کار و برنامه نداشته باشیم، و در نتیجه به مقصود نرسیم.
4- مشاوره با دیگران:
اگر در برنامه ریزی و انتخاب نوع فعالیت برای پرکردن اوقات فراغت، دچار شک و تردید شدیم، بهتر است و حتی لازم است با مشاوری امین از قبیل پدر، مادر، معلم، دوست و رفیق، برای این منظور کمک بگیریم.
اکنون نوبت به این مطلب مهم رسیده که پس از برنامه ریزی چکار کنیم؟ و به عبارت دیگر، چه نوع فعالیتی را برای بهره بردن از اوقات فراغتمان انتخاب کنیم و در برنامهریزی به آن توجه داشته باشیم؟
درپاسخ این سوال باید گفت: توجه به نکات قبلی در هر حال لازم است چون اگر بدون لحاظ نکاتی که گفته شد سراغ موضوعی مثلا نقاشی یا نویسندگی برویم، اما استعداد و علاقه و شوق این کار را نداشته باشیم، به نظر میرسد در پایان اوقات فراغت چیزی دستگیرمان نمیشود و تنها فرصت را از دست دادهایم، بدون آنکه نتیجه مطلوب و مورد نظر و دلخواهمان را بدست آوریم. پس هر رشته و موضوعی را که برای پر کردن اوقات فراغتمان در نظر گرفتیم باید با لحاظ نکات قبلی همراه باشد.
اکنون میپردازیم به موضوعات و رشتههای مناسب برای اشتغال به آنها در اوقات فراغت و بالاخص تعطیلی تابستان که مدتی نسبتا طولانی و پشت سر هم، مدارس و دانشگاهها تعطیل هستند.
تنوع در برنامهها:
بهترین استفاده از اوقات فراغت در ایام طولانی مانند تابستان که حدود 4 ماه فرصت مناسب است، تنوع در برنامهها میباشد. بر این اساس بهتر است در یک یا چند رشته مورد علاقه، شرکت و فعالیت کنیم. رشتههای پیشنهادی عبارتنداز:
1- رشتههای هنری
2- رشتههای علمی
3- رشتههای الکترونیکی
4- رشتههای تربیت بدنی
5- کتابخوانی
در میان همه برنامههای متنوع و مفیدی که میتوان برای اوقات فراغت در نظر گرفت، برنامه استفاده از کتاب و کتابخانه از جایگاه ویژهای برخوردار است.
در این جا کلامی را از مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنهای (مدظلهالعالی) نقل میکنیم: «حقیقت آن است که کتاب یکی از ارزشمندترین فرآوردههای بشری و گنجینه بزرگترین ثروتهای بشر یعنی دانش و تحقیق است. دین و دنیای بشر و جسم و جان انسان، به برکت کتاب، تأمین و تغذیه میشود و فرایند کمال بشری بوسیله کتاب تحقق مییابد. کتاب، مادر تمدنها ونیز عصاره آنهاست... » (بخشی از پیام معظم له به مناسبت گردهمایی کتاب و کتابخانه 21/6/1374)